ÇALIŞMA SOSYOLOJİSİ

Sosyolojinin bir bilim dalı olarak ortaya çıkmasında birkaç faktör özellikle etkili olmuştur. Bu faktörlerin başında Endüstri Devrimi gelir. Endüstri Devrimi tarım toplumlarında var olan toplumsal yapı, kurum, grup ve ilişkileri alt üst etmiştir. Özellikle endüstrileşmenin ilk yıllarında toplumsal yapılarda yaşanan çözülmeler insanlarda toplumun sona mı erdiği korkusunu beraberinde getirmiştir. Endüstri Devrimi’nin yarattığı etkiye benzer şekilde özellikle Fransız İhtilali ve siyasal alanda yaşanan devrimler, sadece siyasal alanda değil toplumsal alanda da önemli değişimler yaratmıştır. İmparatorluklar çağı sona ererken ulusa dayalı yapılar ortaya çıkmakta dönüşüm son derece kanlı ve kaotik olarak gerçekleşmektedir. Eski toplumsal yapıların ortadan kalktığı, büyük kaosların yaşandığı yeni toplumda nasıl olur da toplumsal düzeni sağlarız sorusu sosyolojinin, toplumsal yapıları, grupları, kurumları, ilişkileri sistematik bir tarzda inceleyen bilim dalı olarak ortaya çıkmasına neden olmuştur. Doğru cevap B'dir.

Çalışma sosyolojisinin ortaya çıkışı ve gelişimi 20. yüzyılda gerçekleşmiştir. Daha önceki dönemlerde sosyolojinin kurucu isimleri çalışmanın sosyolojik boyutuyla ilgili değerlendirme ve analizlerde bulunmuşlardır. Fakat bu analizler daha genel bir sosyolojik bağlam içinde anlam kazanmışlardır. Çalışmanın sosyolojik boyutuna ilişkin çalışmalara 1930’lu yıllarda başlansa da çalışma sosyolojinin 1950’li yıllardan sonar yükselişe geçtiği söylenebilir. 1950’li yıllardan itibaren çalışmanın sosyolojik boyutunu sistematik ve bütünlüklü olarak ele alan sadece çalışma sosyolojisi bağlamında ortaya çıkan çok sayıda çalışma ortaya konmuştur. Bu noktada çalışma sosyolojinin yeni bir bilim dalı olduğunu söylemek mümkündür. Türkiye açısından ele alındığında da özellikle 1980’li yıllardan sonra çalışma sosyolojisinin değişik boyutlarına vurgu yapan akademik çalışmaların yükselişe geçtiği görülmektedir. Doğru cevap E'dir.

Çalışmaya yönelik olarak daha sistematik ve bütünlüklü kuramlar ortaya atmaları nedeniyle Marx, Weber ve Durkheim’ın görüşleri sosyoloji literatüründe klasik yaklaşımlar olarak öne çıkar. Marx, çalışmalarının merkezine kapitalist toplumun yarattığı eşitsizlikleri ve sorunları alır. Çalışma sosyolojisi açısından son derece önemli olan yabancılaşma, çalışma yaşamında sınıflar, gözetim ve denetim gibi konular hakkında önemli saptamalarda bulunur. Weber, endüstrileşme sürecinde çalışma yaşamında da büyük önem taşıyan rasyonelleşme kavramına vurgu yapar. Durkheim, endüstri toplumlarında dayanışmanın şekillenmesinde organik dayanışma kavramını öne çıkarır. Tarım toplumundaki benzeşmeye dayalı yapılardaki mekanik dayanışma, yerini endüstri toplumunun gelişmesiyle birlikte iş bölümüne dayalı organik dayanışmaya bırakır. Durkheim, ayrıca endüstri toplumunda iş bölümünün gelişimine önemli vurgu yapar. Doğru cevap B'dir.

Kitle üretimi ve montaj hattına dayalı çalışma düzenine ve çalışanın yaptığı işe yabancılaşmasına yönelik en sert eleştirilerden biri sinemanın dâhi yönetmenlerinden Charlie Chaplin’den gelir. Chaplin, bir endüstri toplumu ve fabrika çalışma düzeni eleştirisi içeren tüm zamanların en önemli sinema eserlerinden biri olan “Modern Zamanlar”(1936) filminin bir bölümünde fabrikalardaki hareketli montaj hattına yer verir. Tek görevi sadece vida sıkmak olan Chaplin, bir süre sonra her şeyi vida olarak görmeye başlayacaktır. Chaplin’in fabrikadan sonraki adresi akıl hastanesi olur. Örnek aslında son derece çarpıcıdır. Tarım toplumunda hem tarımda çalışan hem de zanaatkârlık yapan insanların ürettiği ürünle özdeşleşmesi ve bütünleşmesi söz konusudur. Üretilen ürün bir yönüyle o kişiyi de temsil eder. Endüstri toplumunda fabrikalarda işi sadece vida sıkmak ya da herhangi basit bir işi tekrarlamak olan işçinin ise ürettiği ürün ve yaptığı iş ile ilgili hiçbir duygusal bağı kalmamış, hem işine hem ürettiği ürüne yabancılaşmıştır. Doğru cevap A'dır.

Endüstrileşme sürecinde fabrikalarda makineleşmenin öne çıkması, kitle üretiminin yapılması, işlerin en ince ayrıntısına kadar bölünüp basitleştirilmesi, çalışanın makinenin bir uzantısı hâline gelip ürettiği ürün ile bağının kopması, işletmenin teknik bir yapı olarak görülüp insani boyutun göz ardı edilmesi endüstri toplumunda çalışanın işe, iş yerine ve ürettiği ürüne yabancılaşmasını da beraberinde getirir. Doğru cevap D'dir.

Endüstri toplumu, çalışma yaşamında ırk, etnisite ve azınlıklar açısından homojenliğin öne çıktığı bir toplumdur. Dünyanın birçok yerinde 1900’lü yıllarda ciddi ırk ayrımcılığının ve azınlıklara yönelik düşmanca yaklaşımın bulunduğu görülür. Endüstri toplumunun gelişim sürecinde çalışma yaşamında ayırımcılık öne çıkan sorunlardan biridir. Çalışma yaşamında ayrımcılık konusuna dünyanın en gelişmiş ülkelerinden biri olan Amerika örneği verilebilir. Amerika’da siyahlar birçok alandaki haklarını 1960’lı yıllarda kazanmışlardır. Amerika’da 1964 yılında çıkan “Yurttaş Hakları Yasası” ile ırk ayrımcılığı yasaklanmıştır. Avrupa’da da endüstri toplumu sürecinde çalışma yaşamında cinsiyet, din ve etnisite anlamında önemli ayrımcılık uygulamaları görülmektedir. Doğru cevap C'dir.

Çalışanlar üzerindeki yoğun denetim ve kontrolün arka planında yönetimin çalışanlara duyduğu güvensizlik yatmaktadır. “Bilimsel Yönetim Anlayışı” ile çalışanlar üzerindeki kontrolü kurumsal hâle getiren F. W. Taylor, işçilerin birçoğunun insan doğası gereği kendi başlarına bırakılırsa yazılı talimatlara pek kulak asma niyetin de olmadığını bu sebeple başlarında eğiticilerin (fonksiyonel ustabaşı) bulunup, onların bu talimatlara göre iş yapmalarını sağlamaları gerektiğini ifade eder. Doğru cevap B'dir.

Çalışma sosyolojisi dönemler itibarıyla çalışma kültüründe yaşanan dönüşümleri derinlemesine ele alır. Tarihî süreçte çalışma kültürünün dönüşümü birbirinden farklı üç dönem merkezinde incelenebilir. Tarım toplumunda çalışma, bir disiplin kazanamamış, dağınık, koordinasyonsuz, bütünlük ve süreklilikten uzak bir özellik göstermiştir. Çalışma kültürünün önem kazanması ise endüstrileşme sürecinde gerçekleşecek ve çalışma toplumsal yaşamın merkezine oturacaktır. Çalışma disiplini oluşacak, yaşamını çalışarak kazanan bir sınıf olan işçi sınıfı ortaya çıkacak, kazanç hırsı ve sermaye birikimini meşru gören yeni bir işadamı zihniyeti oluşacaktır. 1970’li yıllarda ise endüstri sonrası toplum öne çıkmaya başlayacak, gelişen ve yaygınlaşan teknoloji çalışma yaşamını değiştirecek, bilgi işçisi öne çıkacak, çalışma süreleri kısalacak, boş zaman artacak, disiplinli bir çalışmanın yanında boş zaman, tüketim, yaşam kalitesi, kendini gerçekleştirmeyi de öne çıkaran yeni bir kişilik yapısı ortaya çıkacaktır. Doğru cevap B'dir. Doğru cevap B'dir.

Endüstri sonrası toplumda hem toplumsal yaşamda hem de çalışma yaşamında her türlü farklılık öne çıkmıştır. Bilgi ve hizmet işlerinin öne çıkması, esnek çalışma yöntemleri kadınların çalışma yaşamında çok daha fazla yer bulmalarına yol açmıştır. Günümüz çalışma yaşamına bakıldığında cinsiyet ayırımcılığına dayalı yapıların önemli ölçüde kırılmaya başladığı görülür. Endüstri toplumuyla kıyaslanamayacak ölçüde kadın çalışan, işletmelerde yönetici olarak görev almaktadır. Hem aile yaşamını hem de kariyerini bir arada götürmek isteyen kadınlar için esnek çalışma saat ve tarzları büyük kolaylık sağlamaktadır. Doğru cevap B'dir.

Pozitivizme göre bizim dışımızda bağımsız sosyal bir dünya vardır ve buna ait özellikler nesnel yöntemler kullanılarak ölçülmelidir. Burada gerçeklik dışsal ve nesneldir. Bilgi, bu dışsal gerçekliğin gözlemlerine dayalıysa gerçek bilgidir. Pozitivist bilim anlayışının dayandığı temel varsayımlar şunlardır.

Geniş anlamıyla sosyoloji “toplumu, toplumsal yaşamı toplumsal kurum, grup ve bunlar arasındaki ilişkileri sistematik bir tarzda inceleyen bilim dalı” olarak tanımlanabilir.

Çalışmanın sosyolojik boyutuna ilişkin çalışmalara 1930’lu yıllarda başlansa da çalışma sosyolojisinin 1950’li yıllardan sonra yükselişe geçtiği söylenebilir.

Çalışma sosyolojisi, çalışmanın toplumda, toplumsal yapıda, toplumsal kurum ve gruplardaki etkilerini inceleyen bilim dalıdır.

Endüstrileşmenin gelişim sürecinde, ki bu süreci geniş bir zamana yayarak 1750-1950 yıllarını kapsayan yaklaşık iki yüzyıllık bir dönemi dahil edebiliriz, son derece ağır ve kötü çalışma koşulları ortaya çıkar. İşsizliğin yaygın olması, kentlere kitleler hâlinde yapılan büyük göçler ücretlerin çok düşük olmasını da beraberinde getirmiş, çalışanların karın tokluğuna, ağır koşullarda, uzun süreler çalışmasına yol açmıştır.

Weber, endüstrileşme sürecinde çalışma yaşamında da büyük önem taşıyan rasyonelleşme kavramına vurgu yapar. Weber, çalışma yaşamının şekillenmesinde, yeni işadamı ve çalışan tipinin oluşmasında “Püritan etik” tezini öne çıkarır.

Endüstri toplumunu ortaya çıkaran en temel unsurlardan biri, 1750’li yıllardan itibaren değişik alanlarda ortaya çıkan teknolojik gelişmelerdir. Yeni teknolojiler endüstri toplumunda fabrikalarda kitle üretimini mümkün hale getirmiş, çalışmanın şeklini tamamen değiştirmiştir. Endüstri toplumunda kitle üretim tarzına uyumlu bir çalışan yapısı ortaya çıkmıştır. Kitle üretim yapısında düşünmeyen, sorgulamayan, eleştirmeyen, sadece söyleneni yapan ve vasıfsız bir çalışan yapısı ağırlık kazanmıştır.

Çalışmanın toplumsal yaşamda merkezî önem kazanması, çalışma ilişkilerinde ve çalışma mekânlarında yeni iktidar mekanizmaları yaratır. Endüstri toplumunda fabrikaya dayalı çalışma ilişkisinde çalışanlar üzerinde yönetimin mutlak gözetimi, denetimi ve kontrolü bulunmaktaydı. Çalışanlar üzerindeki yoğun denetim ve kontrolün arka planında yönetimin çalışanlara duyduğu güvensizlik yatmaktadır. Bilimsel Yönetim Anlayışı ile çalışanlar üzerindeki kontrolü kurumsal hâle getiren  F. W. Taylor, işçilerin birçoğunun insan doğası gereği kendi başlarına bırakılırsa yazılı talimatlara pek kulak asma niyetin-de olmadığını bu sebeple başlarında eğiticilerin (fonksiyonel ustabaşı) bulunup, onların bu talimatlara göre iş yapmalarını sağlamaları gerektiğini ifade eder.

İşsizlik, toplumlarda son derece önemli sosyal sonuçları olan bir durumdur. İşsizlik “çalışma çağı, gücü ve isteğinde olup, iş arayıp da bulamama durumu” olarak tanımlanabilir.

Pozitivizme göre bizim dışımızda bağımsız sosyal bir dünya vardır ve buna ait özellikler nesnel yöntemler kullanılarak ölçülmelidir. Burada gerçeklik dışsal ve nesneldir. Bilgi, bu dışsal gerçekliğin gözlemlerine dayalıysa gerçek bilgidir. Pozitivist bilim anlayışının dayandığı temel varsayımlar şunlardır (Altunışık vd., 2007: 4):

Nicel araştırma, ele aldığı konu/olgu/olayı nesneleştirerek, değerden bağımsız özellikle anket, gözlem ve deney yoluyla araştırıp, araştırrma sonuçlarını da sayısal verilerle destekleyerek sunan araştırma yöntemidir.

Tümdengelim: Genelden yola çıkarak özel hakkında çıkarımlar yapılmasıdır. Genel için doğru olanın özel için de doğru olduğu, bütün için doğru olanın parça için de doğru oldupu varsayımına dayanır.

Gerçek oluşturulur.

Asıl olan çalışılan durumdur.

Değişkenler, karmaşık ve iç içe geçmiştir ve bunlar arasındaki ilişkileri ölçmek zordur.

Araştırmacı olay ve olguları yakından izler, katılımcı bir tavır geliştirir.