ÇALIŞMA YAŞAMININ DENETİMİ

Devletin çalışma yaşamının denetimi konusundaki yetkisi “çalışma hayatıyla ilgili mevzuatın uygulanmasını devlet izler, denetler ve teftiş eder” şeklinde ifade edilmiştir. Devletin bu konudaki görevini nasıl yürüteceği ise yine aynı maddede “Bu ödev Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına bağlı ihtiyaca yetecek sayı ve özellikle teftiş ve denetlemeye yetkili iş müfettişlerince yapılır” şeklinde ifade edilmiştir. Söz konusu madde hükmünden de anlaşılabileceği üzere, çalışma yaşamının denetimi konusunda esas itibarıyla Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı yetkili kılınmıştır.

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı dışında, çalışma yaşamı dışarıdan bir kurum olarak yukarıda değinilen devlet birimlerine ilaveten sendikalar tarafından da denetlenmektedir.

Anayasada 2017 yapılan değişiklik ile bakanlıkların kurulması,kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulmasının Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenleneceği hükmü yer almıştır (AY md. 106). Söz konusu bu hükme dayanarak 1 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile 16 bakanlık oluşturularak teşkilat yapısı, görev ve yetkileri düzenlenmiştir.

İş Kanunu Şümulü İçinde Tasnif Edilmemiş Olan Küçük İşyerlerinin Teftiş ve Murakabesi Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre, iş kapsamı İş Kanunu’nun kapsamı dışında kalan ve belediye sınırları dışında kalan küçük işyerlerinin iş sağlığı ve güvenliği açısından denetimi görevi de Sağlık Bakanlığına verilmiştir.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 1 nolu Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile şu konularda görevli ve yetkili kılınmıştır:
a. Ülkenin enerji ve tabii kaynaklara olan kısa ve uzun vadeli ihtiyacını belirlemek, temini için gerekli politikaların tespitine yardımcı olmak, planlamalarını yapmak b. Enerji ve tabii kaynakların ülke yararına, teknik icaplara ve ekonomik gelişmelere uygun olarak araştırılması, işletilmesi, geliştirilmesi, değerlendirilmesi, kontrolü ve korunması amacıyla genel politika esaslarının tespit ve tayinine yardımcı olmak, gerekli programları yapmak, plan ve projeleri hazırlamak veya hazırlatmak c. Bu kaynakların değerlendirilmesine yönelik arama, tesis kurma, işletme ve faydalanma haklarını vermek, gerektiğinde bu hakların devir, intikal, iptal işlemlerini yapmak, ipotek, istimlak ve diğer takyit edici hakları tesis etmek, bunların sicillerini tutmak ve muhafaza etmek, ç. Kamu ihtiyaç, güvenlik ve yararına uygun olarak enerji ve tabii kaynaklar ile enerjinin üretim, iletim, dağıtım, tesislerinin etüt, kuruluş, işletme ve devam ettirme hizmetlerinin genel politikasını tespit için öneride bulunmak, Cumhurbaşkanının görevlendirmesi ile koordinasyonu temin etmek ve denetlemek, d. Yeraltı ve yerüstü enerji ve tabii kaynaklar ile ürünlerinin üretim, iletim, dağıtım ve tüketim fiyatlandırma politikasını tayin ve gerektiğinde fiyatlarını tespit etmek, e. Bakanlığın bağlı ve ilgili kuruluşlarının işletme ve yatırım programlarını inceleyerek tasvip etmek ve yıllık programlara göre faaliyetlerini takip etmek, değerlendirmek, f. Bakanlığa bağlı ve Bakanlıkla ilgili kuruluşların çalışmalarını ve işlemlerini her bakımdan tetkik, tahkik ve teftişe tabi tutmak, gerekli her türlü emri vermek ve denetlemek, g. Yenilenebilir enerji kaynaklarının değerlendirilmesi ve enerji verimliliğinin artırılmasına yönelik politikaların ve stratejilerin belirlenmesine yönelik çalışmalarda bulunmak, ğ. Bu maddede belirtilen görevleri yerine getirmek amacı ile gerekli bilgileri toplamak, değerlendirmek ve uzun vadeli politikaların tespiti ve geliştirilmesi ile ilgili hazırlık çalışmalarını yapmak, h. Kanunlarla ve Cumhurbaşkanlığı kararnameleriyle verilen diğer görevleri yapmak.

Merkezî yönetim, temel olarak bakanlıklar ve bağlı kuruluşlardan oluşurken; yerel yönetimler ise il özel idareleri, belediyeler ve köylerden meydana gelir. Bununla birlikte büyükşehir belediyeleri ve mahalli idare birlikleri de yerel yönetimler kapsamında değerlendirilmektedir.

Kuruluş amaçları çalışma yaşamını denetlemek olmamakla birlikte, yukarıda bahsi geçen yerel yönetim kuruluşlarından bazılarının ayrıca çalışma yaşamının denetimi ile ilgili görevler üstlendikleri görülmektedir. Söz konusu yerel yönetim kuruluşları; belediyeler ve il özel idareleridir.

Belediyeler iş sağlığı ve güvenliği açısından işyerlerini ruhsatlandırmak ve denetlemek yetkisine sahiptir.

Sendikal kuruluşların niteliği gereği demokratik bir kuruluş olmasından kaynaklanan, öncelikle kendi üyeleri veya organları aracılığı ile denetlenmesine İç Denetim denir.

İş Kanunu’nun kapsamı dışında kalan işler şu şekilde sıralanabilir: • Deniz ve hava taşıma işleri • 50’den az işçi çalıştırılan (50 dâhil) tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerleri veya işletmeleri • Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri • Bir ailenin üyeleri veya 3’üncü dereceye kadar (3’ üncü derece dâhil) hısımları arasında dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işler • Ev hizmetleri • İş sağlığı ve güvenliği hükümleri saklı kalmak üzere çıraklar • Sporcular • Rehabilite edilenler • 5302 sayılı Esnaf ve Küçük Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu’nun 3. maddesinin (a) bendindeki tarife uygun üç kişinin çalıştığı işyerleri.

Kamu hizmetlerinin tamamının merkezî yönetim tarafından görülmesi uygulamada pek mümkün olmadığı gibi birçok açıdan da sakıncalıdır. Bu nedenle, bazı kamu
hizmetlerinin merkezî yönetimin hiyerarşisi dışında örgütlenmiş kuruluşlar tarafından görülmesi genel kabul görmüştür. Bunlar Belediyeler ve İl Özel İdareleri'dir.

Çalışma koşulları ve işkolunda rastlanılan mesleki risklerin ve iş kazalarının sıklığı, birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de maden işkolunda faaliyet gösteren
işletmelerin yoğun bir şekilde denetlenmesini gerekli kılmaktadır. Bu bağlamda
madencilik faaliyetlerinin sağlıklı yürütülmesi bakımından maden işletmelerinin
denetimi görevi, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığına verilmiştir.

3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nun 41. maddesine; Milli Eğitim Bakanlığına bağlı eğitim kurumlarının dışında kamu ve özel kurum ve kuruluşlarda yapılan aday çırak, çırak ve kalfaların eğitimi ile işletmelerde yapılan mesleki eğitim, öğrencilerin bu eğitiminden sorumlu işletmelerin bağlı olduğu oda veya birliklerin temsilcilerinin katılımı ile Milli Eğitim Bakanlığınca yapılır.

Nitekim 5393 sayılı Belediye Kanunu’na (RG., T.13.07.2005, S:25874) göre, “Gayrisıhhî müesseseler ile umuma açık istirahat ve eğlence yerlerini ruhsatlandırmak ve denetlemek” belediyelerin yetkileri ve imtiyazları alanında gösterilmiştir” (mad.15/l).Söz konusu hükümden de anlaşılabileceği üzere, belediyeler iş sağlığı ve güvenliği
açısından işyerlerini ruhsatlandırmak ve denetlemek yetkisine sahiptir.

İşverenlerle idare organları arasındaki uyuşmazlıkların
çözümünde İş Kanunu’ndan doğmuş olmalarına bakılmaksızın, iş yargısına değil, idari yargıya başvurmak
gerekir.

Çevrenin korunması ve kirliliğinin önlenmesi için çevre standartları ve ekolojik kriterler esas olmak üzere her türlü analizi, ölçüm ve kontrolleri gerçekleştirmek amacıyla laboratuar kurmak, kurdurmak ve denetimleri yapmak ve mevcut kamu kurum ve kuruluşlarının laboratuarlarından yararlanmak, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nın sorumluluğudur.

Sendikal kuruluşların niteliği gereği demokratik bir kuruluş
olmasından kaynaklanan, öncelikle kendi üyeleri
veya organları aracılığı ile denetlenmesine İç Denetim
denir.

Çalışma yaşamı ve ilgili koşulların, denetimi sosyal devlet olmanın gereğidir.

Sağlık bakanlığı söz konusu durumlarda dolaylı yoldan sorumlu tutulur.

“Kuruluşların gelir ve giderlerine ilişkin mali denetimleri, en geç iki yılda bir 1/6/1989 tarihli ve 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu’na göre denetim yetkisine sahip yeminli
mali müşavirlerce yapılır”.