ÇALIŞMA SOSYOLOJİSİ

Karl Marx, Max Weber ve Emile Durkheim günümüz dünyasını daha iyi anlamamıza yardımcı olacak önemli yaklaşımlar ve yorumlamalar üretmişlerdir. Marx, tarihsel maddeci bir yaklaşımı benimseyerek, teorisini insan emeğinin bütün sosyal kurumların ve sosyal bilincinin temeli olduğu düşüncesine dayandırırken Weber, rasyonalite kavramını kapitalist ve bürokratik örgütlerin yapısını açıklarken kullanır. Ona göre, örgütlü sistemler, özellikle bürokrasi, modern hayatın temelini oluşturur. Durkheim ise ileri toplumlarda iş bölümünün arttığını ve mesleki örgütlerin sosyal dayanışma için gerekli olduğunu vurgular. Doğru cevap B'dir.

Marx’ın bakış açısı tarihsel materyalist yoruma dayanır. Bu görüşe göre, toplumsal değişmenin ana kaynağı insanların benimsedikleri düşünceler ya da inançlar değildir. Bunun yerine, toplumsal değişmenin birincil nedeni ekonomik etkilerdir. Marx’ın bakış açısına göre sınıflar arasındaki çatışmalar, tarihsel gelişimi güdülemektedir. Doğru cevap D'dir.

Marx’ın kapitalizm ve tarih anlayışı, üretim güçleri, üretim ilişkileri, sınıf kavgası, sınıf bilinci ve altyapı-üstyapı kavramlarının bileşimine bağlıdır. Marx, toplumları altyapılarından, yani üretim güçleri, bilimsel ve teknik bilgileri, sanayi ve iş örgütlenmesinin durumunu inceleyerek analiz eder. Marx’a göre, her ekonomik rejimin kendi ekonomik yasaları vardır. Öte yandan onun toplumsal yapısı bir yana bırakılarak belirli bir ekonomik rejim anlaşılamaz. Çünkü ekonomik yasalar, belirli bir üretim biçimini belirleyen toplumsal ilişkilerin dışavurumudur. Marx’a göre kapitalizmin işleyişinin anlaşılması; insanların özel mülkiyet rejiminde neden sömürüldüklerini, bu rejimin kendi çelişkileri ile neden onu yıkacak bir devrime doğru geliştiğini anlamaya olanak verecektir. Doğru cevap E'dir.

Marx’a göre kapitalizm, tarihteki diğer geçmiş ekonomik sistemlerden köklü biçimde ayrılan, geniş bir tüketici kitlesine satılan mal ve hizmetlerin üretiminin hakim olduğu bir düzendir. Marx, kapitalist sistem içerisinde iki ana unsuru belirlemektedir. Bunlardan biri sermayedir; sermaye; para, makineler ve fabrikalar gibi gelecekteki varlıkları ortaya çıkarmakta kullanılan her tür varlığa verilen addır. İkinci unsur ise ücretli emektir. Ücretli emek, kendi yaşamlarını sürdürmek için gerekli araçlara sahip olmayan, sermaye sahiplerinin sunduğu işleri yapmak zorunda olan işçiler toplamıdır. Sanayileşme yaygınlaştıkça, eskiden kendilerini toprakta çalışarak geçindiren çok sayıda köylü, büyüyen kentlere göç etmiş ve bir sanayi işçileri sınıfının oluşmasına yardımcı olmuştur. Doğru cevap C'dir.

Marx ve Weber gibi Emile Durkheim da modern toplumlarda gittikçe artan iş bölümünün sonuçları üzerinde çalışmıştır. Durkheim; toplum, insan ve çalışma hayatına ilişkin görüşlerinin önemli bir kısmını “Toplumsal İşbölümü” isimli çalışmasında toplamıştır. “Toplumsal İşbölümü” bir doktora tezi olarak yazılmış ve Fransa’da, 19. yy.’da, hızlı sosyal ve ekonomik geçişlerin olduğu bir dönemde, toplumsal dayanışma konusunu açıklamaya çalışmıştır. Doğru cevap A'dır.

Durkheim’ın düşüncelerinin ön planında yer alan kavramlar uyum sağlama, ahlaki disiplin, ortak bilinçtir. Doğru cevap B'dir.

Durkheim’e göre, iş bölümünün gelişimi üç nedenden kaynaklanmıştır. Birincisi, ileri toplumlarda nüfusun gittikçe daha çok yoğunlaşmasıdır. Az gelişmiş toplumlarda nüfus geniş bir alana dağılırken daha ileri toplumlarda gittikçe yoğunlaşmaktadır. İkincisi, kentlerin oluşumu ve gelişiminin artışıdır. Nüfus yoğunluğu doğurganlığın artmasına bağlı olarak da artabilir ama kentleşme bireylerin iş birliği içinde yaşamasını gerektirir. Son olarak, iletişim ve ulaşım yollarının sayısının ve hızının artmasıdır. Doğru cevap E'dir.

Durkheim, ekonomik etkinliği sanayi toplumu olan çağdaş toplumların özelliği olarak düşünür. Ekonominin örgütlenmesi toplumun bütünü üzerinde kesin bir etki yapmalıdır. Ama önce düşünce birliğini sağlamak gerekir. Söz konusu olan bireyi topluluğun bir üyesi yapmak, toplu yaşam için zorunlu olan ödevler, yasaklar ve zorunluluklara saygıyı bireyin kafasına iyice yerleştirebilmektir. Durkheim’a göre, tarihlerden beri süregelen iki tür dayanışma tipi vardır: Benzerliğe dayalı mekanik dayanışma ve farklılaşmaya dayalı organik dayanışma. Doğru cevap B'dir.

Rasyonelleşme ilkesi Weber’in tarih felsefesinin en genel ögesidir. Weber, rasyonellik kavramını daha çok kapitalist ekonomi etkinliğini ve bürokratik iktidar biçimini tanımlamak için kullanmıştır. Kurumsal yapıların yükselişi ve çöküşü, sınıfların, partilerin ve yöneticilerin iniş ve çıkışları hep bu genel rasyonelleşme eğiliminin yansımalarıdır. Weber’e göre insan davranışlarının ve ilişkilerinin temelinde de rasyonellik vardır. Doğru cevap D'dir.

Weber’in düşüncesinde sosyal tabakalaşma olarak adlandırılan tanımlama biçiminin üç boyutu vardır. Bunlardan birincisi sosyal sınıflar, ikincisi statü, üçüncüsü ise partilerdir. Yalnız bunları birbirinden tamamıyla ayırmak Weber için de zor olmuştur. Bir kişi aynı anda hem sınıf, hem statü hem de parti kriterlerine göre değerlendirilmektedir. Örneğin bir kişi üst bir sınıfa mensup iken düşük bir partiye üye olabildiği gibi, alt bir sınıfta bulunan kişi, yüksek bir statü ve partiye sahip olabilir. Weber’in bu üçlü sosyal tabakalaşma modelindeki her bir durumun belli kriterleri vardır. Buna göre sınıf durumu üretim ve mülkiyet; mülk sahibi olmayanlar için piyasaya sürdükleri mal ve hizmetlere; statü durumu toplumdaki onur ve itibara; parti durumu ise iktidar ve güce göre belirlenmektedir. Doğru cevap A'dır.