ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I - Deneme Sınavı - 19

Sürekli öfkeyi bastırmak, sanki hiç kızmıyormuş gibi görünmek, sakin kalmak, belli etmemek bastırılmış davranışların tipik örneğidir.

Varoluşçu yaklaşım, öfkeyi; insanın yok oluşa, işlenmemiş potansiyele ve yaşamın anlamsızlığına karşı tepkide bulunması olarak açıklamaktadır. Davranışçı kuram öfkeyi engellenme ve saldırganlık ile birlikte ele alır. Biyolojik temelli kuramlar, öfkelenmenin temelinde merkezi sinir sisteminin işleyişini öne çıkartmaktadırlar. Psikoanalitik kuram, öfkeyi, içgüdü, dürtü ve haz arayışı ile açıklamaktadır. Öfkeye dair fizyolojik bir kuram bulunmamaktadır.

Kavga etmek, öfke kontrolünde kullanılmaz. Diğer tüm seçenekler, öfke kontrolünde kullanılabilir.

Biofeedback aracına bağlı küçük elektrotlar bireyin alnına yapıştırılır. Beyin dalgaları, kas gerilmesi, deri sıcaklığı, kalp hızı ve kalp basıncındaki fizyolojik değişiklikler monitörde izlenebilir. Bu değişiklikler görsel ya da işitsel anlamlarla ilişkilendirilir. Gevşeme becerisi geliştikten sonra, tekniğin stres verici durumlarda uygulaması için birey desteklenir.

Sistematik duyarsızlaştırma, bireyi tehdit eden uyarana karşı oluşturulan yanıtı değiştirmek için kullanılır. Öfkeye neden olan durumun görüntüsünü canlandırma ile kas gevşemesinin birleşiminden oluşur. İmgeleme sırasında ortaya çıkan öfke gevşeme ile söndürülür.

Bir çatışma duygusu olan öfkenin, toplumsal kurallar ve beklentiler sonucunda ortaya çıktığı söylenebilir. Günlük yaşamda diğer duygularda olduğu gibi öfkeyi de gizleme, yansıtmama eğilimi yaygınlıkla gözlenen bir durumdur. Çoğu birey için ifade edilmesi en güç duygulardan biri olan öfke, hem fiziksel hem de duygusal anlamda karmaşık duygusal bir süreçtir. Webster sözlüğünde öfke; haksızlık nedeniyle uyanan güçlü bir hırs veya duygu olarak tanımlanmaktadır. Öfke, çoğu zaman düşmanlık (hostility), saldırganlık (agression) ve hiddet (rage) ile birlikte ele alınmaktadır.

Öfke duygusu “durumluk” ve “sürekli” olmak üzere iki alt boyutta değerlendirilmektedir. Durumluk öfke; amaca yönelmiş davranışın engellenmesi veya haksızlık algısı karşısında, hangi şiddette gerginlik, sinirlilik, hiddet gibi öznel duyumsamaların yaşandığını yansıtan bir duygudur. Sürekli öfke; durumsal öfkenin genelde hangi sıklıkta yaşandığını yansıtan bir kavramdır.

Çatışma, bireyin iş yapma isteğini kamçılıyorsa ve hedefine ulaşmak için daha çok çaba içerisine girmesine aracılık ediyorsa olumlu; iş yapamaz, tükenmiş, kafası karışık, bunalmış bir duruma sürüklüyorsa o zaman olumsuz bir durumdur.

Bireyin adaletsiz bir şekilde muamele gördüğünü hissetmesi (Haksızlık) 

Uğratılan zararın kasıtlı olduğu kanaatinin oluşması (Kasıtlılık) 

Birilerinin istediklerini yapma konusunda sürekli engel çıkarttığını düşünmesi (Engellenme) 

Başkalarının soruna yönelik abartılı bilgi vermesi veya bu yönde tahrik edici telkinlerde bulunması (Kışkırtma) 

Yukarıda açıklananlar öfkeye neden olurken bireyin başkaları tarafından önemsenmesi öfke oluşumuna neden olan bir etmen değildir.

Başkalarını suçlamanın uygun olduğunun kabul edilmesi. (Kabahatlilik) 

Birinin saldırısına uğradığı ya da tehlikeye atıldığı inancı ile ilişkilendirme 
yapılması. (Kurgulama-Hareketlilik) 

Öfke yaşantısı olan bireylerin öfkelerini göstermek yoluyla sorunu çözebileceklerine inanması. (Karşı atak- Deneyim) 

Başkaları tarafından hafife alınması. (Görmezden gelme) 

Seçeneklerde yer alan etmenlerin açıklamaları yukarıdaki gibidir. Soruda geçen açıklama ise kişisel gerçeklik kavramıyla ilişkilidir.

Öfkelenilen durumlar farklı olduğu gibi öfkenin ifade edilme biçimleri de farklılıklar gösterebilir. Bazı bireyler saldırgan davranabilirken, bazı bireyler de öfkelerini içlerine atarlar. Öfke duygusunun ifade tarzları üç farklı davranış biçiminde kendini gösterir. Bunlar, saldırgan davranışlar, bastırılmış davranışlar ve kontrol etme davranışlarıdır.

Öfkenin bilişsel boyutu, bir dizi kalıp ya da şema ile örgütlenmiş beklenti, inanç ve yorumlama süreci gibi bilgi yapılarını içermektedir. Bilişsel boyut, olumsuz inançları ya da düşmanlığı yansıtır. Bireyin dünyaya, özellikle de diğer kişi ya da yerlere yönelik sahip olduğu olumsuz yüklemelere ilişkindir.

Freud, saldırganlığı insanın biyolojik kalıtımının bir parçası olarak görür ve saldırganlığın yıkıcı ve şiddet yönünü vurgular. Freud, öfke ve saldırganlık duygularını, ölüm içgüdüsünün ve yaşam içgüdüsünün bir ifadesi olarak görmektedir.(Sayfa 128)

Paylaşmak öfkeyi yansıtan bir davranıştır.

Sistematik duyarsızlaştırma, özgül bir uyaranla (örneğin; uçak yolculuğu, yükseklik) ilişkili olarak kaçınma davranışını azaltmak için uygulanan bir teknik olup, bireyi tehdit eden uyarana karşı oluşturulan yanıtı değiştirmek için kullanılır. Bilişsel-davranışçı terapi tekniklerinden biridir.

Webster sözlüğünde öfke; haksızlık nedeniyle uyanan güçlü bir hırs veya duygu olarak tanımlanmaktadır. Öfke, çoğu zaman düşmanlık (hostility), saldırganlık (agression) ve hiddet (rage) ile birlikte ele alınmaktadır. Psikologlar öfkenin psikolojik temellerle ilgili, sosyologlar ise öfkenin daha çok toplumsal kurallarla, kültürle ilişkili olduğunu ileri sürmektedirler. Diğer yandan sağlık alanı ile ilgilenen uzmanlar ise öfkenin ciddi bir problem olduğukonusunda birleşmektedirler. Çoğunlukla olumsuz bir duygu durumu olarak ifade edilen öfke, farkına varılabilir ve kontrol edilebilirse, olumsuz duygu durumu olumluya dönüştürülebilirse sağlıklı öfke ortaya çıkar. Öfke duygusu “durumluk ” ve “sürekli ” olmak üzere iki alt boyutta değerlendirilmektedir.

Bireylerin, grupların veya örgütlerin, istek ve beklentileri arasındaki ayrılıklar, çatışma olgusunu kaçınılmaz kılmaktadır. Çatışma bazen yıkıcı, bazen de yapıcı olarak nitelendirilmektedir. Çatışma, bireyin iş yapma isteğini kamçılıyorsa ve hedefine ulaşmak için daha çok çaba içerisine girmesine aracılık ediyorsa olumlu; iş yapamaz, tükenmiş, kafası karışık, bunalmış bir duruma sürüklüyorsa o zaman olumsuz bir durumdur. Çatışma, temel olarak bireyler ve gruplar arası ayrımlardan doğmaktadır. Çatışma, bireysel tabanlı olarak değil örgütsel veya grupsal olarak ele alınmakta olup öfke, duygu durumu olması nedeniyle bireysel tabanlı olarak değerlendirilebilir.

Soyaldın (2007)’ın öfke ile açıklamaları dikkate alınarak öfkenin oluşmasına neden olan duygulara bağlı olarak aşağıdaki durumları sıralamak mümkündür.
• Bireyin adaletsiz bir şekilde muamele gördüğünü hissetmesi (Haksızlık)
• Bireyin olumsuz olayların kontrol edilebileceğine olan inancı (Önlenebilirlik)
• Uğratılan zararın kasıtlı olduğu kanaatinin oluşması (Kasıtlılık)
• Başkalarını suçlamanın uygun olduğunun kabul edilmesi (Kabahatlilik)
• Birinin saldırısına uğradığı ya da tehlikeye atıldığı inancı ile ilişkilendirme yapılması (Kurgulama-Hareketlilik)
• Birilerinin istediklerini yapma konusunda sürekli engel çıkarttığını düşünmesi (Engellenme)
• Başkalarının soruna yönelik abartılı bilgi vermesi veya bu yönde tahrik edici telkinlerde bulunması (Kışkırtma)
• Öfke yaşantısı olan bireylerin öfkelerini göstermek yoluyla sorunu çözebileceklerine inanması. (Karşı atak-Deneyim) Başkaları tarafından hafife alınması (Görmezden gelme)
• Bireyin beklentilerine uygun biçimde yanıtlanmayan veya var olan algıya yeterince uygun olmayan durumların olması (Kişisel gerçeklik)

Öfke duygusunun temelinde mükemmeliyetçi yaklaşımlar, kişinin kendisini ispatlama çabası içerisinde olması, çevre tarafından onaylanma isteği, durumuna uygun olmayan gereksinim beklentileri, başkalarının gözündeki imajının bozulmasını önleme arzusu sonucu bireyin kendisini aşırı kontrol etme ve en iyisinin kendinden yapılmasının istendiği algısı da yer alır. Bütün bunlar öfke duygusunun yaşanmasına da neden olabilmektedir.

Öfke duygusuyla uzun süre yaşamak, kişinin bağışıklık sistemini zayıflatarak, vücut ağrıları, kalp hastalıkları ve giderek bireyin fiziksel sağlığının bozulmasına neden olabilir. Ayrıca, hipertansiyon, ülser, baş ağrısı ve kanser gibi fizyolojik hastalıkların temelini de oluşturur. Aynı şekilde öfkenin aşırı düzeyde dışavurumu da çevreye ve kişilere zarar verme, hukuki sıkıntılar yaşama, yaralama gibi kişiler arası problemlere de yol açabilmektedir. Diğer yandan öfkenin bastırılması sonucunda günlük işlerin aksaması, esneklik sınırının kaybolması, ani ve yerinde olmayan tepkiler verilmesi söz konusu olabilir. Üstelik, öfkenin bastırılması depresyona giden süreci de kolaylaştırır ve bireyin cinsel yaşamını da tehdit edebilir.