ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I - Deneme Sınavı - 18

Kalpteki Belirtiler: Bedendeki hormonal dengedeki değişiklik, adrenalin hormonunun salgılanması, kalp basıncı artarak atışlarının hızlanması, kalp damarlarının genişlemesi, nabız atışlarının sıklaşması, tansiyonun yükselmesi, sesin kalınlaşması, ellerin titremesi ve benzeri gibi. Bunlara ek olarak da vücut bazı “stres kimyasalları” salgılar. Bunların aşırı salgılanması da zamanla damarları tıkayarak kalp ritmini bozabilir ve kanın pıhtılaşma eğilimini artırabilir. Göz bebeklerinin büyümesi ise yüzdeki bir belirtidir.

Çatışma yönetimini açıklamaya yönelik pek çok kuramsal çalışmanın olduğu bilinmektedir. Çatışmaya bağlı olarak öfkenin anlaşılmasına ve çözülmesine yönelik de farklı kuramsal yaklaşımlar mevcuttur. Bu yaklaşımların her biri kendi kavramları ve ötelemeleri ile öfkeyi açıklamaya çalışmışlardır. Bunlardan başlıcaları; psikoanalitik kuramlar, biyolojik kuramlar, davranışçı kuramlar ve varoluşçu kuramlardır.

Biyolojik temelli kuramlar, öfkelenmenin temelinde merkezi sinir sisteminin işleyişini öne çıkartmaktadırlar. Beynin yanlış işlemesi, hormonlar ve kalıtım ihtimalleri dâhilinde, öfke davranışları, kendine her zaman hedef bulabilir ve çevreden açık bir kışkırtma olmadan da meydana gelebilir. Bu kurama göre öfke, her bireyin içinde mevcuttur ve kendini açığa çıkarmak için fırsat kollamaktadır. Bireyde, öfke duyguları ve bunlarla ilişkili acı, kaygı, kızgınlık, saldırganlık, kin gibi duyguların oluşmasında rol oynayan biyokimyasal yapılar ve işlevler vardır. Öfkeyi saldırganlık ve engellenme ile açıklayan kuram, davranışçı kuramdır.

Öfke kontrolünde bireyin kendi başına uygulayabileceği; “düşünce biçimini değiştirmek, problem çözmek, mizahı kullanmak, gevşeme egzersizleri yapmak, masaj yaptırmak, doğru iletişim kurmak, kendi kendine sorular sormak, beklentileri gözden geçirmek, meditasyon ile rahatlamak” teknikleri olduğu gibi sadece ruh sağlığı alanında yetkin uzmanların uygulayabileceği bilişsel-davranışçı terapiler de bulunmaktadır.

Meditasyonun yararları şu şekilde sıralanabilir. Meditasyon;
- Zihni sakinleştirerek bireyin mutlu olmasına yardımcı olur.
- Zihnin berrak ve olumluya odaklanmasını sağlar.
- Hafızayı ve konsantrasyon gücünü artırır.
- Olayların soğukkanlılıkla karşılanmasını sağlar.
- Potansiyelin tam olarak ortaya çıkmasına aracılık edebilir.
- Uyku kalitesini artır.
- Bağışıklık sisteminin güçlenmesine katkı sağlar.

Çoğunlukla olumsuz bir duygu durumu olarak ifade edilen öfke, farkına varılabilir ve kontrol edilebilirse, olumsuz duygu durumu olumluya dönüştürülebilirse sağlıklı öfke ortaya çıkar. Sağlıklı öfke, bireyin mücadele etmesinde ve kişinin temel ihtiyaçlarının karşılanmasında etken rol oynar. Var olan veya o anda ortaya çıkmış bir sorunun çözümüne katkı sağlar. Öfke duygusu “durumluk ” ve “sürekli ” olmak üzere iki alt boyutta değerlendirilmektedir. Durumluk öfke;amaca yönelmiş davranışın engellenmesi veya haksızlık algısı karşısında, hangi şiddette gerginlik, sinirlilik, hiddet gibi öznel duyumsamaların yaşandığını yansıtan bir duygudur. Zaman, mekân ve olay içinde değişim gösterebilmekte ve çevredeki uyarıcılara bağlı olarak değişebilmektedir. Sürekli öfke;durumsal öfkenin genelde hangi sıklıkta yaşandığını yansıtan bir kavramdır. Haliyle çevredeki uyarıcılara bağlı olan öfke durumluk öfke olduğundan doğru cevap D'dir.

Öfke; haksızlık nedeniyle uyanan güçlü bir hırs veya duygu olarak tanımlanmaktadır.  Sağlıklı öfke ise, bireyin mücadele etmesinde ve kişinin temel
ihtiyaçlarının karşılanmasında etken rol oynar. Var olan veya o anda ortaya çıkmış bir sorunun çözümüne katkı sağlar. Öfke duygusu “durumluk ” ve “sürekli ” olmak üzere iki alt boyutta değerlendirilmektedir. Durumluk öfke;amaca yönelmiş davranışın engellenmesi veya haksızlık algısı karşısında, hangi şiddette gerginlik, sinirlilik, hiddet gibi öznel duyumsamaların yaşandığını yansıtan bir duygudur. Sürekli öfke ise bireyin sürekli olarak öfke duygusunu bünyesinde barındırması veya öfke eğiliminde olması hali olarak da nitelenebilir. Bu nedenle doğru cevap A'dır.

Haksızlık duygusu bireyin adaletsiz bir şekilde muamele gördüğünü hissetmesiyle, önlenebilirlik kişinin olumsuz olayların kontrol edilebileceğine olan inancıyla,  kasıtlılık uğratılan zararın kasıtlı olduğu inancıyla, kabahatlilik başkalarını suçlamanın uygun olduğunun kabul edilmesiyle ortaya çıkan duygulardır. Başkalarının soruna yönelik abartılı bilgi vermesi veya bu yönde tahrik edici telkinlerde bulunması öfke oluşmasına neden olan duygu ise kışkırtmadır. Bu nedenle doğru cevap B'dir.

Öfke yaşantısı olan bireylerin öfkelerini göstermek yoluyla sorunu çözebileceklerine inanması karşı atak-deneyim, birinin saldırısına uğradığı ya da tehlikeye atıldığı inancı ile ilişkilendirme yapılması kurgulama, birilerinin istediklerini yapma konusunda sürekli engel çıkarttığını düşünmesi engelleme, başkaları tarafından hafife alınması görmezden gelme, bireyin beklentilerine uygun biçimde yanıtlanmayan veya var olan algıya yeterince uygun olmayan durumların olması öfkeye yol açan nedenlerden kişisel gerçekliktir. Bu nedenle doğru cevap E'dir.

Öfkenin yüzdeki belirtilerine baktığımızda öfke anında kaşlar çatılır, alın kırışır, boyun damarları genişler, göz bebekleri büyür, yüz kızarır, burun delikleri açılıp kapanır, gözler kızarır ve surat ekşir. Ağızdaki belirtileri ise sesin kalınlaşması ve çirkinleşmesi, hakaret ve küfür içeren kaba sözler söylemek, tükürmek, dişleri sıkmak, dişleri gıcırdatmak, dudakların titremesi, hıçkırmak, sık sık nefes alıp verme ve benzeri gibi durumlardır. Zihinsel belirtiler ise konsantrasyon bozukluğu, düşük performans, unutkanlık, uykusuzluk, dikkatsizliktir. Davranışsal belirtiler ise alkol kullanma, sigara tiryakiliği, huzursuzluk, acelecilik, ilaç kullanmı, aşırı yemek yemedir. Bunaltı, depresyon ve kaygı ise duygusal belirtilerdir. Bu nedenle doğru cevap C'dir.

Öfkenin zihinsel belirtilerine baktığımızda konsantrasyon bozukluğu, düşük performans, unutkanlık, uykusuzluk, dikkatsizliği görmekteyiz. Acelecilik ise davranışsal belirtilerdendir. Bu nedenle doğru cevap E'dir.

Öfkenin anlaşılmasını sağlayan doğrudan veya dolaylı olabilecek davranışsal veya sözel işaretler söz konusudur. Doğrudan davranışsal işaretler; fiziksel ve sözel saldırı, aşırı eleştiricilik, kusur buluculuk, önyargılı olma, hırsızlık, sorun çıkarma, isyankâr davranışlarla kendini gösterebilir. Aşağılayan sözler ise doğrudan sözel ya da bilişsel işaretlerdendir. Dolaylı davranışsal ve sözel işaretler ise; güvensiz, kıskanç, tartışmacı, alaycı ve yargılayıcı davranışlar biçiminde üstü kapalı olabilir. İçe kapanma, psikosomatik belirtiler (kalp hastalığı, yüksek kan basıncı gibi), depresyon, suçluluk duygusu, ağlama biçiminde ortaya çıkabilir. Hırsızlık öfkenin doğrudan davranışsal işaretlerinden olduğundan doğru cevap B'dir.

Varoluşçu kuramlar öfkeyi; “insanın yok oluşa, işlenmemiş potansiyele ve yaşamın anlamsızlığına karşı tepkide bulunması olarak” açıklamıştır. Psikoanalitik kuramlarda ise Darwin ve Freud çeşitli görüşler ortaya atmış Lorenz bu görüşleri bir araya getirerel öfke ve saldırganlık üzerine bir dürtü kuramı geliştirerek öfkenin her an “açığa çıkabilecek” biyolojik bir dürtü olduğunu savunmuştur. Biyolojik temelli kuramlar, öfkelenmenin temelinde merkezi sinir sisteminin işleyişini öne çıkartmaktadırlar. Beynin yanlış işlemesi, hormonlar ve kalıtım ihtimalleri dâhilinde, öfke davranışları, kendine her zaman hedef bulabilir ve çevreden açık bir kışkırtma olmadan da meydana gelebilir. Davranışçı kuram öfkeyi engellenme ve saldırganlık ile birlikte ele alır. Davranışçılara göre, öfkeye ve saldırganlığa verilen tepkiler aynen diğer davranışlar gibi öğrenilmiştir. Bu nedenle doğru cevap D'dir.

Bireyin eldeki verileri tekrardan gözden geçirerek hem bunun sebebini öğrenme hem de öfkelenmenin önüne geçebilmesi beklentileri gözden geçirmektir. Bireyin kendisini öfkelendiren bir durumla karşı karşıya olduğunda, bunu günlük yaşam içerisinde karşılaştığı diğer problemler gibi algılayıp onu tanımlamaya çalışması ve çözmek için adımlar atması problem çözmedir. Her olayın mizahi bir yanı vardır. Bu mizahi yön yakalanabildiğinde öfkenin ortaya çıkması önlenebilir. Bu da mizahı kullanma yöntemidir. Duruma olumlu tepki verme becerisi geliştirilemediğinde yapılması gereken en uygun durumlardan biriside öfkelenmeye neden olan çevreden hızla uzaklaşmaktır. Öfkelenmeye aracılık eden, yaşamı çekilmez durumlara sokan, sürekli şikâyet eden arkadaşlar veya yakınlardan uzaklaşmak da öfke kontrolünde önemli bir yaklaşımdır. Öfkeye neden olan olaylar söz konusu olduğunda bunun dünyanın sonu olmadığı, sağlıklı, normal her bireyin bu tür olaylarla karşılaşılabileceği komutunun zihne verildiği teknik ise düşünce biçimini değiştirmektir. Bu nedenle doğru cevap E'dir.

Mantralar, bilinçli bir şekilde sürekli tekrarlanan sesler, sözcükler ya da sözcük öbekleridir. Hayalinde canlandırma ise doğada bireyin hoşuna giden ya da ona hoşnutluk veren durumların hayali görüntülerinin canlandırılıp huzur bulmadır. Gevşeme tekniklerinde bahsedilen durumların biraz daha abartılarak yapıldığı yoldur nefese odaklanmak. Yürümeye odaklanmak ise bireyin, nasıl yürüdüğünün gözlenmesi, düşünülmesi sağlanarak sakinleşmesi ve huzuru yakalamasına yardımcı olmaktır. Bireyin zihninin bir nesneye yönlendirilerek sakin düşüncelere dalınmasının sağlanması ise gözü bir noktaya dikmektir. Bu nedenle doğru cevap A'dır.

Öfkelerine hâkim olamayan kişilere yardım etmek amacıyla tasarlanmış programlar ise 1960 ve 1970’lerde geliştirilmeye başlanmıştır.

Öfke duygusu “durumluk ” ve “sürekli ” olmak üzere iki alt boyutta değerlendirilmektedir. Durumluk öfke;amaca yönelmiş davranışın engellenmesi veya haksızlık algısı karşısında, hangi şiddette gerginlik, sinirlilik, hiddet gibi öznel duyumsamaların yaşandığını yansıtan bir duygudur. Zaman, mekân ve olay
içinde değişim gösterebilmekte ve çevredeki uyarıcılara bağlı olarak değişebilmektedir.

Öfke yaşantısı olan bireylerin öfkelerini göstermek yoluyla sorunu çözebileceklerine inanması.(Karşı atak- Deneyim)

Öfkenin ifade edilme şekli ve kontrolü kültürel özelliklere, bireyin beklentilerine, öğrenilmiş davranışlara, ailenin davranış biçimlerine, çevresel koşullara, bireyin statüsüne, eğitim durumuna, yaşa ve cinsiyete göre değişmektedir. Öfke duygusunun vücutta en belirgin olarak görülebileceği yerler ise şu şekilde özetlenebilir.

Davranışsal Belirtiler:Alkol kullanma, sigara tiryakiliği, huzursuzluk, acelecilik, ilaç kullanımı, aşırı yemek yeme.