ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I

Bireyin adaletsiz bir şekilde muamele gördüğünü hissetmesi (Haksızlık) 

Uğratılan zararın kasıtlı olduğu kanaatinin oluşması (Kasıtlılık) 

Birilerinin istediklerini yapma konusunda sürekli engel çıkarttığını düşünmesi (Engellenme) 

Başkalarının soruna yönelik abartılı bilgi vermesi veya bu yönde tahrik edici telkinlerde bulunması (Kışkırtma) 

Yukarıda açıklananlar öfkeye neden olurken bireyin başkaları tarafından önemsenmesi öfke oluşumuna neden olan bir etmen değildir.

Başkalarını suçlamanın uygun olduğunun kabul edilmesi. (Kabahatlilik) 

Birinin saldırısına uğradığı ya da tehlikeye atıldığı inancı ile ilişkilendirme 
yapılması. (Kurgulama-Hareketlilik) 

Öfke yaşantısı olan bireylerin öfkelerini göstermek yoluyla sorunu çözebileceklerine inanması. (Karşı atak- Deneyim) 

Başkaları tarafından hafife alınması. (Görmezden gelme) 

Seçeneklerde yer alan etmenlerin açıklamaları yukarıdaki gibidir. Soruda geçen açıklama ise kişisel gerçeklik kavramıyla ilişkilidir.

Öfkelenilen durumlar farklı olduğu gibi öfkenin ifade edilme biçimleri de farklılıklar gösterebilir. Bazı bireyler saldırgan davranabilirken, bazı bireyler de öfkelerini içlerine atarlar. Öfke duygusunun ifade tarzları üç farklı davranış biçiminde kendini gösterir. Bunlar, saldırgan davranışlar, bastırılmış davranışlar ve kontrol etme davranışlarıdır.

Öfkenin bilişsel boyutu, bir dizi kalıp ya da şema ile örgütlenmiş beklenti, inanç ve yorumlama süreci gibi bilgi yapılarını içermektedir. Bilişsel boyut, olumsuz inançları ya da düşmanlığı yansıtır. Bireyin dünyaya, özellikle de diğer kişi ya da yerlere yönelik sahip olduğu olumsuz yüklemelere ilişkindir.

Freud, saldırganlığı insanın biyolojik kalıtımının bir parçası olarak görür ve saldırganlığın yıkıcı ve şiddet yönünü vurgular. Freud, öfke ve saldırganlık duygularını, ölüm içgüdüsünün ve yaşam içgüdüsünün bir ifadesi olarak görmektedir.(Sayfa 128)

Paylaşmak öfkeyi yansıtan bir davranıştır.

Sistematik duyarsızlaştırma, özgül bir uyaranla (örneğin; uçak yolculuğu, yükseklik) ilişkili olarak kaçınma davranışını azaltmak için uygulanan bir teknik olup, bireyi tehdit eden uyarana karşı oluşturulan yanıtı değiştirmek için kullanılır. Bilişsel-davranışçı terapi tekniklerinden biridir.

Webster sözlüğünde öfke; haksızlık nedeniyle uyanan güçlü bir hırs veya duygu olarak tanımlanmaktadır. Öfke, çoğu zaman düşmanlık (hostility), saldırganlık (agression) ve hiddet (rage) ile birlikte ele alınmaktadır. Psikologlar öfkenin psikolojik temellerle ilgili, sosyologlar ise öfkenin daha çok toplumsal kurallarla, kültürle ilişkili olduğunu ileri sürmektedirler. Diğer yandan sağlık alanı ile ilgilenen uzmanlar ise öfkenin ciddi bir problem olduğukonusunda birleşmektedirler. Çoğunlukla olumsuz bir duygu durumu olarak ifade edilen öfke, farkına varılabilir ve kontrol edilebilirse, olumsuz duygu durumu olumluya dönüştürülebilirse sağlıklı öfke ortaya çıkar. Öfke duygusu “durumluk ” ve “sürekli ” olmak üzere iki alt boyutta değerlendirilmektedir.

Bireylerin, grupların veya örgütlerin, istek ve beklentileri arasındaki ayrılıklar, çatışma olgusunu kaçınılmaz kılmaktadır. Çatışma bazen yıkıcı, bazen de yapıcı olarak nitelendirilmektedir. Çatışma, bireyin iş yapma isteğini kamçılıyorsa ve hedefine ulaşmak için daha çok çaba içerisine girmesine aracılık ediyorsa olumlu; iş yapamaz, tükenmiş, kafası karışık, bunalmış bir duruma sürüklüyorsa o zaman olumsuz bir durumdur. Çatışma, temel olarak bireyler ve gruplar arası ayrımlardan doğmaktadır. Çatışma, bireysel tabanlı olarak değil örgütsel veya grupsal olarak ele alınmakta olup öfke, duygu durumu olması nedeniyle bireysel tabanlı olarak değerlendirilebilir.

Soyaldın (2007)’ın öfke ile açıklamaları dikkate alınarak öfkenin oluşmasına neden olan duygulara bağlı olarak aşağıdaki durumları sıralamak mümkündür.
• Bireyin adaletsiz bir şekilde muamele gördüğünü hissetmesi (Haksızlık)
• Bireyin olumsuz olayların kontrol edilebileceğine olan inancı (Önlenebilirlik)
• Uğratılan zararın kasıtlı olduğu kanaatinin oluşması (Kasıtlılık)
• Başkalarını suçlamanın uygun olduğunun kabul edilmesi (Kabahatlilik)
• Birinin saldırısına uğradığı ya da tehlikeye atıldığı inancı ile ilişkilendirme yapılması (Kurgulama-Hareketlilik)
• Birilerinin istediklerini yapma konusunda sürekli engel çıkarttığını düşünmesi (Engellenme)
• Başkalarının soruna yönelik abartılı bilgi vermesi veya bu yönde tahrik edici telkinlerde bulunması (Kışkırtma)
• Öfke yaşantısı olan bireylerin öfkelerini göstermek yoluyla sorunu çözebileceklerine inanması. (Karşı atak-Deneyim) Başkaları tarafından hafife alınması (Görmezden gelme)
• Bireyin beklentilerine uygun biçimde yanıtlanmayan veya var olan algıya yeterince uygun olmayan durumların olması (Kişisel gerçeklik)

Öfke duygusunun temelinde mükemmeliyetçi yaklaşımlar, kişinin kendisini ispatlama çabası içerisinde olması, çevre tarafından onaylanma isteği, durumuna uygun olmayan gereksinim beklentileri, başkalarının gözündeki imajının bozulmasını önleme arzusu sonucu bireyin kendisini aşırı kontrol etme ve en iyisinin kendinden yapılmasının istendiği algısı da yer alır. Bütün bunlar öfke duygusunun yaşanmasına da neden olabilmektedir.

Öfke duygusuyla uzun süre yaşamak, kişinin bağışıklık sistemini zayıflatarak, vücut ağrıları, kalp hastalıkları ve giderek bireyin fiziksel sağlığının bozulmasına neden olabilir. Ayrıca, hipertansiyon, ülser, baş ağrısı ve kanser gibi fizyolojik hastalıkların temelini de oluşturur. Aynı şekilde öfkenin aşırı düzeyde dışavurumu da çevreye ve kişilere zarar verme, hukuki sıkıntılar yaşama, yaralama gibi kişiler arası problemlere de yol açabilmektedir. Diğer yandan öfkenin bastırılması sonucunda günlük işlerin aksaması, esneklik sınırının kaybolması, ani ve yerinde olmayan tepkiler verilmesi söz konusu olabilir. Üstelik, öfkenin bastırılması depresyona giden süreci de kolaylaştırır ve bireyin cinsel yaşamını da tehdit edebilir.

Kalpteki Belirtiler: Bedendeki hormonal dengedeki değişiklik, adrenalin hormonunun salgılanması, kalp basıncı artarak atışlarının hızlanması, kalp damarlarının genişlemesi, nabız atışlarının sıklaşması, tansiyonun yükselmesi, sesin kalınlaşması, ellerin titremesi ve benzeri gibi. Bunlara ek olarak da vücut bazı “stres kimyasalları” salgılar. Bunların aşırı salgılanması da zamanla damarları tıkayarak kalp ritmini bozabilir ve kanın pıhtılaşma eğilimini artırabilir. Göz bebeklerinin büyümesi ise yüzdeki bir belirtidir.

Çatışma yönetimini açıklamaya yönelik pek çok kuramsal çalışmanın olduğu bilinmektedir. Çatışmaya bağlı olarak öfkenin anlaşılmasına ve çözülmesine yönelik de farklı kuramsal yaklaşımlar mevcuttur. Bu yaklaşımların her biri kendi kavramları ve ötelemeleri ile öfkeyi açıklamaya çalışmışlardır. Bunlardan başlıcaları; psikoanalitik kuramlar, biyolojik kuramlar, davranışçı kuramlar ve varoluşçu kuramlardır.

Biyolojik temelli kuramlar, öfkelenmenin temelinde merkezi sinir sisteminin işleyişini öne çıkartmaktadırlar. Beynin yanlış işlemesi, hormonlar ve kalıtım ihtimalleri dâhilinde, öfke davranışları, kendine her zaman hedef bulabilir ve çevreden açık bir kışkırtma olmadan da meydana gelebilir. Bu kurama göre öfke, her bireyin içinde mevcuttur ve kendini açığa çıkarmak için fırsat kollamaktadır. Bireyde, öfke duyguları ve bunlarla ilişkili acı, kaygı, kızgınlık, saldırganlık, kin gibi duyguların oluşmasında rol oynayan biyokimyasal yapılar ve işlevler vardır. Öfkeyi saldırganlık ve engellenme ile açıklayan kuram, davranışçı kuramdır.

Öfke kontrolünde bireyin kendi başına uygulayabileceği; “düşünce biçimini değiştirmek, problem çözmek, mizahı kullanmak, gevşeme egzersizleri yapmak, masaj yaptırmak, doğru iletişim kurmak, kendi kendine sorular sormak, beklentileri gözden geçirmek, meditasyon ile rahatlamak” teknikleri olduğu gibi sadece ruh sağlığı alanında yetkin uzmanların uygulayabileceği bilişsel-davranışçı terapiler de bulunmaktadır.

Meditasyonun yararları şu şekilde sıralanabilir. Meditasyon;
- Zihni sakinleştirerek bireyin mutlu olmasına yardımcı olur.
- Zihnin berrak ve olumluya odaklanmasını sağlar.
- Hafızayı ve konsantrasyon gücünü artırır.
- Olayların soğukkanlılıkla karşılanmasını sağlar.
- Potansiyelin tam olarak ortaya çıkmasına aracılık edebilir.
- Uyku kalitesini artır.
- Bağışıklık sisteminin güçlenmesine katkı sağlar.

Çoğunlukla olumsuz bir duygu durumu olarak ifade edilen öfke, farkına varılabilir ve kontrol edilebilirse, olumsuz duygu durumu olumluya dönüştürülebilirse sağlıklı öfke ortaya çıkar. Sağlıklı öfke, bireyin mücadele etmesinde ve kişinin temel ihtiyaçlarının karşılanmasında etken rol oynar. Var olan veya o anda ortaya çıkmış bir sorunun çözümüne katkı sağlar. Öfke duygusu “durumluk ” ve “sürekli ” olmak üzere iki alt boyutta değerlendirilmektedir. Durumluk öfke;amaca yönelmiş davranışın engellenmesi veya haksızlık algısı karşısında, hangi şiddette gerginlik, sinirlilik, hiddet gibi öznel duyumsamaların yaşandığını yansıtan bir duygudur. Zaman, mekân ve olay içinde değişim gösterebilmekte ve çevredeki uyarıcılara bağlı olarak değişebilmektedir. Sürekli öfke;durumsal öfkenin genelde hangi sıklıkta yaşandığını yansıtan bir kavramdır. Haliyle çevredeki uyarıcılara bağlı olan öfke durumluk öfke olduğundan doğru cevap D'dir.

Öfke; haksızlık nedeniyle uyanan güçlü bir hırs veya duygu olarak tanımlanmaktadır.  Sağlıklı öfke ise, bireyin mücadele etmesinde ve kişinin temel
ihtiyaçlarının karşılanmasında etken rol oynar. Var olan veya o anda ortaya çıkmış bir sorunun çözümüne katkı sağlar. Öfke duygusu “durumluk ” ve “sürekli ” olmak üzere iki alt boyutta değerlendirilmektedir. Durumluk öfke;amaca yönelmiş davranışın engellenmesi veya haksızlık algısı karşısında, hangi şiddette gerginlik, sinirlilik, hiddet gibi öznel duyumsamaların yaşandığını yansıtan bir duygudur. Sürekli öfke ise bireyin sürekli olarak öfke duygusunu bünyesinde barındırması veya öfke eğiliminde olması hali olarak da nitelenebilir. Bu nedenle doğru cevap A'dır.

Haksızlık duygusu bireyin adaletsiz bir şekilde muamele gördüğünü hissetmesiyle, önlenebilirlik kişinin olumsuz olayların kontrol edilebileceğine olan inancıyla,  kasıtlılık uğratılan zararın kasıtlı olduğu inancıyla, kabahatlilik başkalarını suçlamanın uygun olduğunun kabul edilmesiyle ortaya çıkan duygulardır. Başkalarının soruna yönelik abartılı bilgi vermesi veya bu yönde tahrik edici telkinlerde bulunması öfke oluşmasına neden olan duygu ise kışkırtmadır. Bu nedenle doğru cevap B'dir.