ÇALIŞMA YAŞAMININ DENETİMİ

Milli Savunma Bakanlığı, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı dışında
özel olarak kanunla belirlendiği üzere sadece bazı işyerlerini denetlemek yetkisine
sahip kamu kuruluşlarından biridir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 91. maddesinin
3. fıkrasına göre “Askerî işyerleriyle yurt güvenliği için gerekli maddeler üretilen
işyerlerinin denetim ve teftişi konusu ve sonuçlarına ait işlemler Milli Savunma
Bakanlığı ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca birlikte hazırlanacak
yönetmeliğe göre yürütülür.” Askeri işyerleriyle yurt güvenliği için gerekli maddeleri üretilen işyerlerinin denetim ve teftişi konusu ve sonuçlarına ait işlemler Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığının görev alanı içerisinde yer almamaktadır. Dolayısıyla Doğru cevabımız E Şıkkdır.

Ülkemizde işyerlerinde uygulanan iş mevzuatı kapsamındaki iş ilişkilerinden
doğan uyuşmazlıklar tarafların başvurusu üzerine iş mahkemeleri tarafından; dış
denetim uygulamaları nedeniyle işveren ile idare arasında doğan uyuşmazlıklar ise
tarafların başvurusu üzerine idare mahkemeleri tarafından incelenerek çözüme kavuşturulur.

İş sağlığı ve güvenliği konusunun önemi karşısında, yerel yönetim birimi olarak
belediyelerin de konuyla ilgili olarak görev ve yetki sahibi olmaları doğaldır. Nitekim
5393 sayılı Belediye Kanunu’na  göre, “Gayrisıhhî
müesseseler ile umuma açık istirahat ve eğlence yerlerini ruhsatlandırmak ve denetlemek”
belediyelerin yetkileri ve imtiyazları alanında gösterilmiştir” (mad.15/l).
Söz konusu hükümden de anlaşılabileceği üzere, belediyeler iş sağlığı ve güvenliği
açısından işyerlerini ruhsatlandırmak ve denetlemek yetkisine sahiptir.

İşçi sendikaları işyeri sendika temsilcileri vasıtasıyla çalışma yaşamının denetimi
konusunda söz sahibi olabilmektedir. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi
Kanunu’na göre her işçi sendikasının işyerine sendika temsilcisi atama yetkisi
yoktur. İşyeri sendika temsilcisi atama yetkisi, toplu iş sözleşmesi yapmak üzere
yetkisi kesinleşen sendikaya aittir. Yetkili sendika, işyerindeki işçi sayısına
bağlı olarak, o işyerinde çalışan üyeleri arasından sendika temsilcisi atayabilir
(mad.27/1). Buna göre yetkili sendika; “işyerinde işçi sayısı 50’ye kadar ise 1, 51-
100 arasında ise en çok 2, 101-500 arasında ise en çok 3, 501-1000 arasında ise
en çok 4, 1001-2000 arasında ise en çok 6 ve işçi sayısı 2000’den fazla ise en çok 8
işyeri sendika temsilcisi” atayabilir. Yetkili sendikaca atanan işyeri sendika temsilcilerinin
kimlikleri on beş gün içinde işverene bildirilir. Atanan işyeri sendika
temsilcilerinden biri, baş temsilci olarak görevlendirilebilir

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Sosyal Güvenlik Kurumu aracılığıyla
da çalışma yaşamını sosyal güvenlik yönünden denetlemektedir.

Sendikal kuruluşların denetimi genel olarak “İç Denetim” ve “Dış Denetim” olmak üzere iki şekilde gerçekleştirilir. İç denetim, “sendikal kuruluşların niteliği gereği demokratik bir kuruluş olmasından
kaynaklanan, öncelikle kendi üyeleri veya organları aracılığı ile denetlenmesi”dir. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre sendika ve konfederasyonlarda denetleme yetkisi genel kurula aittir.

Anayasal olarak güvence altına alınan sosyal devlet anlayışı gereği, Anayasa’ya uygun olarak 4857 sayılı İş Kanunu’nun 91. maddesinde de açık bir şekilde devlete iş denetim yetkisi ve görevi verilmiştir. Söz konusu madde hükmüne göre devletin çalışma yaşamının denetimi konusundaki yetkisi “çalışma hayatıyla ilgili mevzuatın uygulanmasını devlet izler, denetler ve teftiş eder” şeklinde ifade edilmiştir

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı dışında, çalışma yaşamı dışarıdan bir kurum olarak yukarıda değinilen devlet birimlerine ilaveten sendikalar tara- fından da denetlenmektedir.

Kuruluş amaçları çalışma yaşamını denetlemek olmamakla birlikte, merkezî yönetim kuruluşlarından bazı bakanlıkların ayrıca çalışma yaşamının denetimi ile ilgili görevler üstlendikleri görülmektedir. Bu bakanlıklar; Milli Savunma Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Ulaştırma ve Alt Yapı Bakanlığı ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’dır.

İş Kanunu Şümulü İçinde Tasnif Edilmemiş Olan Küçük İşyerlerinin Teftiş ve Murakabesi Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre, iş kapsamı İş Kanunu’nun kapsamı dışında kalan ve belediye sınırları dışında kalan küçük işyerlerinin iş sağlığı ve güvenliği açısından denetimi görevi de Sağlık Bakanlığına verilmiştir.

3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nun 41. maddesine; Milli Eğitim Bakanlığına bağlı eğitim kurumlarının dışında kamu ve özel kurum ve kuruluşlarda yapılan aday çırak, çırak ve kalfaların eğitimi ile işletmelerde yapılan mesleki eğitim, öğrencilerin bu eğitiminden sorumlu işletmelerin bağlı olduğu oda veya birliklerin temsilcilerinin katılımı ile Milli Eğitim Bakanlığınca; iş ortamı, sosyal güvenlik, iş güvenliği ve sağlık şartları bakımından ise Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca denetlenir.

1 nolu Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamenin 474. maddesinde Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığının görev ve yetkileri sayılmıştır. Söz konusu madde hükmü kapsamında Bakanlık, trafikte seyreden taşıtların kontrolleri için karayolları kenarlarında tesis edilen sabit veya mobil denetim istasyonlarında tehlikeli madde taşıyan taşıtların denetimini yapar.

Yetkili sendika, işyerindeki işçi sayısına bağlı olarak, o işyerinde çalışan üyeleri arasından sendika temsilcisi atayabilir (mad.27/1). Buna göre yetkili sendika; “işyerinde işçi sayısı 50’ye kadar ise 1, 51- 100 arasında ise en çok 2, 101-500 arasında ise en çok 3, 501-1000 arasında ise en çok 4, 1001-2000 arasında ise en çok 6 ve işçi sayısı 2000’den fazla ise en çok 8 işyeri sendika temsilcisi” atayabilir. Dolayısıyla 367 işçinin çalıştığı bir işyerinde en fazla 3 sendika temsilcisi atanabilir.

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre sendika ve konfederasyonlarda denetleme yetkisi genel kurula aittir. Ancak genel kurul bu yetkisini denetleme kurulu aracılığıyla yerine getirir

Dış denetim, “sendika ve konfederasyonların kendilerine tamamen yabancı olan, sendika organları ile hiçbir ilişkisi bulunmayan, yetkililer aracılığı ile denetlenmesi”dir. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre bu anlamda denetim yapma yetkisi mali müşavirlere verilmiştir. Nitekim Kanunun 29. maddesinde ifade edildiği üzere, “Kuruluşların gelir ve giderlerine ilişkin mali denetimleri, en geç iki yılda bir 1/6/1989 tarihli ve 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu’na göre denetim yetkisine sahip yeminli mali müşavirlerce yapılır”. Söz konusu hükme göre sendika ve konfederasyonların dış denetiminin en geç iki yılda bir yapılması gerekmektedir. Ayrıca belirtmek gerekir ki, mali müşavirler tarafından denetim yapılmış olması, sendika ve konfederasyonların denetim kurullarının yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz (STİSK m.29/2).

Adalet Bakanlığı

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı

İş Müfettişleri

Sağlık Bakanlığı

IV, II