ÇALIŞMA YAŞAMININ DENETİMİ

Post-fordist üretim biçimlerinin yaygınlaşmasıyla istihdam biçimlerinin farklılaşması, işgücü piyasalarının parçalanması, olumsuz koşullarda çalışan göçmen, çocuk işgücünün artması, kayıt dışı istihdamın genişlemesi gibi sorunlar ortaya çıkmıştır.

Avustralya'nın bazı federe devletlerinde ve Yeni Zelanda’da mesleki sağlık ve güvenlik denetimi ile işçi tazminatlarından sorumlu sosyal güvenlik kurumu, tek bir örgüt altında toplanmıştır. İş müfettişleri, memur statüsünde kalırken ücretleri işverenlerin sosyal sigortaya katkılarından ödenir.

“Yeni Zelanda’da, 1988’de kurulan İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansının (OSHA), Kaza Sigortası Kurumu (ACC) ile ilişkileri mükemmeldir. OSHA, ölümcül iş kazalarını ve ağır meslek hastalıklarını ACC ise tazminatlar için yapılan ödemeleri azaltmak için çalışır.

İş denetiminin güçlendirilmesinde, yine ILO tarafından ortaya çıkarılan ve işlevsel bir iş denetimi sisteminin nasıl oluşturulacağı ve geliştirileceği konusunda rehber niteliği taşıyan 10 stratejik adım tanımlanmaktadır.

ILO'nun 81 sayılı Sözleşmesi’ nin 9. maddesi, denetim hizmetleri ile uzmanlar arasında karşılıklı ilişkiyi öngörür. Bu karşılıklı yardım ilişkisi, iş denetiminin uygun işlevi için vazgeçilmezdir.

İşkur değildir.

Avustralya’da Victoria İşçi Sigortaları Kurumu, İş yeri Değerlendirme ve Hedef Belirleme Sisteminde (SATS) iş müfettişleri iş yerinde, işletmenin sağlık ve güvenlik yönetim sistemini, mevzuata uyma performansını, tehlikeli malzemeler, etkinlikler ve birimlerden kaynaklanan riskleri denetim altına alma etkililiğini değerlendirerek, her iş yeri için bir puan saptaması yapar.

İş yeri denetiminde saptanan risklerin önlenmesi için, iş müfettişleri bir iş yeri sağlık ve güvenlik planı oluşturmalı, planı uygulamaları için işverene ve işçilere gerekli bilimsel, teknik destek sağlamalı ve planın yaşama geçirilmesine taraf olarak doğrudan katkı yapmalıdırlar. Bu çağdaş denetim anlayışının yöntemidir. Bunu sağlamak üzere iş yeri, sektör ve ulusal ölçekte üçlü yapının oluşturulması, yöntemin bir parçasıdır.

PDP’nda, sağlık ve güvenlik programları dört temel alanda değerlendirilir:

• Yönetimin önderliği ve işçilerin katılımı,

• Amaca yönelik işyeri çözümlemesi,

• Kaza ve kayıt çözümlemeleri,

• Tehlike denetimi.

Çalışma yaşamının denetiminin etkinliği ve başarısının en somut ölçütlerinden biri, iş müfettişlerinin sayısı ve ülkedeki işyeri başına düşen müfettiş sayısıdır. Uluslararası Çalışma Örgütünün bu konuda koyduğu ölçütler:

• Gelişmiş bir ülke için 1/10.000

• Gelişmekte olan bir ülke için 1/20.000

• Az gelişmiş bir ülke için 1/45.000

Bu ölçüt, ABD için 1/45.000, Mısır için 1/90.000, Rusya için 1/29.000, Kamboçya için 1/370.000, Filipinler için 1/180.000’ dir.

Standart-Dışı İşgücünün, Risk Grupları ve Kayıt-Dışı İstihdamın Artması

Küresel Çalışma İlişkilerinin Yaygınlaşması ve İşin İşyerinden Bağımsızlaşması

Devletin Çalışma İlişkileri Sistemindeki Rolünün Azalması

Devletin “Çalışma Barışını Sağlama” İşlevinin Ön Plana Çıkması

Sendikaların Güç Kaybetmesi ve İş Denetimine Yansımaları

Önleme politikası kavramı, tanımlanmış amaçlara ulaşmak için öngörmeyi, uygun süreçler ve araçlar oluşturmayı, ilgili kişi ve grupları harekete geçirmeyi gerektirir. Amaç, yöneticilerin ve işçilerin önleme kültürünün sağlayacağı yararların farkına varmalarını ve böylece bu kültürü daha yaygın olarak benimsemelerini sağlamaktır.

Uzman Kuruluşlarla İlişkileri Geliştirme ve Araştırmalara Katılma

ILO’nun 81 sayılı Sözleşmesi’nin 9. maddesi, denetim hizmetleri ile uzmanlar arasında karşılıklı ilişkiyi öngörür. Bu karşılıklı yardım ilişkisi, iş denetiminin uygun işlevi için vazgeçilmezdir. Bu ilişki, kamu ve özel kurumları ve üniversiteleri içerir. Teknolojik gelişmeler nedeniyle giderek karmaşıklaşan bir göreve dönüşen iş denetiminde farklı uzmanlık alanları ve üniversiteler ile daha yakın işbirliği gereksinimi arttmıştır.

Çoğu ülkede, iş müfettişleri inceleme çalışmaları için araştırma kuruluşlarından uzman desteği sağlamaya çalışmaktadır (Richthofen-Benadon-Lurvey, 2003, s.71).

İş denetim örgütünün bilgi ve politikalarını güncelleştirmesini sağlamada uygun bir şekilde kullanabileceği diğer bir yöntem, doğrudan ya da fonlar aracılığıyla araştırmalara katılmaktır.

İş denetim örgütleri araştırmaya olan gereksinimlerini giderek daha fazla duyurmakta ve işletmelere bu çabaya ortak olma çağrısı yapmaktadır.

ILO’nun 155 sayılı Sözleşmesi’nin ikinci paragrafında, önlemenin amacı; “işten kaynaklanan, işe bağlı olan ve işte meydana gelen kazaları ve sağlık zararlarını ve çalışma ortamına içselleşmiş riskleri olası en alt düzeye indirmek” olarak belirlenmiştir.

Farklı İşgücü Kesimlerine ve Korunmasız İşgücü Kesimlerine Yönelik Denetim Stratejileri

Uzman Kuruluşlarla İlişkileri Geliştirme ve Araştırmalara Katılma

İşyeri Dışına Taşan Koruma Düzenlemeleri Geliştirilmesi ve Denetim Yetkisinin Genişletilmesi

Üretim Teknolojilerindeki Hızlı Değişimi İzleme Kapasitesini Güçlendirme Stratejileri

81 sayılı ILO Sözleşmesi’nin 5. maddesi, yetkili otoritenin kural olarak İşgücü Ba- kanlığının iş denetimi ve diğer kamu hizmetleri ve benzer faaliyetlerle ilgili kamu ve özel kurumlar arasında etkin işbirliğini destekleyecek uygun düzenlemelerin yapılmasını öngörür.

Genel olarak tüm kamu denetim anlayışlarında, “yasal yaptırımlar”ı kullanarak mevzuata aykırı davrananı cezalandırmak ve tekrarını önlemek amaçlanır. Çağdaş denetim anlayışlarında ise, “ceza” tek yöntem olarak kullanılmamakta, cezalandırıcı anlayıştan giderek yol göstericilik ve rehberliğe yönelinmektedir.

İş denetimindeki yaklaşımlar önleme politikalarına göre şekillendikçe, cezalandırıcı olmaktan çok eğitici ve yol gösterici bir rol üstlenmektedir.

Bilgi verme /danışmanlık ve eğitim, iş denetiminin; hükümet, sosyal taraflar ve genel kamuoyu karşısında, imajını ve aldığı sonuçları destekleme işlevi gören stratejik bir araçtır (Richthofen, Benadon, Lurvey, 2003, s.59).

Japonya’da iş denetimi, “...daha iyi ve rahat bir çalışma çevresi yaratmak için enformasyon sağlamak, yönlendirme ve yardım yapmak için bir araç” olarak tanımlanmaktadır” (İMD, 2003, s.42).

şgücünün korunması anlamında ele alındığında, önleme kavramı, öncelikle olayları, tartışmaları, uyuşmazlıkları, iş kazalarını, meslek hastalıklarını
varolan mevzuata uygunluk sağlayarak önleme çabasını tanımlar. Önleme kısaca, yasalara aykırılığın ortaya çıkmasını engelleyici faaliyetleri kapsar. ILO’nun 155 sayılı Sözleşmesi’nin ikinci paragrafında, önlemenin amacı; “işten kaynaklanan, işe bağlı olan ve işte meydana gelen kazaları ve sağlık zararlarını ve çalışma ortamına içselleşmiş riskleri olası en alt düzeye indirmek” olarak belirlenmiştir.

Bazı ülkelerde geleneksel partnerlerin-işçi sendikaları- giderek artan bir şekildeki güçsüzlüğü ve diğer bazı ülkelerde mevcut partnerliği devam ettirmedeki istek- sizliğine cevap olarak iş denetimi uluslararası, ulusal ve sektörel düzeylerde yeni ortaklar aramak zorundadır (Richthofen, 2002, s.74). İşçi sendikaların zayıflaması ve bireysel çalışma ilişkilerinin egemen olmasıyla, iş denetimi kurumları işbirliği yapacak başka işçi ve işveren kesimi temsilcileri ile ilişki kurma gereksinimi ortaya çıkmaktadır.

İşyerlerinde çalışma ilişkilerini düzenleyen toplu pazarlık ve toplu sözleşme mekanizmalarının zayıflaması ve daralması karşısında, bu mekanizmaların yerini doldurmaya çalışan insan kaynakları yönetimi birimleri, iş denetimi örgütlerinin işbirliği sağlaması gerekli ortaklar olarak karşımıza çıkmaktadır.

İş denetimi örgütlerinin işverenlerle işbirliğinde, mesleki birlikler de önemli role sahiptir. İşveren örgütlerinin ceza vererek, hatalı üyelerini uyarmaları ve kınamaları teşvik edilmelidir. İşveren örgütleri, üyelerinin işletmelerinde yasal önlemlere uyulmasında denetim elemanları ile işbirliği yapmalarını sağlamalıdır (Siddiqui, 1990, s.15-18).

Ölümcül iş kazalarını ve ağır meslek hastalıklarını için yapılan ödemeleri azaltmak için çalışan kurum ACC 'dir.