ÇALIŞMA YAŞAMININ DENETİMİ - Deneme Sınavı - 7

Belirli çeşitlerde yapılabilen, süresi ve çalışma şartları taraflarca belirlenebilen, sözleşme hürriyeti prensibi çerçevesinde yapılmakla birlikte iş sözleşmesinin devamı esnasında tarafların karşılıklı hak ve borçlarının yanı sıra kamusal otorite de zaman zaman iş sözleşmesine müdahale etmektedir. Bunun sebebi de İş Hukuku’nun özünde var olan ve zamanla etkileşmiş olan hâle gelen işçiyi koruma ve işçi lehine yorum ilkelerinin yerleşmiş olmasıdır. Doğru yanıt A'dır.

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nin Danıştay tarafından iptaliyle birlikte başlatılan genel bir İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çıkarılması yönündeki çalışmalar, Haziran 2012 tarihinde sonuçlanmış (R.G., T.30.06.2012, S.28339) ve TBMM tarafından kademeli bir geçiş dönemi öngören, 20.06.2012 tarihli 6331 sayılı “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu” (İSGK) kabul edilmiştir. Doğru yanıt C'dir.

6098 sayılı Türk Borçlar Kanununda çalışma yaşamının denetimini ilgilendiren hükümlere yer verilmiştir. Nitekim 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun “İşçinin Kişiliğinin Korunması” başlığını taşıyan 417. maddesine göre işveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmakla yükümlüdür. İşverenin yukarıdaki hükümler dâhil, kanuna ve sözleşmeye aykırı davranışı nedeniyle işçinin ölümü, vücut bütünlüğünün zedelenmesi veya kişilik haklarının ihlaline bağlı zararların tazmini, sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk hükümlerine tabidir. Doğru yanıt E'dir.

3308 sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanunu’nun 41. maddesinde; Milli Eğitim Bakanlığına bağlı eğitim kurumlarının dışında kamu ve özel kurum ve kuruluşlarda yapılan çırak ve kalfaların eğitimi ile işletmelerde yapılan mesleki eğitimin Milli Eğitim Bakanlığı ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca denetleneceği öngörülmüştür (mad.41). Denetim Hakkında Yönetmeliğin 7. maddesi denetim alanını belirlemektedir. 3308 sayılı Kanun hükümlerine göre Bakanlığa bağlı eğitim kurumlarının dışında kamu ve özel kurum ve kuruluşlarında yapılan aday çırak, çırak ve kalfaların eğitimi ile işletmelerde yapılan mesleki eğitim, öğrencilerin bu eğitiminden sorumlu işletmelerin bağlı olduğu oda veya birliklerin temsilcilerinin katılımı ile Milli Eğitim Bakanlığınca yapılır. Doğru yanıt A'dır.

T.C. Anayasası’na ilaveten çalışma yaşamının denetimine ilişkin resmî iç hukuk kaynaklarını, doğrudan çalışma yaşamının denetimine yönelik hükümler ihtiva eden İş Kanunları İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu , Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Alanında Bazı Mali Hükümler Hakkında Kanun ve Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı
Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (Kararname Numarası:1) ile dolaylı bir
şekilde çalışma yaşamının denetimine yönelik hükümler ihtiva eden Türk Borçlar
Kanunu, Umumi Hıfzısıhha Kanunu ve Türk Ceza Kanunu kanunu şeklinde sıralamak mümkündür.

T.C. Anayasası’na ilaveten çalışma yaşamının denetimine ilişkin resmî iç hukuk kaynaklarını, doğrudan çalışma yaşamının denetimine yönelik hükümler ihtiva eden İş Kanunları İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu , Çalışma ve Sosyal Güvenlik Alanında Bazı Mali Hükümler Hakkında Kanun ve Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (Kararname Numarası:1) ile dolaylı bir şekilde çalışma yaşamının denetimine yönelik hükümler ihtiva eden Türk Borçlar Kanunu, Umumi Hıfzısıhha Kanunu ve Türk Ceza Kanunu kanunu şeklinde sıralamak mümkündür. Ayrıca bu kaynaklara, Askerî İşyerleriyle Yurt Güvenliği İçin Gerekli Maddeler Üretilen İşyerlerinin Denetim ve Teftişi Hakkında Yönetmelik”te eklenebilir.

Çalıştırma eylemi iş kanunlarının ve ilgili diğer hukuki düzenlemelerin izin verdiği ölçekte gerçekleştirilmelidir. Bunun dışında yaptırılacak çalışmalar hukuk dışı kabul edilir. Mesela 4857 sayılı İş Kanunu haftalık çalışma süresini 45 saat olarak belirlemiştir. Bunun üzerinde bir haftalık çalışma süresini iş sözleşmesinin tarafları anlaşsalar dahi kabul edemezler.

Çalışma yaşamının denetimi ile ilgili sayılabilecek bir başka madde Anayasa’nın 18. maddesi ile düzenlenmiş olan “Zorla çalıştırma yasağı” dır. Söz konusu maddeye göre; “Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır. Şekil ve şartları kanunla düzenlenmek üzere hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmalar; olağanüstü hâllerde vatandaşlardan istenecek hizmetler; ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları, zorla çalıştırma sayılmaz”

Bu bağlamda doğrudan çalışma yaşamının denetimine ilişkin hükümler ihtiva eden 4857 sayılı İş Kanunu’nun “Çalışma Hayatının Denetimi ve Teftişi” başlığını taşıyan 91. maddesi dikkat çekicidir. Söz konusu madde hükmüne göre devlet, çalışma hayatı ile ilgili mevzuatın uygulanmasını izler, denetler ve teftiş eder. Bu ödev Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına bağlı ihtiyaca yetecek sayı ve özellikte teftiş ve denetlemeye yetkili iş müfettişlerince yapılır.

İşin durdurulmasıyla ilgili olarak 30 Mart 2013 tarihinde “İş yerlerinde İşin Durdurulmasına Dair Yönetmelik” yayınlanmıştır.

Ayrıca en az elli işçi çalıştıran iş yerlerinde hekim bulundurulması ve işçilerin tedavilerinin yapılması zorunlu tutulmuştur.

Çalışanların çaresizliğini, kimsesizliğini ve bağlılığını sömürmek suretiyle kişi veya kişileri ücretsiz olarak veya sağladığı hizmet ile açık bir şekilde orantısız düşük bir ücretle çalıştıran veya bu durumda bulunan kişiyi, insan onuru ile bağdaşmayacak çalışma ve konaklama koşullarına tâbi kılan kimseye altı aydan üç yıla kadar hapis veya yüz günden az olmamak üzere adlî para cezası verilir. Ayrıca yukarıdaki belirtilen durumlara düşürmek üzere bir kimseyi tedarik veya sevk veya bir yerden diğer bir yere nakleden kişiye de aynı ceza verilir.

İşverenin işin durdurulmasını gerektiren hususların giderildiğini Bakanlığa yazılı olarak bildirmesi hâlinde, en geç yedi gün içinde işyerinde inceleme yapılarak işverenin talebi sonuçlandırılır.

Sosyal devlet, sosyal barışı
ve sosyal adaleti sağlama
amacıyla sosyal ve ekonomik
hayata aktif müdahale eden,
bunu meşru ve gerekli gören
bir anlayışa sahiptir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği

Altı aydan fazla
süren asıl işveren-alt işveren ilişkisinin bulunduğu hallerde;
• Asıl işveren ve alt işveren tarafından ayrı ayrı kurul oluşturulmuş ise, faaliyetlerin yürütülmesi ve kararların uygulanması konusunda iş birliği ve
koordinasyon asıl işverence sağlanır.
• Asıl işveren tarafından kurul oluşturulmuş ise, kurul oluşturması gerekmeyen alt işveren, koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci
atar.
• İşyerinde kurul oluşturması gerekmeyen asıl işveren, alt işverenin oluşturduğu kurula iş birliği ve koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili
bir temsilci atar.
• Kurul oluşturması gerekmeyen asıl işveren ve alt işverenin toplam çalışan
sayısı elliden fazla ise, koordinasyonu asıl işverence yapılmak kaydıyla, asıl
işveren ve alt işveren tarafından birlikte bir kurul oluşturulur

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Alanında Bazı Mali Hükümler
Hakkında Kanun ile Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi
Çalışma yaşamını denetleme görevinin, İş Teftiş Kurulu Başkanlığı tarafından 703
sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 4. maddesi ile 9/1/1985 tarihli ve 3146 sayılı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun adı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Alanında Bazı Mali Hükümler Hakkında
Kanun şeklinde değiştirilmiştir. Yine 703 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Aile,
Çalışma ve Sosyal Hizmet Bakanlığı adıyla tek bir bakanlık çatısı altında birleştirilmiştir. Yapılan bu yeni düzenlemeye uygun olarak 10.07.2018 tarihinde kabul
edilen Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin
(Kararname Numarası:1) ikinci bölümünde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının görevlerini de devralan Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının
teşkilat yapısı düzenlenmiştir.
Daha önce Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının görevleri ve teşkilat yapısı,
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının Teşkilatı ve Görevleri Hakkında Kanun
ile düzenleme konusu yapılmaktayken, yeni yapılan düzenleme ile Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında 1 nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile yapılmıştır.
Yapılan bu düzenlemede de Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı döneminde
olduğu gibi, çalışma hayatını denetlemek Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının görev ve yetki alanında olduğu belirtilmiştir (mad.2).

İŞ KANUNLARI DIŞINDAKİ DİĞER KANUNLAR
İş Kanunları dışında çalışma yaşamının denetimine ilişkin hükümler ihtiva eden
kanunlar; Borçlar Kanunu, Umumi Hıfzısıhha Kanunu ve Türk Ceza Kanunu’dur

Mesleki Eğitim Kanunu
3308 sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanunu’nun 41. maddesinde; Milli Eğitim
Bakanlığına bağlı eğitim kurumlarının dışında kamu ve özel kurum ve kuruluşlarda yapılan çırak ve kalfaların eğitimi ile işletmelerde yapılan mesleki eğitimin
Milli Eğitim Bakanlığı ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca denetleneceği öngörülmüştür (mad.41). Denetim Hakkında Yönetmeliğin 7. maddesi
denetim alanını belirlemektedir. 3308 sayılı Kanun hükümlerine göre Bakanlığa bağlı eğitim kurumlarının dışında kamu ve özel kurum ve kuruluşlarında
yapılan aday çırak, çırak ve kalfaların eğitimi ile işletmelerde yapılan mesleki
eğitim, öğrencilerin bu eğitiminden sorumlu işletmelerin bağlı olduğu oda veya
birliklerin temsilcilerinin katılımı ile Milli Eğitim Bakanlığınca yapılır. İş ortamı,
sosyal güvenlik, iş güvenliği ve sağlık şartları bakımından denetleme ise Aile,
Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca yapılacaktır. Denetimle ilgili raporlar
valiliğe verilir. Raporlarda belirtilen hususlar valilikçe değerlendirilir ve gereği
yapılır. Buna göre, 3308 sayılı Kanun kapsamına giren ve kapsam dışında kalan
çırakların çalışma koşullarının kanunlara uygunluğu iş müfettişleri tarafından
denetlenmektedir

Türk Ceza Kanunu
Çeşitli diğer kanunların yanı sıra Türk Ceza Kanunu da çalışma yaşamının denetimi ile ilgili bazı düzenlemeler getirmektedir. Bu düzenlemeler çalışma hürriyetini ihlal amaçlı yapılacak teşebbüslere karşı getirilmiştir. Kabul edilen cezai yaptırımlar yoluyla çalışma yaşamının denetlenmesi ve kötü niyetli tasarruflara karşı
işçilerin korunması amaçlanmaktadır. Buna göre cebir veya tehdit kullanarak ya
da hukuka aykırı başka bir davranışla, çalışma hürriyetini ihlal eden kişiye, mağdurun şikâyeti hâlinde, altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası verilir.
Çalışanların çaresizliğini, kimsesizliğini ve bağlılığını sömürmek suretiyle kişi
veya kişileri ücretsiz olarak veya sağladığı hizmet ile açık bir şekilde orantısız düşük bir ücretle çalıştıran veya bu durumda bulunan kişiyi, insan onuru ile bağdaşmayacak çalışma ve konaklama koşullarına tâbi kılan kimseye altı aydan üç
yıla kadar hapis veya yüz günden az olmamak üzere adlî para cezası verilir. Ayrıca
yukarıdaki belirtilen durumlara düşürmek üzere bir kimseyi tedarik veya sevk
veya bir yerden diğer bir yere nakleden kişiye de aynı ceza verilir.
Yine cebir veya tehdit kullanarak, işçiyi veya işverenlerini ücretleri azaltıp çoğaltmaya veya evvelce kabul edilenlerden başka koşullar altında anlaşmalar kabulüne zorlayan ya da bir işin durmasına, sona ermesine veya durmanın devamına
neden olan kişiye altı aydan üç yıla kadar hapis cezası verilir (TCK mad.117).