ÇALIŞMA YAŞAMININ DENETİMİ

Sosyal adaletin ve uluslararası insan ve çalışma haklarının iyileştirilmesi için çalışan ILO’nun dört temel stratejik hedefi vardır. Bu hedefler;
• Çalışma yaşamında standartlar, temel ilke ve haklar geliştirmek ve gerçekleştirmek,
• Kadın ve erkeklerin insana yakışır işlere sahip olabilmeleri için daha fazla fırsat yaratmak,
• Sosyal koruma programlarının kapsamını ve etkinliğini artırmak,
• Üçlü yapıyı ve sosyal diyaloğu güçlendirmektir.

Türkiye’nin kabul ettiği sözleşmelerden 81 sayılı Sanayi ve Ticarette İş Teftişi Sözleşmesi, 155 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çalışma Ortamına İlişkin Sözleşme, 161 sayılı İş Sağlığı Hizmetlerine İlişkin Sözleşme çalışma yaşamının denetimi ile ilgili son derece önemli hükümler içermektedir.

155 Sayılı Sözleşme, “işçi” terimini geniş bir biçimde düşünmekte, kamu çalışanları da dahil olmak üzere istihdam edilen bütün kişilerin işçi terimi içerisinde değerlendirilmesini uygun görmektedir.

ILO hükümetler arası kuruluş olmakla birlikte tripartizm denilen yapı ile yürütülmektedir. Buna altın üçgen de denilmektedir. ILO’nun faaliyetleri hükümet, işçi ve işveren temsilcilerinden oluşan üçlü bir yapı çerçevesinde yürütülmektedir. Buna göre, ILO genel konferanslarına işçi ve işveren temsilcileri bir, hükümet ise iki temsilci göndermektedir.

161 sayılı Sözleşme’yi kabul eden üye ülkeler ayrım yapmaksızın bütün ekonomik faaliyet dallarında ve tüm işletmelerde, kamu sektörü ve üretim kooperatifleri üyelerini de kapsayan bir biçimde, yine ayrım yapmaksızın bütün işçiler için iş sağlığı hizmetlerinin devamlı bir biçimde geliştirilmesini kabul etmektedirler. Sağlık açısından kabul edilen hizmet standartlarının her işletme için mevcut riskleri karşılamaya yeterli ve uygun yapıda olması da gerekmektedir.
Sözleşme’nin kabul edildiği zaman eğer bütün işletmeler için iş sağlığı hizmetlerinin oluşturulması mümkün değilse, bu takdirde varsa en fazla temsil yeteneğine sahip işçi ve işveren sendikaları ile işbirliği içersinde bu sağlık hizmetlerinin hazırlanması için çalışmalar yapılması istenmektedir.
Yukarıda da ifade edildiği üzere 161 sayılı Sözleşme iş sağlığı hizmetleri esas alınarak düzenlenmiş bir sözleşmedir. İşyeri güvenliği boyutu düşünülmemiştir.

Çerçeve Yönerge ayrım yapmaksızın kamu ve özel sektördeki bütün iş kollarına, sanayi kollarına uygulanacaktır. Bu yönüyle Yönerge’nin herhangi bir ayrım yapmadığı, kamu ve özel sektörde çalışan, hangi işi yaparsa yapsın herkese getirilen koruma tedbirlerinin uygulanacağı kabul edilmektedir. Ayrıca Yönerge aynı maddede kendi özel yapıları sebebiyle silahlı kuvvetler ve polis benzeri kamu ve sivil savunma işlerinde çalışanlara uygulanmayacağını da belirtmektedir. Yani bu görevlerde çalışanlar istisna tutulmuştur.

ILO’nun yukarıda açıklanan dört sözleşmesinden sonra çalışma yaşamının denetimi ile ilgili önemli bir uluslararası sözleşme de AB’nin Avrupa Ekonomik Topluluğu döneminden kalma, İşte İşçilerin Güvenlik ve Sağlığının Geliştirilmesini Desteklemek İçin Önlemler Geliştirilmesi Hakkında 12 Haziran 1989 tarih ve 89/391 sayılı Yönergesi’dir. Kısaca “Çerçeve Yönerge” olarak da adlandırılan bu Yönerge çalışma yaşamının insanileştirilmesi ve çalışanların sağlık ve güvenliğini geliştirmeyi destekleyen bir tedbirler paketidir.

Çerçeve Yönerge ile ilgili olarak şu husus da önemlidir. İş sağlığı ve güvenliği ve denetimi ile ilgili olarak 2003 yılında 4857 sayılı olarak çıkarılan İş Kanunu’nda önemli düzenlemeler getirilmiştir. Aynı yıl Avrupa Birliği’ne katılım sürecinde yapılması gerekenlerle ilgili olarak kabul elden yol haritası mahiyetindeki “Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı” yayımlanmıştır. Bu program çerçeve yönergenin birçok maddesinin mevzuatlaştırılması için 31.12.2003 tarihini taahhüt etmektedir. Birçok çalışma ve gelişme sonucunda 09.12.2009 tarihinde ilk olarak çerçeve Yönerge’ye uygun “İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği” hazırlanmıştır. Ancak Danıştay öncelikle yönetmeliğin yürütmesini 2004 yılında durdurmuştur. 2006 yılında da tamamen iptal etmiştir. Bu sefer bakanlık iptal edilen yönetmeliğe tüzük ismini vererek tekrar Danıştay onayına sunmuştur. Danıştay ise Tüzükte belirtilen hususların ancak bir kanun konusu olduğunu belirterek Başbakanlığa iade etmiştir. Bakanlık 27.11.2010 tarihli ve 27768 sayılı Resmî Gazete’de “İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği” yayınlamıştır. Ancak bu yönetmelik daha ziyade hizmetlerin verilmesine yönelik düzenlemeler içermekte idi. Daha sonra 20.06.2012 tarihli 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çıkarılmıştır.
Sıralama aşağıdaki gibi olmalıdır;
I. 4857 sayılı İş Kanunu’nda önemli düzenlemeler ve “Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı” yayımlanması
II. “İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği” hazırlanması, sonrasında Danıştayın durdurması - tamamen iptal etmesi
III. Bakanlığın tüzük ismi ile Danıştay onayına sunması ve Danıştayın  kanun konusu olduğunu belirterek Başbakanlığa iade etmesi
IV. Bakanlık tarafından Resmî Gazete’de “İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği” yayınlanması
V. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun çıkarılması.

ILO’nun dört temel stratejik hedefi vardır.  Bu hedefler;
• Çalışma yaşamında standartlar, temel ilke ve haklar geliştirmek ve gerçekleştirmek,
• Kadın ve erkeklerin insana yakışır işlere sahip olabilmeleri için daha fazla
fırsat yaratmak,
• Sosyal koruma programlarının kapsamını ve etkinliğini artırmak,
• Üçlü yapıyı ve sosyal diyaloğu güçlendirmektir.

Türkiye ILO’ya 1932 yılında üye olmuştur. Uluslararası Çalışma Konferansı’nın
1944 yılında Filadelfiya’da yapılan toplantısına katılan işçi, işveren ve hükümet temsilcileri kuruluşun ilkelerini yeniden belirlemiştir. Buna göre emek bir mal değildir; nerede olursa olsun sefalet dünya refahını tehdit eden bir unsurdur; söz ve dernek kurma özgürlüğü sürekli bir ilerlemenin olmazsa olmaz bir şartıdır.

Türkiye’nin kabul ettiği 81 sayılı Sanayi ve Ticarette İş Teftişi Sözleşmesinin 2. maddesi  ile sanayi işyerlerinde iş teftiş sisteminin “çalışma şartlarına ve işçilerin işleriyle meşgul bulundukları sırada korunmalarına dair konulan kanuni
hükümlerin uygulanmasını sağlamakla iş müfettişlerinin vazifeli bulundukları
bütün işyerleri” hakkında uygulanacağını belirtmektedir. Aynı madde ulusal mevzuat ile maden ve ulaştırma işletmelerinin veya bu gibi işletmelerin bazı kısımlarının bu Sözleşme’nin uygulanmasından istisna edilebileceğini de kabul etmektedir.

ILO’nun önemli Sözleşmelerinden birisi de tarımda çalışma yaşamının denetimi
ile ilgili 129 sayılı “Tarımda İş Denetimi Sözleşmesi”dir. ILO’nun 53. Konferansı’nda 25 Haziran 1969 tarihinde kabul edilen 129 sayılı Sözleşme’nin özellikle 6. maddesi 1. paragrafı önemlidir. Buna göre; iş denetimi sisteminin temel işlevi, çalışma şartları ve işçilerin korunması ile ilgili yasa hükümlerini uygulatmak, işverenlere ve işçilere teknik enformasyon ve öneri sağlamak, mevcut yasal düzenlemelerin karşılamadığı yetki eksiklikleri ve aykırılıklar konusunda yetkili organlara bildirimde bulunmaktır (Richthofen, 2003, s.11, 12). Bir tarım ülkesi olan Türkiye’nin
bu sözleşmeyi kabul etmemesini eksiklik olarak görmek gerekmektedir.

155 sayılı Sözleşme ile geliştirilmeye çalışılan iş sağlığı ve güvenliği konusundaki ulusal politikalar, tespit edilen eylem alanlarını esas alacaklardır. Bu eylem alanları ise aşağıdaki şekilde belirlenmiştir (mad.5);
• İşin maddi unsurlarının (işyerleri, çalışma ortamı, araçlar, makine ve teçhizat,
kimyasal, fiziksel ve biyolojik maddeler ve etkenler, çalışma yöntemlerinin)
tasarımı, test edilmesi, seçimi, ikamesi, montajı, düzenlenmesi, kullanımı
ve bakımı;
• İşin maddi unsurları ile işi yapan veya nezaret eden kişiler arasındaki ilişkiler
ve makine teçhizat, çalışma süresi, işin düzenlenmesi ve iş usullerinin
işçilerin fiziksel ve zihinsel kapasitelerine uyarlanması;
• Yeterli sağlık ve güvenlik düzeyine ulaşılması amacıyla bütün çalışanların
ileri düzeyde eğitimini, kalifiyesini ve motivasyonunu kapsayan eğitimi;
• Çalışma grubu ve işletme düzeylerinde ve ulusal düzeyi de kapsayan uygun
diğer bütün düzeylerde haberleşme ve işbirliği;
• Sözleşme’nin 4. maddesinde atıfta bulunulan politikaya uygun olan eylemlerinde,
işçilerin ve temsilcilerinin disiplin cezalarına karşı korunması.

Çalışma yaşamının denetimine ilişkin önemli ikinci Sözleşme, Uluslararası Çalışma
Örgütü Genel Konferansı’nın 1985 yılında Cenevre’de yapılan 71. oturumunda
kabul edilen “İş Sağlığı Hizmetlerine İlişkin 161 Sayılı Sözleşme”dir. TBMM tarafından
5039 sayılı Kanun’la 07.01.2004 tarihinde kabul edilen Sözleşme isminden
de anlaşılacağı üzere iş sağlığı konusunu esas almakta ve buna ilişkin koruyucu,
düzenleyici ve denetleyici hükümler getirmektedir. 161 sayılı Sözleşme 1953
tarihli İşçilerin Sağlığını Korumaya İlişkin Tavsiye Kararı, 1959 tarihli İş Sağlığı
Hizmetlerine İlişkin Tavsiye Kararı, 1971 tarihli İşçi Temsilcileri Sözleşmesi ve
1981 tarihli İş Güvenliği ve Sağlığı Sözleşmesi ve Tavsiye Kararı dikkate alınarak
kabul edilmiş bir sözleşmedir. Diğer bütün sözleşmeler gibi uzun süre üzerinde
çalışılan ve tartışılarak kabul edilen bir sözleşmedir.

ILO’nun yukarıda açıklanan dört sözleşmesinden sonra çalışma yaşamının denetimi ile ilgili önemli bir uluslararası sözleşme de AB’nin Avrupa Ekonomik Topluluğu döneminden kalma, İşte İşçilerin Güvenlik ve Sağlığının Geliştirilmesini Desteklemek İçin Önlemler Geliştirilmesi Hakkında 12 Haziran 1989 tarih ve 89/391 sayılı Yönergesi’dir. Kısaca “Çerçeve Yönerge” olarak da adlandırılan bu Yönerge çalışma yaşamının insanileştirilmesi ve çalışanların sağlık ve güvenliğini geliştirmeyi destekleyen bir tedbirler paketidir

Çerçeve Yönerge ile ilgili olarak şu husus da önemlidir. İş sağlığı ve güvenliği
ve denetimi ile ilgili olarak 2003 yılında 4857 sayılı olarak çıkarılan İş Kanunu’nda önemli düzenlemeler getirilmiştir. Aynı yıl Avrupa Birliği’ne katılım sürecinde yapılması gerekenlerle ilgili olarak kabul elden yol haritası mahiyetindeki “Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı” yayımlanmıştır. Bu program çerçeve yönergenin birçok maddesinin mevzuatlaştırılması için 31.12.2003 tarihini taahhüt etmektedir. Birçok çalışma ve gelişme sonucunda 09.12.2009 tarihinde ilk olarak çerçeve Yönerge’ye uygun “İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği” hazırlanmıştır. Ancak Danıştay öncelikle yönetmeliğin yürütmesini 2004 yılında durdurmuştur. 2006 yılında da tamamen iptal etmiştir. Bu sefer bakanlık iptal edilen yönetmeliğe tüzük ismini vererek tekrar Danıştay onayına sunmuştur. Danıştay ise Tüzükte belirtilen hususların ancak bir kanun konusu olduğunu belirterek Başbakanlığa iade etmiştir (Kabakçı, 2009, s.3 vd.; Centel, 2010, s.6 vd.). Bakanlık 27.11.2010 tarihli ve 27768 sayılı Resmî Gazete’de “İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği” yayınlamıştır. Ancak bu yönetmelik daha
ziyade hizmetlerin verilmesine yönelik düzenlemeler içermekte idi. Daha sonra
20.06.2012 tarihli 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çıkarılmıştır.

Çerçeve Yönerge; çalışan, işveren, özel olarak işçilerin sağlık ve güvenliklerinden işçi temsilcisi ve tedbirlerden bahseden bir kavramlar dizini yapmıştır.3. maddede yaptığı bu tanımlardan sonra üye devletlerin Yönerge’nin uygulanmasını sağlayacak sorumluluklarını yerine getirmelerinden bahsetmektedir (mad.4). Yönerge’nin esas mantığı 5. madde ile belirginleşmektedir. Buna göre genel hükümler adı altında işverenlerin sorumlulukları anlatılmaktadır. Öncelikle işverenler işle ilgili her konuda işçilerin sağlık ve güvenliklerini koruma yükümlülüğü altındadır. Ayrıca işverenin bazı hizmetleri dışarıdan almasının kendi sorumluluğunu ortada kaldırmayacağı kabul edilmektedir. Yine her ne kadar işçilerin de iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyma konusunda yükümlülükleri varsa da bu husus işverenin sorumluluğunu ortadan kaldırmayacaktır. Mücbir sayılacak sebepler
oluştuğunda ortaya çıkacak sonuçlar bakımından üye ülkeler işverenlerinin
sorumluluklarının ortadan kaldırabilmesi kabul edilir.

İşverenler sorumlulukları çerçevesinde çalışanların sağlık ve güvenliklerini
korumak, mesleki riskleri önlemek, bilgilendirmek, eğitmek ve gerekli örgütlenmeyi ve araçları da sağlamalıdırlar. Ayrıca şartların değişmesi hâlinde gerekli uyarlamayı yapacak biçimde hazır olmalıdırlar. İşverenler tedbirleri aşağıda belirtilen ilkelere
uygun olarak almalıdırlar Bunlar ise;
• Risklerden kaçınmak,
• Kaçınılamayan riskleri değerlendirmek,
• Tehlikeleri kaynağında yok etmek,
• İşleri çalışanlara uygun hâle getirmek,
• Teknik gelişmeleri uygulanabilir hâle getirmek,
• Tehlikeliler yerine daha az tehlikelileri koymak,
• Tehlikelere karşı bütüncül bir tedbirler politikası geliştirmek,
• Teknik gelişmeler takip edilerek uygun davranmak,
• Tehlikeli olanı tehlikesiz ya da az tehlikeli olanla değiştirmek,
• Teknolojiyi, iş örgütlenmesini, çalışma koşullarını, sosyal ilişkileri biri arada
değerlendirerek birbirini destekleyen tedbirler geliştirmek,
• Toplu koruma tedbirlerine kişisel koruma tedbirlerinden daha çok öncelik
vermektir (Piyal, 2009, s.327, 328, Çelkan- Çakmak, 2007, s.1103, 1104).
Bunlara ilaveten başka bazı denetim usulleri de ifade edilmektedir. Ancak işverenlerin
aldığı tedbirler dolayısı ile işçilere ilave herhangi bir mali külfet getiremeyecekleri
hususu da özellikle vurgulanmaktadır (mad.6/5).

Çerçeve Yönerge işverenlerin yanında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili olarak işçilerin de yükümlülüklerinin bulunduğunu belirtmektedir.
Buna ilişkin düzenlenen 13. maddede işçilerin aldıkları eğitimin ve işverenden aldıkları talimatın gereği olarak aşağıdaki hususlara dikkat etmeleri gerektiği belirtilmektedir. Buna göre işçiler;
• Makineleri, araç ve gereçleri, tehlikeli maddeleri, donanım taşınmasını ve diğer üretim yöntemlerini doğru kullanacaklardır,
• Kendilerine verilen kişisel koruyucuları doğru kullanacaklar ve kullandıktan sonra yerine koyacaklardır,
• Makinelerdeki, aygıtlardaki, aletlerdeki, işyerlerindeki ve binalardaki güvenlik aygıtlarını keyfi olarak yerinden çıkarmayacaklar, değiştirmeyecekler veya söküp atmayacaklar ve doğru bir biçimde kullanacaklardır,
• Korunma tedbirlerinde ciddi bir tehlike gördüklerinde hemen işvereni ve iş sağlığı ve güvenliği sorumlusunu haberdar edeceklerdir,
• Yasalara göre işveren ve iş sağlığı ve güvenliği sorumlusu ile tedbirlerin alınması konusunda sürekli işbirliği içersinde olacaklar ve verilecek işleri yapacaklardır,
• İşverene ve iş sağlığı ve güvenliği temsilcisine, yasalar çerçevesinde gerektiğinde çalışma ortamının ve çalışma şartlarının güvenli olması için yardımcı olacaklar, kendileri tehlikeye sebep olmayacak ve bu hususta sürekli işbirliği içersinde çalışacaklardır.

Sosyal adaletin ve uluslararası insan ve çalışma haklarının iyileştirilmesi için çalışan Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Sözleşme ve Tavsiye Kararları ile işçilerin hak ve menfaatlerini korumaya, çalışma hayatında genellikle daha fazla istismar edilen kadın ve çocuk işçileri özel koruma altına almaya, çocuk işçiliğini ortadan kaldırmaya çalışmaktadır.

Doğru cevap: B seçeneğidir.