ÇALIŞMA YAŞAMININ DENETİMİ - Deneme Sınavı - 13

Doğru yanıt A'dır.

Sosyal devletin işgücünü koruma amacıyla üstlendiği görevler şu başlıklar altında sınıflandırılabilir:
• Ekonomik açıdan güçsüz olan işçiyi koruma, işçi ve işveren arasında sosyal
adaleti sağlama,
• Çalışma koşullarının asgari standartların altında oluşumunu önleme,
• Sosyal taraflar arasında çalışma barışını sağlama.

Çalışma yaşamının denetimi anlamında denetim, çalışma hukuku kurallarına uyma yükümlülüğünün sağlanması için bir alanın sürekli olarak araştırılma ve incelenmesidir.
Teftiş ise bir şeyin, doğrusunu bulmak amacıyla her yönden soruşturulmasıdır.
İş müfettişleri, iş denetimini yürütmekle sorumlu ve yetkili memurlardır.

İş denetiminin iki temel görev alanı vardır. Bunlar; çalışma ortamı ve çalışma koşullarıdır.

81 sayılı Sözleşme’nin 3. maddesinin 1. paragrafı ve 129 sayılı Sözleşme’nin 6.
maddesinin 1. paragrafı, denetimin üç işlevinden bahsetmekte olup bunların hepsi iş denetiminin temel amacı olan iş mevzuatına uyulmasını sağlama amacına
yöneliktir (ILO, 2008, s. 43):
• Şikâyetlerin araştırılması ve materyal, teknik, idari kontroller ile özellikle
işyerlerinin ziyareti yoluyla yasaların uygulanmasını sağlamak;
• İşverenlere ve çalışanlara yasal düzenlemelerin gereklerini yerine getirebilmeleri için bilgi ve tavsiye sağlanması;
• Mevcut yasal düzenlemeler tarafından karşılanmayan konuları ve ihlalleri
yetkili otoritenin dikkatine sunulması.

• İş sözleşmesi sona eren işçilerin başvurularının (bireysel iş uyuşmazlıklarının) incelenmesi:
Bu tür iş uyuşmazlıkları, genellikle iş denetiminin görev alanı dışında bırakılmaktadır. Birçok ülkede bu sorunlar mahkemede veya bu sorun özelinde örgütlenmiş birimlerce çözülür. Uygulama genellikle bu şekildedir ve bireysel uyuşmazlıkları sonuçlandırma konusunda iş müfettişlerinin yetkileri oldukça sınırlıdır.

• Danışmanlık-bilgi verme, temel bir işlev değildir ve genellikle önemsiz bir
ikincil işlev olarak yürütülür veya iş denetimi etkinlikleri arasında yer almaz (Avusturya, Fransa, Tunus, Zimbabwe);
• Danışmanlık-bilgi verme alanındaki sorumluluk, birden çok ve kimi zaman da birbirinden farklı örgütler arasında paylaştırılmıştır (Arjantin, Danimarka, İsviçre);
• Danışmanlık-bilgi verme alanındaki sorumluluk, çalışma yönetiminin görev alanlarında ve Çalışma Bakanlığında örgütlenip merkezileştirilmiştir
(Hollanda, Finlandiya);

• Politik erk/çalışma yasaları

-Görev alanları, yetki ve sorumluluklar

• Kamu yönetimi yapısı

- Örgütlenme yapısı (yerel, bölgesel ya da ulusal düzeyde örgütlenmeler)
-Müfettişlerin atanması ve sayısı

• Örgütsel/yönetsel kararlar
- Öncelikli görevler
- Girişim yöntemleri
- Eğitim politikaları

Uyumu artırmaya yönelik denetim modeli, Çalışma yaşamını düzenleyen kurallara uygunsuzluğun istekten çok; çeşitli nedenlerden kaynaklı (bilgi eksikliği; finansal sıkıntılar gibi) bir sorun olarak algılandığı ve bu nedenle de ilk olarak uyuma yönelik kapasiteyi güçlendirici yönde hareket edilmesi gerektiği anlayışına dayalı  iş denetimi denetimi modelidir.

Genel denetimci sistemler, müfettişlerin tüm görev alanlarını kapsayıcı şekilde görev yaptıkları sistemlerdir.

A.B.D., Belçika, Macaristan, Tayland, Kenya, Arjantin ve Mısır çoklu uzmanlaşmış sisteme sahiptir

Sosyal adaletin ve uluslararası insan ve çalışma haklarının iyileştirilmesi için çalışan ILO’nun dört temel stratejik hedefi vardır. Bu hedefler;
• Çalışma yaşamında standartlar, temel ilke ve haklar geliştirmek ve gerçekleştirmek,
• Kadın ve erkeklerin insana yakışır işlere sahip olabilmeleri için daha fazla fırsat yaratmak,
• Sosyal koruma programlarının kapsamını ve etkinliğini artırmak,
• Üçlü yapıyı ve sosyal diyaloğu güçlendirmektir.

Türkiye’nin kabul ettiği sözleşmelerden 81 sayılı Sanayi ve Ticarette İş Teftişi Sözleşmesi, 155 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çalışma Ortamına İlişkin Sözleşme, 161 sayılı İş Sağlığı Hizmetlerine İlişkin Sözleşme çalışma yaşamının denetimi ile ilgili son derece önemli hükümler içermektedir.

155 Sayılı Sözleşme, “işçi” terimini geniş bir biçimde düşünmekte, kamu çalışanları da dahil olmak üzere istihdam edilen bütün kişilerin işçi terimi içerisinde değerlendirilmesini uygun görmektedir.

ILO hükümetler arası kuruluş olmakla birlikte tripartizm denilen yapı ile yürütülmektedir. Buna altın üçgen de denilmektedir. ILO’nun faaliyetleri hükümet, işçi ve işveren temsilcilerinden oluşan üçlü bir yapı çerçevesinde yürütülmektedir. Buna göre, ILO genel konferanslarına işçi ve işveren temsilcileri bir, hükümet ise iki temsilci göndermektedir.

161 sayılı Sözleşme’yi kabul eden üye ülkeler ayrım yapmaksızın bütün ekonomik faaliyet dallarında ve tüm işletmelerde, kamu sektörü ve üretim kooperatifleri üyelerini de kapsayan bir biçimde, yine ayrım yapmaksızın bütün işçiler için iş sağlığı hizmetlerinin devamlı bir biçimde geliştirilmesini kabul etmektedirler. Sağlık açısından kabul edilen hizmet standartlarının her işletme için mevcut riskleri karşılamaya yeterli ve uygun yapıda olması da gerekmektedir.
Sözleşme’nin kabul edildiği zaman eğer bütün işletmeler için iş sağlığı hizmetlerinin oluşturulması mümkün değilse, bu takdirde varsa en fazla temsil yeteneğine sahip işçi ve işveren sendikaları ile işbirliği içersinde bu sağlık hizmetlerinin hazırlanması için çalışmalar yapılması istenmektedir.
Yukarıda da ifade edildiği üzere 161 sayılı Sözleşme iş sağlığı hizmetleri esas alınarak düzenlenmiş bir sözleşmedir. İşyeri güvenliği boyutu düşünülmemiştir.

Çerçeve Yönerge ayrım yapmaksızın kamu ve özel sektördeki bütün iş kollarına, sanayi kollarına uygulanacaktır. Bu yönüyle Yönerge’nin herhangi bir ayrım yapmadığı, kamu ve özel sektörde çalışan, hangi işi yaparsa yapsın herkese getirilen koruma tedbirlerinin uygulanacağı kabul edilmektedir. Ayrıca Yönerge aynı maddede kendi özel yapıları sebebiyle silahlı kuvvetler ve polis benzeri kamu ve sivil savunma işlerinde çalışanlara uygulanmayacağını da belirtmektedir. Yani bu görevlerde çalışanlar istisna tutulmuştur.

ILO’nun yukarıda açıklanan dört sözleşmesinden sonra çalışma yaşamının denetimi ile ilgili önemli bir uluslararası sözleşme de AB’nin Avrupa Ekonomik Topluluğu döneminden kalma, İşte İşçilerin Güvenlik ve Sağlığının Geliştirilmesini Desteklemek İçin Önlemler Geliştirilmesi Hakkında 12 Haziran 1989 tarih ve 89/391 sayılı Yönergesi’dir. Kısaca “Çerçeve Yönerge” olarak da adlandırılan bu Yönerge çalışma yaşamının insanileştirilmesi ve çalışanların sağlık ve güvenliğini geliştirmeyi destekleyen bir tedbirler paketidir.

Çerçeve Yönerge ile ilgili olarak şu husus da önemlidir. İş sağlığı ve güvenliği ve denetimi ile ilgili olarak 2003 yılında 4857 sayılı olarak çıkarılan İş Kanunu’nda önemli düzenlemeler getirilmiştir. Aynı yıl Avrupa Birliği’ne katılım sürecinde yapılması gerekenlerle ilgili olarak kabul elden yol haritası mahiyetindeki “Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı” yayımlanmıştır. Bu program çerçeve yönergenin birçok maddesinin mevzuatlaştırılması için 31.12.2003 tarihini taahhüt etmektedir. Birçok çalışma ve gelişme sonucunda 09.12.2009 tarihinde ilk olarak çerçeve Yönerge’ye uygun “İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği” hazırlanmıştır. Ancak Danıştay öncelikle yönetmeliğin yürütmesini 2004 yılında durdurmuştur. 2006 yılında da tamamen iptal etmiştir. Bu sefer bakanlık iptal edilen yönetmeliğe tüzük ismini vererek tekrar Danıştay onayına sunmuştur. Danıştay ise Tüzükte belirtilen hususların ancak bir kanun konusu olduğunu belirterek Başbakanlığa iade etmiştir. Bakanlık 27.11.2010 tarihli ve 27768 sayılı Resmî Gazete’de “İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği” yayınlamıştır. Ancak bu yönetmelik daha ziyade hizmetlerin verilmesine yönelik düzenlemeler içermekte idi. Daha sonra 20.06.2012 tarihli 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çıkarılmıştır.
Sıralama aşağıdaki gibi olmalıdır;
I. 4857 sayılı İş Kanunu’nda önemli düzenlemeler ve “Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı” yayımlanması
II. “İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği” hazırlanması, sonrasında Danıştayın durdurması - tamamen iptal etmesi
III. Bakanlığın tüzük ismi ile Danıştay onayına sunması ve Danıştayın  kanun konusu olduğunu belirterek Başbakanlığa iade etmesi
IV. Bakanlık tarafından Resmî Gazete’de “İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği” yayınlanması
V. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun çıkarılması.

ILO’nun dört temel stratejik hedefi vardır.  Bu hedefler;
• Çalışma yaşamında standartlar, temel ilke ve haklar geliştirmek ve gerçekleştirmek,
• Kadın ve erkeklerin insana yakışır işlere sahip olabilmeleri için daha fazla
fırsat yaratmak,
• Sosyal koruma programlarının kapsamını ve etkinliğini artırmak,
• Üçlü yapıyı ve sosyal diyaloğu güçlendirmektir.