Çalışma Yaşamının Türkiye İş Kurumu, Sosyal Güvenlik Kurumu ve Sosyal Sigortalar Yüksek Sağlık Kurulu Tarafından Denetimi

10.09.1921 tarih ve 151 sayılı “Ereğli Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun” ile kurulan Amele Birliği (Ereğli Havzası Amele Birliği Biriktirme ve Yardım Sandığı) ülkemizin ilk sosyal güvenlik kuruluşudur.

1949 tarihli olup 01.01.1950 tarihinde yürürlüğe giren 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu, memurların sosyal güvenliklerini sağlamak amaçlı yürürlüğe sokulmuştur.

Sosyal güvenlik, bir ülke halkının bugününü ve yarınını güvence altına almayı amaçlayan ve birbiri arasında sıkı bir birlik ve uyum kurulmuş olan bir kurumlar bütünüdür” ya da “bir mesleki ya da sosyal risk yüzünden geliri, kazancı kesintiye uğramış kimseleri başkalarının yardımına müracaata lüzum bırakmaksızın, geçinme ve yaşam ihtiyaçlarını karşılayan bir sistemdir”

“4857 sayılı İş Kanunu’nun “Engelli ve Eski Hükümlü Çalıştırma Zorunluluğu” başlığını taşıyan 30. maddesine göre,
“İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç engelli, kamu işyerlerinde ise yüzde dört engelli ve yüzde iki eski hükümlü işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler.

Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmelik hükümlerinden de anlaşılabileceği üzere, Türkiye İş Kurumu işyerlerinin iş mevzuatı hükümlerine uygun bir biçimde engelli ve eski hükümlü işçi çalıştırıp çalıştırmadıklarını, bu konuda kendilerine düşen yükümlülükleri yerine getirip getirmediklerini denetlemekle görevlidir.

Sosyal Güvenlik Kurumu genel kurul, yönetim kurulu ve başkanlık olmak üzere üç organdan oluşan bir yönetim yapısına sahiptir. Her bir organın ayrı ayrı görevleri mevcut olup işbirliği içerisinde çalışmaları organize edilmiştir.

Sosyal Güvenlik Kurumunun temel amacı; sosyal sigortacılık ilkelerine dayalı, etkin, adil, kolay erişilebilir, aktüeryal ve mali açıdan sürdürülebilir, çağdaş standartlarda sosyal güvenlik sistemini yürütmek olarak kabul edilmiştir.

“Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı’na bağlı Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü, Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğü ve Hizmet Sunumu Genel Müdürlüğü olmak üzere dört genel müdürlük hizmet vermektedir.

5502 sayılı SGKK hükümlerine göre, Sosyal Güvenlik Kurumunun görevleri şu şekilde sıralanabilir:
• Ulusal kalkınma, strateji ve politikaları ile yıllık uygulama programlarını
dikkate alarak sosyal güvenlik politikalarını uygulamak, bu politikaların
geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapmak.

Sınavın yapıldığı yılın Ocak ayının ilk gününde otuz yaşını doldurmamış olmak şartı aranmaktadır.

En az dört yıllık eğitim veren yüksek öğretim kurumlarının hukuk, siyasal bilgiler, iktisat, işletme, iktisadî ve idarî bilimler, tıp, diş hekimliği, eczacılık fakültelerinden veya sosyal hizmetler, sağlık idaresi veya sağlık yönetimi, matematik, istatistik, aktüerya, bankacılık, sigortacılık, işletme mühendisliği, endüstri mühendisliği, yazılım mühendisliği, elektronik mühendisliği, elektrik ve elektronik mühendisliği, bilgisayar mühendisliği bölümlerinden ya da bunlara denkliği Yükseköğretim Kurulunca kabul edilmiş yurt dışındaki yüksek öğretim kurumlarından mezun olmak gereklidir.

Sosyal güvenlik müfettiş yardımcısı olarak atananlar, en az üç yıl fiilen çalışmak ve Kurumca belirlenen konuda tez hazırlamak kaydıyla, açılacak yeterlik sınavına girme hakkını kazanırlar. Yeterlik sınavında başarılı olan müfettiş yardımcıları müfettiş kadrolarına atanırlar.

5502 sayılı SGKK hükümlerine göre, sosyal güvenlik uygulamalarının denetlenmesi için sosyal güvenlik denetmenliği kurumu oluşturmuştur (mad.31). Söz konusu madde hükmüne göre sosyal güvenlik denetmenleri ve yardımcıları sosyal güvenlikle ilgili olarak getirilmiş düzenlemelerin usulüne, kanuna, yönetmeliğe vb. düzenlemelere uygun bir düzenin mevcut olup olmadığını kontrol edeceklerdir.

Sınavın yapıldığı gün itibariyle 35 yaşından gün almamış olmak gerekir.

5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na Göre “Kanun’un uygulanmasına ilişkin işlemlerin denetimi” ile “askerî işyerlerine ait sigorta işlemlerinin denetim ve kontrolü” şeklinde öngörülen denetimlerden sadece SSGSSK’nin uygulanmasına ilişkin işlemlerin denetimi SGK ile ilgilidir. Askerî işyerlerinin denetimi ve askerî iş müfettişlerince yapılan denetim SGK denetimi kapsamında değildir.

İşyerleri ve işletmelerin serbest muhasebeci, mali müşavir ve yeminli mali müşavirleri, raporlarını SGK tarafından belirlenen usul ve esaslara uygun bir biçimde düzenlemelidirler. Aksi takdirde Kurum usul ve esaslarına aykırı hareket ederek Kurumun zararına sebep olurlarsa raporları dikkate alınmaz, işleme konulmaz ve verdikleri zarardan da işverenle birlikte müteselsilen sorumlu olurlar.

Sosyal Sigortalar Yüksek Sağlık Kurulu; Milli Savunma Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Yüksek Öğretim Kurulu, en fazla üyeye sahip işveren, işçi ve kamu çalışanlarını temsil eden konfederasyonlar, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu, Türk Tabipleri Birliği, Türkiye Ziraat Odaları Birliği ile Kurum tarafından görevlendirilecek birer uzman hekimden oluşur.

Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulu, Kanun’un 95. maddesine göre yurt dışında tedavi için yapılacak sevklere ilişkin usulüne uygun düzenlenmiş sağlık kurulu raporları ve diğer belgelere istinaden Kurumca verilen kararlara karşı ilgililerin itirazını karara bağlamaya yetkilidir.

Sosyal Güvenlik Kurumunca verilmiş olan kararlar bazen sigortalıları tatmin etmemiş olabilir. “Dolayısıyla sigortalıların hak kaybına uğramalarının önlenmesi amacıyla kurumun sağlığa ilişkin almış olduğu kararların da denetlenmesi gerekmektedir. Sosyal Sigortalar ve Yüksek Sağlık Kurulu, söz konusu denetimin gerçekleştirilmesi amacıyla oluşturulmuş bir kuruldur.

Kurul kendisine incelenmek üzere gönderilen dosya ve evrakları en geç 60 gün içerisinde sonuçlandırmalıdır (Yön. mad.16).