ÇALIŞMA YAŞAMININ DENETİMİ - Deneme Sınavı - 6

Türk Borçlar Kanunu
6098 sayılı Türk Borçlar Kanununda çalışma yaşamının denetimini ilgilendiren
hükümlere yer verilmiştir. Nitekim 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun “İşçinin Kişiliğinin Korunması” başlığını taşıyan 417. maddesine göre işveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize
uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri
için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız
bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme
uymakla yükümlüdür. İşverenin yukarıdaki hükümler dâhil, kanuna ve sözleşmeye aykırı davranışı nedeniyle işçinin ölümü, vücut bütünlüğünün zedelenmesi
veya kişilik haklarının ihlaline bağlı zararların tazmini, sözleşmeye aykırılıktan
doğan sorumluluk hükümlerine tabidir.
Türk Borçlar Kanunu iş kazası ya da meslek hastalığı sonucu ya da tedaviler
sonucu ölüm vuku bulmuşsa bu arada yapılan harcamaların da işverence yapılması gerektiğini ifade eder. Ayrıca ölüm sebebiyle destekten mahrum kalanların da
maddi zararlarının tazmini gerekecektir. Çalışma gücünü tamamen ya da kısmen
kaybedenlerin ileriye yönelik olarak doğacak kayıpları da işverenden talep edilebilir. Hâkim zarar gören kimsenin özel durumlarını dikkate alarak kendisine ya da
ölümü hâlinde ailesine adalete uygun bir manevi tazminat ödenmesini kararlaştırılabilir (mad.53, 54, 55 ve 56).
Türk Borçlar Kanunu’nun 418. maddesi de işçinin işverenle birlikte yaşaması hâlinde, işverenin beslenme ve uygun bir barınak sağlama yükümlülüğünün
olduğunu belirtmektedir. Ayrıca işçi, kusuru olmaksızın hastalık veya kaza gibi
sebeplerle iş görme edimini yerine getiremezse işveren, sosyal sigortalar yardımlarından yararlanamayan, bir yıla kadar çalışmış işçinin bakımını ve tedavisini,
iki hafta süreyle sağlamak zorundadır. İşçinin bir yılı aşan her hizmet yılı için söz
konusu süre, dört haftayı aşmamak üzere ikişer gün artırılacaktır. Bundan başka
işveren, işçinin gebeliğinde ve doğum yapması durumunda da aynı edimleri yerine getirmekle yükümlüdür.

Askerî İşyerleriyle Yurt Güvenliği İçin Gerekli Maddeler
Üretilen İşyerlerinin Denetim ve Teftişi Hakkında
Yönetmelik
Askerî işyerleri ile yurt güvenliği için gerekli maddeler üretilen işyerlerinin çalışma
yaşamına ilişkin denetim ve teftişi ile sonuçlarına dair usul ve esaslar, Askerî İşyerleriyle Yurt Güvenliği İçin Gerekli Maddeler Üretilen İşyerlerinin Denetim ve Teftişi Hakkında Yönetmelik ile düzenlenmiştir. Söz konusu yönetmeliğin kapsamına;
Milli Savunma Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı (Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri
Komutanlığı) ve İçişleri Bakanlığı (Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik
Komutanlığı) tarafından doğrudan doğruya işletilen askerî işyerleri ile 29/6/2004
tarihli ve 5201 sayılı Harp Araç ve Gereçleri ile Silâh, Mühimmat ve Patlayıcı Madde
Üreten Sanayi Kuruluşlarının Denetimi Hakkında Kanun kapsamında maddeleri
üreten ve Milli Savunma Bakanlığı tarafından her yıl Ocak ayında yayımlanan listeye dahil olan işyerlerinden (a) bendi kapsamı dışında kalan ve isim, adres, unvanları
ile işyeri bilgileri Milli Savunma Bakanlığı tarafından Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığına bildirilen yurt güvenliği için gerekli maddeler üretilen işyerleri girmektedir (mad.1, 2 ve 4). Söz konusu askerî işyerlerinin denetim ve teftiş yetkisi Çalışma
ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iş müfettişlerine verilmiştir.

Türk Ceza Kanunu’na göre cebir veya tehdit kullanarak çalışma hürriyetini ihlal eden kişiye, mağdurun şikâyeti halinde 6 aydan 2 yıla kadar hapis veya adli para cezası verilir.

İş Kanunu’nda çalışma yaşamının denetimi ile ilgili hükümler Kanunun 7. bölümünde yer alır.

Ceza Kanununda, çalışma yaşamının denetimine ilişkin dolaylı düzenlemeler yer almaktadır.

Anayasa'da, herkes, istediği ücretle çalışma hakkına sahiptir şeklinde bir ifade bulunmamaktadır.

İş Kanununa göre, çalışma şartlarının düzenlenmesi amacıyla tüzük ve yönetmeliklerin uygulanmasını izleme görevi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bağlı ihtiyaca yetecek sayı ve özellikte teftiş ve denetlemeye yetkili iş müfettişlerince yapılır.

Türk Ceza Kanunu’na göre, cebir ve tehdit kullanarak evvelce kabul edilenlerden başka koşullar altında çalışmaya zorlayan kişiye 6 aydan 3 yıla kadar hapis cezası verilir.

Türk Borçlar Kanunu, meslek hastalığı sonucu ya da tedaviler sonucu ölüm vuku bulmuşsa bu arada yapılan harcamaların işveren tarafından yapılması gerektiğini ifade eder.

İş Kanunları dışında çalışma yaşamının denetimine ilişkin hükümler ihtiva eden kanunlar; Borçlar Kanunu, Umumi Hıfzısıhha Kanunu ve Ceza Kanunudur.

İş Teftiş Tüzüğü 06.08.1979 tarihinde kabul edilmiştir.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Kurulu Yönetmeliği, müfettiş yardımcılarının sınav usullerini ve yeterlilik sınavlarını düzenler.

Türk Borçlar Kanununda çalışma yaşamı denetimiyle ilgili işçinin kişiliğinin korunmasına ilişkin düzenlemeler de yer almaktadır.

T.C. Anayasası, çalışma yaşamının denetimi açısından çalışma hakkı ve ödevinin doğrudan düzenlendiği en temel hukuki düzenlemedir.

İş Teftiş Kurulu Başkanlığının görevleri, çalışma yaşamı ile ilgili mevzuatın uygulanmasını denetlemek, iş denetimi ile ilgili mevzuat çalışması yapmak, istatistikleri tutmak, değerlendirmek ve yorumlamak, mevzuatta öngörülen ve Bakanlık tarafından verilen diğer işleri yapmak olarak belirtilmiştir.

İçişleri Bakanlığı tarafından doğrudan doğruya işletilen askeri işyerlerinin denetim ve teftiş yetkisi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iş müfettişlerine aittir.

T.C. Anayasası’na ilaveten çalışma yaşamının denetimine ilişkin resmî iç hukuk
kaynaklarını, doğrudan çalışma yaşamının denetimine yönelik hükümler ihtiva
eden İş Kanunları, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu , Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Alanında Bazı Mali Hükümler Hakkında Kanun ve Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı
Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (Kararname Numarası:1) ile dolaylı bir
şekilde çalışma yaşamının denetimine yönelik hükümler ihtiva eden Türk Borçlar
Kanunu, Umumi Hıfzısıhha Kanunu ve Türk Ceza Kanunu kanunu şeklinde sıralamak
mümkündür. Ayrıca bu kaynaklara, Askerî İşyerleriyle Yurt Güvenliği İçin
Gerekli Maddeler Üretilen İşyerlerinin Denetim ve Teftişi Hakkında Yönetmelik”te
eklenebilir.

Anayasa’nın bir başka dolaylı/doğrudan sayılabilecek çalışma yaşamının denetlenmesini
sağlayan hükmü olarak “Kişi dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı”
başlıklı 17. maddesidir. İlgili maddeye göre;
“Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.
Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı hâller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne
dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz.
Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir
cezaya veya muameleye tabi tutulamaz.
(...) meşru müdafaa hâli, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi,
bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veya isyanın
bastırılması, sıkıyönetim veya olağanüstü hâllerde yetkili merciin verdiği emirlerin
uygulanması sırasında silah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda
meydana gelen öldürme fiilleri, birinci fıkra hükmü dışındadır".

Anayasa’nın 17. maddesi genel ilke olarak kişiyi, yaşama hakkını, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkını esas almaktadır. Bunlara karşı herhangi bir
müdahale, bu hakların kullanımının engellenmesi, bu haklara zarar verici eylem ve
işlemler Anayasa’nın koruması altına alınmış olan haklara saldırı kabul edilmelidir.

6331 sayılı Kanuna göre, işverenlerin işyerlerinde risklere karşı her türlü tedbiri
alma sorumlulukları vardır. İşçilerin de alınan bu tedbirlere kesin olarak uyma
sorumluluklarının olduğunu kanun koyucu kabul etmiştir. İşçilerin işverence
alınan tedbirlere uymamaları söz konusu olduğunda nihayetinde işverenlerin iş
sözleşmesini feshe kadar giden yetkilerinin olduğu kabul edilmektedir.

İşin durdurulması kararı, ilgili mülki idare amirine ve işyeri dosyasının bulunduğu
Çalışma ve İş Kurumu il müdürlüğüne bir gün içinde gönderilir