ÇALIŞMA PSİKOLOJİSİ

Çalışma yaşamından ayrılma kavramının içinde büyük ölçüde bireyin kendi
iradesi ile karar vermesi saklıdır. Bireyin kendi isteğiyle (örneğin görevinden istifa
ederek) çalışma yaşamından çekilmesi veya kendi isteğiyle yaş haddinden ya da
malûlen emekliye ayrılmasını ifade etmektedir. Çalışma yaşamından dışlanma ise
daha çok iş arayıp da bulamama durumu ile işten kendi iradesi dışında ayrılma
(işten çıkarılma) durumlarındaki işsizlik için kullanılan kavramdır.

Emeklilik en çok kullanılan şekliyle çalışma yaşamından emeklilik sonrası yaşam için bazı haklar elde ederek kendi isteğiyle yaş haddinden ya da
malûlen ayrılma olgusudur. Normal emeklilik süresinden önce gerçekleşen
ayrılmalara “erken emeklilik” de denmektedir;
• Psikolojik açıdan özellikle yaşamın önemli bir kesitinden bir diğerine geçişi
vurgulaması açısından incelenen, bu amaçla kullanılan bir ifadedir;
• “Emeklilik yaşamı” kavramında olduğu gibi, emeklilik çalışma yaşamından
ayrılma sonrasındaki yaşam kesitini ifade etmek için de kullanılmaktadır;
• Kavram, “emekli” kavramının ifade ettiği şekilde, bireyin emeklilik sonrası
toplumsal statüsünü de simgelemektedir. Bu statü, çoğu defa “yaşlılık” ile
paralel bir gelişim göstermektedir;
• Emeklilik kavramı, bazen çalışan bireyin iş ilişkisi devam ederken işiyle
olan ruhsal bağının sona ermesi anlamındaki “içsel işten ayrılma” ile eş anlamlı olarak da “içsel emeklilik” şeklinde kullanılabilmektedir

Yapısal işsizlik: Ülkenin ekonomik yapısındaki değişiklikler ve teknolojik gelişmeler nedeniyle işsiz kalma durumudur. İşgücündeki mevcut niteliklerin yeni
iş yapıları ve sistemlerinin beklentileriyle uyuşmaması sonucu ortaya çıkar

Emekliliğin algılanıp gündeme gelmesi
• Emekliliğe hazırlık
• Emekliliğe ilk adım
• “Balayı” dönemi
• Hayal kırıklığı
• Yeni yaşama uyum
• İstikrar
Bu 7 aşamanın ilk üçü “Emekliliğe Hazırlık ve İlk Adım”, geri kalan dördü
de “Emeklilik Yaşamı Dönemi” başlıkları altında incelenebilir. Emeklilik yaşamında ilk rahatlama dönemi balayı ve ardından gelen dönem ise hayal kırıklığıdır.

Emeklilik yaşamıyla ilgili olarak hayal kırıklığına zemin hazırlayan başlıca sorunlar şöyle sıralanabilir:

Sağlık durumu

Gelir Azalması

Yalnızlaşma ve anlam boşluğu

Zaman algılaması ve kullanımında radikal değişiklik

Emeklilikten beklentilerin gerçekleşmemesi

Yaşlılıkta fiziksel ve zihinsel performans düşüşlerine rağmen, kalan yetkinlikler kendi başına görevler üstlenip anlamlı bir yaşam sürdürmeye fazlasıyla yetebilecek miktardadır. Yetenek ve
becerilerin karmaşık görevleri yerine getirebilme gücüne sahip yaşlılar bu yetkinliklerini çevrelerine yansıtabilirler.

Ekonomik güvencenin ve ihtiyaçların giderilmesini sağlayan gelir kaynağının kaybı;
• “Ailenin rızkını sağlayan kişi” rolünün sona ermesi;
• Zaman duygusunu ve buna bağlı olarak düzenli yaşam algısını kaybetme;
• Bireysel (kariyer) ve sosyal (kabul görme) açıdan mesleki perspektifin yok
olma tehlikesi; bunun yerine “sosyal dışlanma” riski ile karşı karşıya kalma;
• İş arkadaşlarından ayrılma; işyerindeki sosyal yaşamın uyarılarından yoksunluk ve sosyal çevreyle olan bağların kopması.
• Yaşama tutunmanın bir ifadesi ve bir şeyler yapma ihtiyacının tatmin yeri
olan işteki meşguliyetin yitirilmesi;
• Topluma yararlı olma, işe yarama duygusunu sağlayan önemli bir olanağın
kaybı.

İşsizlik bağlamında öğrenilmiş
çaresizlik, işsizlerin çabalarının
sonuçsuz kalacağına
inanarak çaresizlik belirtileri
göstermesi, pasif davranış
biçimlerini benimsemesidir

Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi kuramından yola
çıkarak yapılacak bir değerlendirmede, temel ihtiyaçların daha ön plana çıktığı ve
işin niteliğine ilişkin beklenti düzeylerinde düşüş olacağı söylenebilir.

İşsizlik ise her şeyden önce bireyin “toplumun bir üyesi olduğunun bilincine varacağı
maddi temelden” yoksunluk anlamına gelmektedir (Erdoğan, 1991: 114). Bu temelden
yoksun olmak, işyeri, aile ve toplum üçgenindeki işlevsel ilişkiyi zedelemekte, sosyal bütünleşme sürecini kesintiye uğratarak bireyi her türlü değerin ters yüz olabileceği bir
sosyal kimlik bunalımı ve “sosyal dışlanma”ya kadar götürebilmektedir