Çalışma Yaşamında Toplumsal Tabakalaşma ve Sınıf Tartışmaları

Sosyolojik anlamda eşitsizlik, gelir düzeyleri yanında, statü, eğitim, cinsiyet, din,dil ve hatta giyim tarzlarından bile kaynaklanabilen karmaşık bir olgudur.

Tabakalaşma, farklı gruplardan insanlar arasında toplumsal konumlarından dolayı oluşan yapısal eşitsizlikleri ifade eder.

Eşitsizlik, toplumdaki farklı grupların refah, fırsatlar veya iktidar gibi değerli kaynaklara erişebilmeleri bakımından ele alır ve bunların dağılımındaki dengesizlikleri ifade eder.

Kölelik, insanların mülkiyet olarak tanımlandığı ve emek güçlerinin sahipleri tarafından alınıp satılabildiği bir sistemi anlatır.

Kast, bireyin toplumsal tabakalardaki rolünün doğuştan tanımlandığı ve bu rollerin hayat boyu değişmediği kapalı bir statü sistemidir.

Edinilmiş statüler, bireylerin iradelerinden bağımsız olarak tanımlanan statülerdir. Bu anlamda cinsiyet veya ırk gibi faktörler edinilmiş statüler olarak tanımlanabilir.

Kazanılmış statüler, bireylerin iradi olarak elde ettiği ve koşullarını değiştirebildiği statü tanımlamalarını içerir. Örneğin, meslek, kazanılmış statü olarak tanımlanabilir.

Zümre sistemi, toplumsal statülerin büyük oranda mevkiye bağlı olarak ve ailenin konumuna göre belirlendiği sistemdir. Büyük oranda “edinilmiş statülere” dayandığı için ve zümreler arasındaki ayrımların netliği nedeniyle “kast” sistemi ile benzerlikler taşır. 

Zümre sisteminin, kast sisteminden iki temel farkı mevcuttur. Bunlardan birincisi, zümre sisteminde tabakalar arasındaki farklılıklar ve yükümlülükler büyük oranda kanunlar ile belirlenir. İkinci olarak da sınırlı da olsa tabakalar arası geçişin mümkün olmasıdır. Evlilik veya bireysel yetenekler nedeniyle bireyler, zümre sisteminde üst tabakalara geçiş yapabilirler. Bu nedenle zümre sisteminde, kast sisteminde olduğu gibi katı toplumsal sınırlardan bahsedilemez ve daha gevşek rol tanımlamaları geçerlidir.

Feodalizm, merkezî otoritenin zayıf olduğu, buna karşılık yerel ilişkilerden türeyen ve güçlü bir koruyan ile güçsüz kollananlar arasındaki hiyerarşiyi temel alan bir siyasi örgütleniş biçimidir.

Kölelik, kast veya zümre sistemi tarihsel olarak görülen ve bu süreçler içerisinde
dönem veya mekân olarak bir sınırlandırma getirilmesi zor tabakalaşma sistemleridir. Buna karşılık sınıf, sadece çağdaş endüstri toplumları için geçerli bir tabakalaşma sistemini ifade eder.

Sınıf, modern/endüstri toplumlarında görülen özel bir tabakalaşma biçimidir. Farklı çıkar gruplarının bir araya geldiği toplumsal sınıflar arası hiyerarşik ilişki ve çatışmalardan temellenir. Bu anlamda çıkar grupları, piyasa içi konumlara (meslek, ücret vs.) göre gruplar oluşturmaktadır.

Toplumsal tabakalaşmada klasik kuramlar, Marx ve Weber’in görüşlerine ve bu iki isim arasındaki farklılaşmalara dayanmaktadır. Klasik kuramlar, daha çok kavramsallaştırmaya yöneliktir ve tarihsel analizler içerir.

Bu tür toplumlarda mülkiyet olgusu henüz şekillenmemiştir. Daha çok avcı - toplayıcı toplumları ifade eden bu aşamada, üretim kolektif bir biçimde, kabile, aşiret, akrabalık gibi ilkel bağlar yoluyla yerine getirilmektedir.

Mülkiyet kavramı toplumsal olarak tanımlanmıştır ve sahip olanlar ile olmayanlar arasındaki mücadeleler net bir şekilde gözlemlenebilir. Mülkiyete sahip olanlar, sahip olmayanların emeği üzerinde açık bir hakka sahiptir ve sahip olmayanlar için emek gücünü özgür olarak kullanabilmek söz konusu değildir.

Bu aşamada köleci toplumdaki mülkiyet ilişkileri kuşaklararası olarak yerleşir. Mülkiyete sahip olmayanlar, emek güçlerini bazı kısıtlamalara sahip olmakla birlikte özgür olarak kullanabilirler.

Bu aşama diğer aşamalardan esaslı bir biçimde farklıdır. Öncelikle üretim sürecini ifade eden manüfaktür büyük ölçüde endüstri içerisinden şekillenmektedir. Endüstriyel üretim ilişkileri, yüksek bir hâkimiyet gücüne sahip olan sermayedar ile özgür emek arasında, aynı diğer metalarda olduğu gibi piyasa koşulları içerisinde belirlenir.

Bu aşamada öncelikle mülkiyet ilişkileri sona ermiştir ve sınıf ilişkileri endüstri toplumlarının işçileri (proleterya) lehine ortadan kalkmıştır.

Temelde Weber için sınıf çoklu bir pozisyondur ve pazar konumları, politik iktidar ve toplumsal onur (statü) arasında belirlenen toplumsal tabakalaşma biçimlerinin özel bir türünü ifade eder.

Çağdaş kuramların gelişmesini etkileyen faktörler:

(1) Refah devleti uygulamalarının gelişmesi,

(2) Toplu pazarlık sisteminin yasal çerçevesine kavuşması ve güçlü sendikal hareketler,

(3) sendikaların ve işçi kitlelerin desteklediği “sosyal demokrat partilerin” güç kazanması,

(4) eğitim imkanlarının genişlemesi,

(5) teknolojik gelişmelerdir.