ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ II - Deneme Sınavı - 13

Stres kavramını canlı organizma için ilk olarak Canon kullanmıştır.

Günümüzdeki anlamıyla stres kavramını tıp ve psikoloji literatüründe ilk olarak Selye
kullanmıştır.

Fiziksel stresörler: Aşağıda örnekleri sunulmuştur.

Psikolojik stresörler: Psikolojik stresörler ruhsal örselenmelere neden olan etmen­lerdir. Aşağıda örnekleri sunulmuştur.

Selye’den sonra birçok farklı disiplinde yapılan çalışmalar sonrasında farklı sınıflandırmalar
yapılmıştır. Günümüzde stres daha çok aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır;
1. Anlık stres
2. Akut (ani, kısa bir zaman dilimi içinde gerşekleşen) kontrol edilebilen stres
3. Akut kontrol edilemeyen stres
4. Kronik (süreğen, zaman içerisinde gelişen) kontrol edilemeyen stres

Stresörlere yanıt konusunda değişiklikler aşağıda maddeler halinde verilmiştir;
1. Her stresör etmen genel adaptasyon yanıtına neden olur.
2. Her stresör etmenin genel adaptasyon yanıtı dışında organizmada kendine özgü
tepkilere neden olur.
3. Her stresör etmen genel adaptasyon sendromu yanıtına neden olmakla birlikte,
aynı stresör her kişide benzer tepkiler oluşturmaz.
4. Her stresör etmen aynı kişide farklı zamanlarda farklı tepkilere neden olabilir.

Stres etmenine karşı verilen fizyolojik tepkiler aşağıdaki gibidir:

Kalp atım hızında artma

Kan şekerinde yükselme

Kan basıncında yükselme

Nefes borusunda genişleme

Göz bebeklerinde genişleme

Beden ısısında artma

Zihinsel işlevlerde hızlanma

Kotizolün genel etkileri;
1. Özellikle karaciğerde depolanmış olarak bulunan şekerin (glikojen) yıkılması. Yıkılan
bu şekerin kana karışarak kan şekerinin yükselmesi.
2. Organizmanın karaciğer dışındaki organ ve dokularda temel yapı taşı olan proteinin
yıkımını artması.
3. Organizmada depolanmış halde bulunan yağların yıkılımının artması.
4. Organizmanın savunma sisteminde rol alan hücrelerin ve çeşitli maddelerin işlevlerinin ve miktarlarının azalması.
5. Kan damarlarının duyarlılığını arttırarak kan basıncının artması.
6. Sindirim sisteminde salgıların artması ve böylece mide asitliğinin artması.
7. Zihinsel aktivitenin artması.

Stres yanıtını açıklayan kuramlar; biyolojik kuramlar, psikolojik kuramlar, sosyal kuramlar, sistem yaklaşımları ve diğer kuramlar olarak sıralanabilir. Aşağıda bu başlıklar altında hangi kurmaların bulunduğu sıralanmaktadır.
1. Biyolojik kuramlar:
a. Genel adaptasyon sendromu
b. Genetik yapısal kuramlar
c. Kalıtım – çevre etkileşimi modeli
2. Psikolojik kuramlar:
a. Psikodinamik kuram
b. Öğrenme modeli
c. Bilişsel model
3. Sosyal kuramlar:
a. Çatışma kuramı
4. Sistem yaklaşımları:
a. Bütüncül sağlık modeli
b. Psikosomatik kuram
c. Canlı sistemler yaklaşımı
5. Diğer:
a. Evrim kuramı
b. Yaşam değişimi kuramı
c. Çevresel stres kuramı

Adrenalinin genel etkileri;
1. Kalp kaslarının kasılma gücü ve hızında artma.
2. Kalp atım sayısında artma.
3. Soluk borusunda genişleme. Solunumun hızının ve derinliğinin artması.
4. Böbreğin boşaltım işlemi hızında azalma.
5. Kortizolde olduğu gibi özellikle karaciğerde depolanmış olarak bulunan şekerin
yıkılması. Yıkılan bu şekerin kana karışarak kan şekerinin yükselmesi.
6. Kortizolde olduğu gibi organizmada depolanmış halde bulunan yağların yıkılımının
artması.
7. Organizmanın ısısının artması.
8. Göz bebeklerinin tıpkı karanlık bir odaya girmiş gibi açılması.
9. Zihinsel aktivitenin artması.

Günümüzdeki anlamıyla stres kavramını tıp ve psikoloji literatüründe ilk olarak Selye kullanmıştır. 1950’lere kadar stres, organizmada fizyolojik ve fizyopatolojik değişiklikler yapan uyaran olarak kabul edilmekteydi. 1952’de Kanadalı fizyolog Selye, stresi uyaranlara karşı organizmanın verdiği yanıt olarak tarif etti. Selye, tanımında stres için ‘organizmanın her türlü değişmeye karşı özel olmayan tepkisi’ ifadesini kullanmıştır. Daha sonraları stres için ‘olağanüstü talepler, sınırlamalar veya fırsatlarla yüz yüze gelindiğinde birey tarafından yaşanan bir gerilim durumu’, ‘uyaranlar, tepkiler ve iki etkinlik arasındaki etkileşim’ şeklinde tanımların yapıldığı da olmuştur. Doğru Cevap A'dır.

Stres ile ilgili tanımların ortak özellikleri aşağıda sıralanmıştır;
1. Stres, kişi ve dış çevrenin etkileşimi sonucunda oluşur.
2. Streste, bir tehlike/tehdit söz konusudur. Bu tehlikenin önemi kişinin değerlendirmesine bağlıdır.
3. Stres, organizmanın sadece bir bölümünü değil tümünü etkiler.
4. Stres, kontrol edilebilir bir tepki değildir. Yani stres nedeniyle meydana gelen fizyolojik değişiklikler kişinin kendi iradesiyle başlatılıp yine kendi iradesiyle durdurulamaz. 

Doğru Cevap C'dir.

Psikolojik stresörler: Psikolojik stresörler ruhsal örselenmelere neden olan etmenlerdir. Aşağıda örnekleri sunulmuştur.
a. Yakın kaybı.
b. Boşanma.
c. İşten çıkarılma.
d. Eşle çatışma yaşama.
e. Gidişatı iyi olmayan bir hastalığa sahip olduğunu öğrenme

Doğru Cevap E'dir.

Eustres (Östres): Organizmanın zarar görmediği hatta hoşuna giden ya da haz
duymasına yol açan strese bu ismi vermiştir. Bu şekildeki bir tanımlama ilk bakışta çelişkili gibi gelebilir. Ancak unutulmamalıdır ki; Selye stresi tanımlarken ‘yeni bir duruma karşı’ ifadesini kullanmıştır. Dolayısıyla bu yeni durum insanı olumsuz etkileyen bir etmen olabileceği kadar olumlu etkileyen bir etmen de olabilir. Organizmanın hoşuna giden durumlar da insanda ruhsal ve bedensel yanıtlar ortaya çıkarır. Çünkü hoşa giden durumlar da organizmanın uyum sağlaması gereken durumlar arasındadır. Her an yaşanmadığından organizma için tanımadık durumlardır. Beden bu tür uyarımlara da strese verdiği yanıtı kullanarak uyum sağlar. Doğru Cevap A'dır.

Organizma, hoşuna gitsin ya da gitmesin herhangi bir stres etmenine yanıt vermek durumundadır. Selye tarafından bu tepki/yanıt genel adaptasyon (uyum sağlama) sendromu olarak adlandırılmıştır.

İçsel faktörler: Bu faktörler kişiye özgüdür. Aşağıda bazı örnekler sıralanmıştır.
a. Kalıtımsal: Organizmaya ait genetik olarak ebevynden aktarılan özellikler bütünüdür. Kalıtımsal özellikler özellikle kimilerinin huy, kimilerinin mizaç alarak adlandırdığı ve insan kişiliğinin çekirdeğini oluşturan özellikleri belirlediği
bilinmektedir.
b. Yaş: Bu faktör, genetik özelliklerde olduğu gibi, tarafımızca belirlenemeyen bir
faktördür. Organizmanın hangi yaşta olduğu hem stresör etmene verilen yanıttaki bedensel tepkileri hem de yaş arttıkça tecrübeler ve merkez sinir sisteminin gelişkinliği değiştiğinden ruhsal tepkileri belirler.

c. Cinsiyet: Cinsiyet de tarafımızdan belilenebilen bir faktör değildir. Cinsiyetin
etkisi kendisini toplumsal cinsiyet rolleri bağlamında belli eder. Sosyal dokunun kadını ve erkeği tanımlama biçimi olan toplumsal cinsiyet, içinde yaşanılan sosyal dokuda kadın ve erkek için tanımlanmış ve kabul görmüş tutum,
davranış, beklenti ve sorumluluklardır. Toplumsal cinsiyet doğuştan oluşmaz.
Zaman içinde kazanılır ve tesadüfi ve tesadüfi olmayan (eğitim gibi) deneyimlerce belirlenir. Toplumsal cinsiyet, biyolojik bir kavram olan cinsiyetin aksine
içinde yaşanılan sosyal dokunun gelenek, görenek ve alışkanlıkları ile şekillenmekte ve değişim gösterebilmektedir. Birçok toplumda kadın ve erkeğe ait
işlevsellik alanları ‘doğal olarak’ kabul görmektedir. Kamusal veya özel alanda
çalışmak, siyaset yapmak erkeğe atfedilirken, ev ve aile ilgili alanlar kadına atfedilmektedir.

Doğru Cevap A'dır.

Selye, genel adaptasyon sendromunu üç döneme ayırmıştır. Genel adaptasoyon sendromunu: üç dönem, 
- alarm dönemi, 
- direnme dönemi ve
-  tükenme evrelerinden ibarettir.

Hipofizden adrenokortikotrpin hormon salgılanması ile bu hormon kana karışır ve
böbrek üstü bezlerini uyarır. Böylece zaman zaman ‘stres hormonu’ adı da verilen kortizol böbrek üstü bezlerinin kabuk (korteks) kısmından salgılanmış olur. Doğru Cevap A'dır.

1. Biyolojik kuramlar:
a.Genel adaptasyon sendromu
b.Genetik yapısal kuramlar
c.Kalıtım – çevre etkileşimi modeli
2. Psikolojik kuramlar:
a.Psikodinamik kuram
b.Öğrenme modeli
c.Bilişsel model
3. Sosyal kuramlar:
a.Çatışma kuramı
4. Sistem yaklaşımları:
a.Bütüncül sağlık modeli
b.Psikosomatik kuram
c.Canlı sistemler yaklaşımı
5. Diğer:
a.Evrim kuramı
b.Yaşam değişimi kuramı
c.Çevresel stres kuramı

Doğru Cevap D'dir.