ÇALIŞMA YAŞAMININ DENETİMİ - Deneme Sınavı - 15

Yasaları uygulatmak amacıyla devletin iş müfettişleri görev yapmaktadır.

İş denetiminin amaçları; işgücünün ve işyerinin korunması (iş sağlığı ve güvenliği açısından koruma ve sosyal risklere karşı korumaya içermektedir) , çalışma koşulları ve iş ortamının iyileştirilmesi, kamu düzeninin sağlanmasıdır.

İngiltere, tekli uzmanlaşmış denetim sistemi uyugulayan ülkelerden biridir.

İş denetimi, Sanayi Devrimi’nin kötü çalışma koşullarında, çalışanları korumak amacıyla yürürlüğe konulan yasaları uygulatmak amacıyla 19. yüzyılda uygulanmaya başlanmıştır. Bu yüzden iş denetimi etkinliklerinin ilk örnekleri de yasaları uygulatmak amacıyla ortaya çıkmıştır. İlk olarak İngiltere’de, 1833 yılında kabul edilen Fabrikalar Yasası’na göre müfettişler atanmıştır. Bu müfettişlere, tekstil fabrikasında çalışan çocukların çalışma saatlerinin yönetmeliklere uygun olup olmadığını denetleme görevi verilmiştir. Bu uygulama, iş teftişinin başlangıcını oluşturmuş ve iş yasalarının uygulanışını izlemek üzere ilk kez hükümet müfettişleri görevlendirilmiştir.

İş denetimi kavramları ve açıklamaları aşağıdaki gibidir;
• Denetleme yöntemi, gözleme dayalı olarak somut olarak saptanacak konuların incelenmesinin yöntemidir.
• Teftiş yöntemi, soyut olan, bir gözlemden ziyade soruşturularak gerçeğin ortaya çıkarılması mümkün olabilecek şart ve ilişkilerin incelenmesinin yöntemidir.
• İş denetimi, çalışma yaşamına dönük denetim etkinliğidir.
• Çalışma yaşamının denetimi, çalışma hukuku kurallarına uyma yükümlülüğünün sağlanması için bir alanın sürekli olarak araştırılma ve incelenmesidir.
• İş müfettişleri, iş denetimini yürütmekle sorumlu ve yetkili memurlardır.

Kişisel, sosyal ve ekonomik hakların hem uluslararası boyutta hem de ulusal düzeyde kabulü, sosyal devletlere bu hakların korunması ve geliştirilmesi görevini vermiştir. Sosyal devlet, işgücünü koruma amacına göre bazı görevler üstlenmiştir. Sosyal devletin işgücünü koruma amacıyla üstlendiği görevler şu başlıklar altında sınıflandırılabilir:
• Ekonomik açıdan güçsüz olan işçiyi koruma, işçi ve işveren arasında sosyal adaleti sağlama,
• Çalışma koşullarının asgari standartların altında oluşumunu önleme,
• Sosyal taraflar arasında çalışma barışını sağlama.
Sosyal devlet, çalışma yaşamının bu amaçlar çerçevesinde düzenlemesinde temel politikalarını, düzenlediği yasalar ve kurumlarla yerine getirir. İş denetimi de sosyal devletin yukarıda sayılan amaçlarını gerçekleştirmesinin bir aracıdır

81 sayılı Sözleşme’ye göre, iş denetiminin temel alanları “çalışma koşulları” ve “çalışma ortamı”dır. Sözleşmeye göre bunlar, iş denetiminin kapsamında olması gereken zorunlu alanlardır.
Türkiye’deki iş denetimi sistemi de, esas olarak çalışma koşulları ve ortamı alanlarını kapsamakta, ayrıca, bireysel çalışma ilişkileri, toplu çalışma ilişkileri ile ilgili bazı konular (sendikal nedenle işten çıkartılma iddialarının incelenmesi, toplu iş sözleşmelerinin uygulanmasını denetleme vb) ile istihdam, mesleki eğitim ve sosyal güvenlikle ile ilgili bazı konular da görev alanında bulunmaktadır.

Bireysel çalışma ilişkileri, iş sözleşmesinin yapılması, uyuşmazlıklar ve sona ermesiyle ilgili düzenlemeleri içerir.
Risk grupları olarak adlandırılan kadın, genç ve çocuk işçilerin uygun işlerde çalıştırılması, bu grupta yer alanlara özgü yasal düzenlemelere uygun çalışma ilişkilerinin sağlanması da bu kapsamdadır.
81 sayılı ILO Sözleşmesi, bireysel çalışma ilişkileri çerçevesinde iş sözleşmelerinin sona ermesinden sonra ortaya çıkan iş uyuşmazlıkları konusunda iş müfettişlerinin görevlerini sınırlı olarak kabul etmiştir.

81 sayılı ILO Sözleşmesi'ne göre; toplu uyuşmazlıkların önlenmesi, taraflar arasındaki ilişkilerin iyileştirilmesi, toplu pazarlık hakkının desteklenmesi, sendika temsilcilerinin haklarının korunması, toplu çalışma ilişkilerinin konuları arasındadır.

81 sayılı Sözleşme’ye göre, uygulanmakta olan yasal düzenlemelerle kapsanmayan veya kötüye kullanılan hâllerin, yetkili makama sunulması da iş denetiminin işlevlerinden biridir (mad.3/1-e ). 129 sayılı Sözleşme’ye göre de iş müfettişleri yetkili makamlara aynı zamanda “yasa ve yönetmeliklerin geliştirilmesi konusunda teklifler” yapmalıdır. Yasal olarak düzenlenmemiş alan ve konuların da yasal çerçeveye sokulması yahut yasal önlemlerin yetersizlik ve eksikliklerini ortaya çıkararak tamamlatılması amaçlanır.
Bu anlamda standartların oluşturulmasına katılım, iş denetiminin en önemli
rolüdür

Özellikle karmaşık ve teknik bilgi gerektiren iş güvenliği ve sağlığı düzenlemelerinin uygulanmasında, eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin verilmesi önem kazanmaktadır.
Günümüzün çağdaş iş denetimi yaklaşımında eğitim, önemli bir araç olarak
kabul edilmektedir. İş müfettişleri, denetimleri sırasında klasik bilgi verme işlevlerini aşarak, işyerlerinde eğitimleri planlamak ve gerçekleştirmekle, özellikle eğitim eksikliğinin daha fazla bulunduğu küçük ölçekli işyerlerinin çalışma koşullarının iyileştirilmesine katkıda bulunmalıdır.
İş müfettişleri, denetimlerin yanı sıra eğitim ve danışmanlık hizmeti sunmaktadır. Yasalara uygunluğu sağlamada söz konusu ikili yapı, iş denetimi sistemlerinin çalışma yaşamında temel bir rol oynadığı ve çalışma yaşamına ilişkin geniş çaplı problemlerin verimli bir biçimde çözümlenebilmesini sağlaması gereğinden kaynaklanmaktadır. 
İş müfettişlerinin, işverenleri ve işçileri mümkün olduğu kadar iyi bilgilendirmek ve enformasyon isteklerinin sayısını azaltmak amacıyla, zaman zaman meslek örgütlerine yazılar ya da sirkülerler göndererek bunları yeni konularda bilgilendirmeleri ya da açıkça anlaşılmayan yasal düzenlemeleri açıklamaları da bu bağlamda önemli bir çalışma yöntemidir.

Belirleyici Unsurlar ve Bileşenleri aşağıdaki gibidir;
• Politik erk/çalışma yasaları:
- Görev alanları, yetki ve sorumluluklar
• Kamu yönetimi yapısı: 
- Örgütlenme yapısı (yerel, bölgesel ya da ulusal düzeyde örgütlenmeler)
- Müfettişlerin atanması ve sayısı
• Örgütsel/yönetsel kararlar:
- Öncelikli görevler
- Girişim yöntemleri
- Eğitim politikaları

Özel denetimci/uzmanlaşmış sistemler, denetim örgütünün farklı birimlerinin denetimin farklı alanlarında uzmanlaştığı ve sadece bu alanlardaki denetimi üstlendiği yahut bazı alanların iş denetim örgütü dışında denetlendiği denetim sistemleridir.

ILO’nun kurulmasıyla, riskli sektörlerde çalışanları özelilkle de kadın ve çocukları koruma amacıyla ilk sözleşmeler kabul edilmiştir.

81 sayılı Sözleşme’ye göre, iş denetiminin temel alanları “çalışma koşulları” ve “çalışma ortamı”dır. Sözleşmeye göre bunlar, iş denetiminin kapsamında olması gereken zorunlu alanlardır.

81 sayılı Sözleşme’nin 3. maddesinin 1. paragrafı ve 129 sayılı Sözleşme’nin 6. maddesinin 1. paragrafı, denetimin üç işlevinden bahsetmekte olup bunların hepsi iş denetiminin temel amacı olan iş mevzuatına uyulmasını sağlama amacına yöneliktir. Bu bağlamda iş denetiminin temel işlevleri:
• Şikâyetlerin araştırılması ve materyal, teknik, idari kontroller ile özellikle
işyerlerinin ziyareti yoluyla yasaların uygulanmasını sağlamak;
• İşverenlere ve çalışanlara yasal düzenlemelerin gereklerini yerine getirebil-
meleri için bilgi ve tavsiye sağlanması;
• Mevcut yasal düzenlemeler tarafından karşılanmayan konuları ve ihlalleri
yetkili otoritenin dikkatine sunulması.

İş denetiminin yardımcı işlevleri;

Müfettişlerin genel bir yetkiye sahip olduğu sistemler, genel denetimci sistemler olarak adlandırılmaktadır.

İngiltere’de, Sağlık ve Güvenlik Yönetimi’nin temel fonksiyonu, iş sağlığı ve güvenliği denetimlerinin gerçekleştirilmesidir. İngiltere’de Sağlık ve Güvenlik Kurulu (Health and Safety Comission)’na bağlı müfettişler iş mevzuatının diğer alanlarında denetim uygulayan müfettişlerden bağımsız olarak iş sağlığı ve güvenliği denetimini yürütmektedir. Ancak bu denetim, işyerlerinin özellik ve sorunlarına göre seçilmiş, farklı uzmanlardan oluşmuş ekiplerce yürütülmektedir. Ülkenin ekonomik ve sosyal gelişmişlik düzeyinin etkisiyle, çocuk ve kadınların çalışma koşulları dışında, çalışma koşulları, çalışma ilişkileri vd., iş denetiminin öncelikli görevleri dışındadır. İş denetimi bu alanlarda örgütlenmemiştir

Uyumu artırmaya yönelik denetim modeli, çalışma yaşamını düzenleyen kurallara uygunsuzluğun istekten çok; çeşitli nedenlerden kaynaklı (bilgi eksikliği; finansal sıkıntılar gibi) bir sorun olarak algılandığı ve bu nedenle de ilk olarak uyuma yönelik kapasiteyi güçlendirici yönde hareket edilmesi gerektiği anlayışına dayalı bir iş denetimi modelidir. Bu anlayışa uygun olarak uyumu sağlamaya yönelik iş denetim modellerinde, öncelikle uygunsuzluğu gidermeye yönelik yol gösterme ve tavsiyeler ön plana çıkmakta, yasalara uygunsuzluk durumunda cezai yaptırım son başvurulan yol olmaktadır. Bu yaklaşımda ise işgücünü koruyucu yasalara uygunluk; zorlayıcı araçlar yerine; öncelikle yapılan danışmanlık ve tavsiyeler ile gönüllü olarak sağlanmaya çalışılmaktadır. İş denetimi elemanı, bir uygunsuzluk ile karşılaştığı durumda, öncelikle bu uygunsuzluğu gidermeye yönelik yol göstermekte; bu uygunsuzluğun giderilmesi için belirli bir süre vermekte; bu sürenin sonucunda uygunsuzluk sürüyor ise ancak o zaman cezai yaptırıma başvurmaktadır Bu yöntem 81 sayılı Sözleşme’nin de öngördüğü yöntemdir.