Çalışma Yaşamının Merkezi ve Yerel Yönetim Kuruluşlarınca Denetimi

Sosyal devlet anlayışı gereği, Anayasa’ya uygun olarak 4857 sayılı İş Kanunu’nun 91. maddesinde de açık bir şekilde devlete iş denetim yetkisi ve görevi verilmiştir.

Milli Savunma Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Ulaştırma ve Alt Yapı Bakanlığı ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’dır.

Merkez örgütü içinde Cumhurbaşkanı, bakanlıklar ve merkezdeki yardımcı kuruluşlar yer alır.

Anayasada 2017 yapılan değişiklik ile bakanlıkların kurulması,kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulmasının Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenleneceği hükmü yer almıştır.

Kuruluş amaçları çalışma yaşamını denetlemek olmamakla birlikte, yukarıda
bahsi geçen merkezî yönetim kuruluşlarından bazı bakanlıkların ayrıca çalışma yaşamının denetimi ile ilgili görevler üstlendikleri görülmektedir. Bu bakanlıklar; Milli Savunma Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Ulaştırma ve Alt Yapı Bakanlığı ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’dır.

“Askerî işyerleriyle yurt güvenliği için gerekli maddeler üretilen işyerlerinin denetim ve teftişi konusu ve sonuçlarına ait işlemler Milli Savunma Bakanlığı ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca birlikte hazırlanacak yönetmeliğe göre yürütülür.”

İş Kanunu Şümulü İçinde Tasnif Edilmemiş Olan Küçük İşyerlerinin Teftiş ve
Murakabesi Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre, iş kapsamı İş Kanunu’nun kapsamı dışında kalan ve belediye sınırları dışında kalan küçük işyerlerinin iş sağlığı ve güvenliği açısından denetimi görevi de Sağlık Bakanlığına verilmiştir.

Çalışma koşulları ve işkolunda rastlanılan mesleki risklerin ve iş kazalarının sıklığı, birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de maden işkolunda faaliyet gösteren işletmelerin yoğun bir şekilde denetlenmesini gerekli kılmaktadır. Bu bağlamda madencilik faaliyetlerinin sağlıklı yürütülmesi bakımından maden işletmelerinin denetimi görevi, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığına verilmiştir.

3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nun 41. maddesine; Milli Eğitim Bakanlığına bağlı eğitim kurumlarının dışında kamu ve özel kurum ve kuruluşlarda yapılan aday çırak, çırak ve kalfaların eğitimi ile işletmelerde yapılan mesleki eğitim, öğrencilerin bu eğitiminden sorumlu işletmelerin bağlı olduğu oda veya birliklerin temsilcilerinin katılımı ile Milli Eğitim Bakanlığınca; iş ortamı, sosyal güvenlik, iş güvenliği ve sağlık şartları bakımından ise Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca denetlenir.

Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği’nin 289. maddesine göre, denetim
komisyonu;
• Fiziki koşullar ve donanım bakımından işletmenin mesleki eğitime uygun
olup olmadığını,
• Mesleki eğitimden sorumlu olanların istenilen nitelikleri taşıyıp taşımadıklarını,
• Mesleki eğitimin, öğretim programlarına uygun olarak yapılıp yapılmadığını,
• Kanun ve diğer mevzuat hükümlerine uyulup uyulmadığını,
• Önceki denetimde belirlenen aksaklıkların giderilip giderilmediğini,
• İş yerinde çalışanların mesleki eğitim belgesinin olup olmadığını denetler

Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, trafikte seyreden taşıtların kontrolleri için karayolları kenarlarında tesis edilen sabit veya mobil denetim istasyonlarında tehlikeli madde taşıyan taşıtların denetimini yapar.

Merkezî yönetim, temel olarak bakanlıklar ve bağlı kuruluşlardan oluşurken yerel yönetimler ise il özel idareleri, belediyeler ve köylerden meydana gelir.

5393 sayılı Belediye Kanunu’na (RG., T.13.07.2005, S:25874) göre, “Gayrisıhhî müesseseler ile umuma açık istirahat ve eğlence yerlerini ruhsatlandırmak ve denetlemek” belediyelerin yetkileri ve imtiyazları alanında gösterilmiştir” (mad.15/l).

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 15. maddesinin (p) bendinde büyükşehir ve il merkez belediyeleri dışındaki yerlerde gayrisıhhî müesseselerden birinci sınıf olanların ruhsatlandırılması ve denetlenmesinin il özel idaresi tarafından yapılacağı hüküm altına alınmıştır.

İşçilerin hem ekonomik hem de iş sağlığı ve güvenliği yönünden daha yaşanabilir bir çalışma ortamına kavuşmasını sağlamak amacıyla, sendikaların iş mevzuatının uygulanması konusunda üstlendikleri denetleyici bir rolü bulunmaktadır.

İşyeri sendika temsilcisi atama yetkisi, toplu iş sözleşmesi yapmak üzere yetkisi kesinleşen sendikaya aittir.

İç denetim, “sendikal kuruluşların niteliği gereği demokratik bir kuruluş olmasından kaynaklanan, öncelikle kendi üyeleri veya organları aracılığı ile
denetlenmesi”dir.

Dış denetim, “sendika ve konfederasyonların kendilerine tamamen yabancı olan, sendika organları ile hiçbir ilişkisi bulunmayan, yetkililer aracılığı ile denetlenmesi”dir. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre bu anlamda denetim yapma yetkisi mali müşavirlere verilmiştir.

Kamuoyu “belli bir zamanda, belli bir tartışmalı sorun karşısında, bu sorunla ilgilenen önemli sayıdaki insanın birleşimi kanaatlerinin siyasi iktidarı belli oranda etkileyecek şekilde ifade edilmesidir.”

Ülkemizde işyerlerinde uygulanan iş mevzuatı kapsamındaki iş ilişkilerinden doğan uyuşmazlıklar tarafların başvurusu üzerine iş mahkemeleri tarafından; dış denetim uygulamaları nedeniyle işveren ile idare arasında doğan uyuşmazlıklar ise tarafların başvurusu üzerine idare mahkemeleri tarafından incelenerek çözüme kavuşturulur.