ÇALIŞMA SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 7

Cinsel ideoloji, toplumsal cinsiyet kavramı ile yakından ilişkilidir, çünkü toplumsal cinsiyet cinsel ideoloji ile doğallaştırılır. Diğer bir deyişle, cinsel ideoloji toplumsal cinsiyetin nasıl oluştuğunu açıklamaktadır.

Gerçekten, kadın emeğinin tanımlanması için gerekli olan unsurlar, örneğin belirgin bir kadın kimliği, ev ve iş yerinin ayrılması ve sonuçta kadın emeğinin sınırlarının belirlenmesi, Endüstri Devrimi sonrasındaki dönemde ortaya çıkmıştır. Bu nedenle bugünkü anlamda kadın kimliği sadece 150 - 200 yıl öncesine dayanan bir olgudur. Son iki yüzyıllık dönem içerisinde birçok feminist yaklaşım ortaya çıkmıştır.

Radikal feminizm postmodern feminist yaklaşımlardan biri değil, erken dönem feminist yaklaşımlardan biridir.

Materyalist feminizm yaklaşımının iki önemli dayanağı bulunmaktadır. Bunlar, yapısökümcü feminizm ve Marksist feminizmdir. Materyalist feminizm, Marksist feminizmi esas almakla beraber yapısökümcü analiz nedeniyle Marksist feminizminden bir noktada ayrılmaktır. Yapısökümcü feminizm olarak adlandırılabilecek yaklaşım ırk, toplumsal cinsiyet, söylem gibi kavramların maddi gerçekliklerinin toplumsal ilişkileri nasıl biçimlendirdiğine ve bu ilişkilerden kaynaklanan toplumsal sonuçlara odaklanmıştır.

Beyaz Yakalı İş Gücü, hizmet sektöründe özellikle de büro işlerinde çalışan iş gücünü ifade etmek için kullanılan terimdir.

Cam tavan sendromunda kadınlar, özellikle üst düzeylere yükselirken görünmeyen engellerle karşılaşmaktadırlar. Bu görünmeyen engeller yine toplumsal cinsiyetten kaynaklanmaktadır. Kadınlar kariyer basamaklarında yükselseler de yükseldikleri bu pozisyonların genellikle düşük ücretli ve stratejik olarak daha az önemi olan pozisyonlar olduğu görülmektedir.

Çifte Vardiya, çalışan kadınların iş yerlerinde mesailerini tamamlayıp eve geldikten sonra bile ev işleri ve çocuk bakımıyla uğraşmaları nedeniyle günün büyük bir bölümünü çalışarak geçirmek zorunda kalmalarını ifade eden bir deyimdir. Ev işleri ve çocuk bakımı gibi işlerin kadınların asli görevi olduğu düşüncesi nedeniyle çalışan kadınların işte çalışıp mesailerini tamamladıktan sonra eve gidip evde de çalışmayı sürdürmeleri “çifte vardiya” ile sömürülmelerine ve ezilmelerine neden olmaktadır: “...erkek işçiler genellikle sadece bir işte çalışırken ve her gün eve dönüp dinlenmeyi ve ev yemeğini düşünürken, çalışan kadınlar eve döndüklerinde çalışmaya devam etmektedirler, çünkü ev işlerinde (yemek yapmak, temizlik yapmak, yemeği planlamak) ve çocuk bakımında asli sorumlu olmaya devam etmektedirler.

II. Dünya Savaşı sırasında savaşa giden erkeklerin yerine çalışmak üzere kadınlar çağrılmışsa da kadınların ihtiyaç nedeniyle çalışmak üzere çağrılmaları “gizli yedek iş gücü” özelliklerini göstermektedir. Savaş sonunda ise çalışma yaşamından ayrılmayı kabul etmeyen kadınlar ya çoğunlukla fazla vasıf gerektirmeyen ve çoğunlukla esnek çalışma modellerine uygun bazı hizmet sektörü işlerinde iş bulabilmiş ya da işsiz kalmışlardır.

Kadınlar ve sendikalar arasındaki ilişkilerin yeterince güçlü olmamasının en önemli nedenlerinden biri, sendikaların başlangıçta erkek egemen kurumlar olarak oluşmuş olmaları ve bu nedenle de kadın istihdamına başlangıçta olumsuz yaklaşmış olmalarıdır. Aynı zamanda kadınların sendika üyelikleri doğal karşılanmamakta, onların sendikalarda üst düzeyde yönetici olmalarına izin verilmemekte ve kadınlardan gelen talepler genellikle göz ardı edilmektedir. Bunlara ilave olarak, kadınların cinsel ideoloji ve toplumsal cinsiyetten kaynaklanan aile sorumlulukları da sendikal faaliyetlere katılmak için zaman ayırmalarına izin vermemektedir. Diğer yandan eğitim düzeyleri düşük olan ve düşük vasıf gerektiren işlerde çalışan kadınlar da sendikal faaliyetlere yakın durmamaktadır. Ayrıca, kadın iş gücünün büyük bir bölümünün kayıt dışı ve sigortasız olarak çalışmasının yanı sıra sendikalaşma oranının genel olarak düşük olduğu hizmet sektöründe veya yine sendikalaşma oranının düşük olduğu veya hiç olmadığı esnek çalışma biçimleri çerçevesinde çalışıyor olmaları da sendikalaşma oranlarını düşürmektedir. Diğer taraftan yüksek eğitimli olma, kadınların sendikal faaliyetlere yakın olmamalarının nedenlerinden biri değildir.

Kitle üretimi ve montaj hattına dayalı çalışma düzenine ve çalışanın yaptığı işe yabancılaşmasına yönelik en sert eleştirilerden biri sinemanın dâhi yönetmenlerinden Charlie Chaplin’den gelir. Chaplin, bir endüstri toplumu ve fabrika çalışma düzeni eleştirisi içeren tüm zamanların en önemli sinema eserlerinden biri olan “Modern Zamanlar” filminin bir bölümünde fabrikalardaki hareketli montaj hattına yer verir. Tek görevi sadece vida sıkmak olan Chaplin, bir süre sonra her şeyi vida olarak görmeye başlayacaktır. Chaplin’in fabrikadan sonraki adresi akıl hastanesi olur.

Nitel araştırma, gözlem, görüşme ve doküman analizi, veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik bir araştırma yöntemidir.

Rasyonelleşme ilkesi Weber’in tarih felsefesinin en genel ögesidir. Weber, rasyonellik kavramını daha çok kapitalist ekonomi etkinliğini ve bürokratik iktidar biçimini tanımlamak için kullanmıştır. Kurumsal yapıların yükselişi ve çöküşü, sınıfların, partilerin ve yöneticilerin iniş ve çıkışları hep bu genel rasyonelleşme eğiliminin yansımalarıdır. Weber’e göre insan davranışlarının ve ilişkilerinin temelinde de rasyonellik vardır. Weber’e göre, modern toplumun en belirgin özelliği rasyonelleşmedir ve kapitalist toplumun oluşumu esasen rasyonelleşmenin bir sonucudur. Weber’e göre, rasyonelleşme kendini şu şekilde ifade etmektedir: 1. Ekonomik girişimin veya işletmenin üretim yeri olarak evden ayrılması, 2. İşletmenin ve üretimin aileden ayrılması işletmenin girdilerinin, harcamalarının ve uzun dönem kârlarının rasyonel olarak hesaplanmasını mümkün kılmaktadır, 3. Kapitalist işletmenin kârları, eskiden sıkça olduğu gibi politik baskılar veya kayırmacılıkla değil, serbest piyasada yapılan mübadeleden elde edilmektedir,. 4 Kapitalist işletme, daha öncekilerin aksine köle veya serflerle değil, resmî olarak hür emeğe ihtiyaç duymaktadır. Bu rasyonellik için oldukça önemlidir. Zira bu işvereni işçinin genel refahından sorumlu olmaktan kurtarmakta ve ilişkiyi sadece ücret ödemekle sınırlandırmaktadır.

X Kuramının varsayımları şunlardır: 1. Ortalama insanın doğasında iş sevmezlik vardır ve mümkün olduğu kadar işten kaçar. 2. Bu iş sevmezlik doğası dolayısıyla çoğu insanın örgütsel amaçlara ulaşılması için yeterli çabayı göstermesi için zorlanması, denetlenmesi, yönlendirilmesi ve cezalandırmayla tehdit edilmesi gerekir. 3. Ortalama insan yönlendirilmeyi ve sorumluluktan kaçmayı tercih eder. Oldukça az hırsı vardır ve her şeyden çok güvenlik ister.

Fordizmin krize girmesine yol açan unsurlar şunlardır: Yüksek düzeyde iş bölümüne dayalı “aşırı uzmanlaşma” sonucu çalışanların giderek işe yabancılaşmaları, iç piyasanın giderek doyuma ulaşması, bu dönemde dünyayı saran küresel krizin varlığı, krizle birlikte rekabetin yoğunlaşması, teknolojik dönüşümün hızlanması ve maliyetlerin aşağı çekilmesi zorunluluğu, kitle tüketimin zora girmesi.

Sosyal bilimlerin birçok alanında olduğu gibi, çalışma konusunu merkeze alan literatür incelendiğinde de çalışma kavramı konusunda değişik boyutlara vurgu yapan çok sayıda farklı tanım karşımıza çıkmaktadır. Tek tek bu tanımlara vurgu yapmak yerine, günümüzü de kapsayacak şekilde geniş anlamıyla çalışma kavramını tanımlamak genel bir çerçeve sunmayı kolaylaştırır. Geniş anlamda çalışmayı mal, hizmet ve bilgi üretmek için gerçekleştirilen faaliyetler olarak tanımlayabiliriz.

Her dönem kendi içerisinde farklı bölümlere ayrılabilse ve aynı dönem içerisinde değişik toplumlarda farklı kültürel özellikler görülebilse de endüstrileşmenin ağırlığını hissettirmeye başladığı 1750’li yıllara kadar olan dönem “Tarım Toplumu” olarak adlandırılmaktadır. Tarım toplumu, o toplumsal koşullar içerisinde oluşmuş değerlere ve çalışma kültürüne sahiptir.

Tarım toplumları geniş aile yapısının öne çıktığı toplumlardır. Bu toplumlarda var olmanın/ayakta kalmanın/güç elde etmenin temelini oluşturan fiziki kuvvet sayısının büyük önem taşıması, özellikle geniş aile yapısının varlığını da zorunlu kılmaktadır. Dış tehditlere açık bu tür toplumlarda sayıca fazla olmak dış tehditler karşısında önemli bir caydırıcılık unsurudur. Bunun yanında geniş ailenin toprakların işlenmesi sürecinde aile üyeleri arasında işlerin yürütülmesi ve dayanışma anlamında da önemli işlevleri bulunmaktadır.

Tarım toplumlarında insanın toprak ve ürettiği ürün ile kurduğu ilişki endüstri toplumlarından bambaşka bir özellik içermektedir. Endüstri toplumlarından genel olarak insanın ürettiği ürüne karşı yabancılaştığı ifade edilirken, bu durum tarım toplumlarında farklı bir özellik göstermektedir. Tarım toplumlarında insanların toprakları ve ürettikleri ürünlerle özdeşleştikleri/bütünleştikleri/hemhâl oldukları söylenebilir.

Endüstri toplumunda akıl toplumsal yaşamda merkezi önem kazanmıştır. Toplumsal yaşamda özellikle din, metafizik ve geleneksel düşünce yerine aklın merkezi önem kazanmasının arka planı 15. yüzyıldan itibaren şekillenmeye başlayan Reform ve Rönesans hareketlerine götürülebilir. 18. yüzyıldan itibaren ise Aydınlanma Çağı akılcılığın merkezi önem kazanmasını da beraberinde getirmiş, akılcılığın toplumsal yaşamın her alanına yerleşmesi ise Endüstri Devrimi ile kalıcılık kazanmıştır.

Freyer’in İngiltere’yi merkeze alarak ortaya koyduğu teknik gelişmenin aşamaları, endüstrileşme sürecinin gelişimi açısından bize önemli bir çerçeve sağlamaktadır. Bu aşamalar şu şekilde sıralanabilir:

* Dokuma endüstrisi dalgası

* Demir çelik dalgası

* Ulaştırma dalgası

* Kimya çağı

* Elektrik endüstrisi dalgası

* Benzin motoru çağı