ÇALIŞMA PSİKOLOJİSİ

İş tatmininin boyutları şunlardır:

İşe devamsızlık ve işten ayrılma eğilimi kavramlarına “işten geri çekilme” (job withdrawal) de denmektedir. Herhangi bir iş gününde, bazı kişiler işe gecikebilir, bazıları tam bir iş gününü tamamlamayabilir ya da düzenli olarak işten uzaklaşma yollarını arayabilir. İşten geri çekilme davranışı, olması gerektiği zamanda, çalışanın iş yerinde bulunmaması ya da işten ayrılmış olması durumlarını içermektedir. Pek çok araştırmacı, işten geri çekilme davranışı olarak, işe devamsızlık ve işten ayrılma eğiliminin, iş yerinde tatmin düşüklüğü sonrasında görülen alternatif bir yaklaşım olduğu konusunda hemfikirdirler. İşe devamsızlık, iş tatmini düşük olan çalışanların, yüksek olan çalışanlara göre daha sıklıkla başvurdukları bir yöntemdir. İş tatmini ile işe devamsızlık arasında ters yönlü bir ilişki söz konusudur. Diğer bir ifade ile iş tatmini düşük ise, işe devamsızlık artmakta, iş tatmini yüksek ise işe devamsızlık azalmaktadır. Çalışanın işinde tatminsizlik yaşadığı durumlarda, işe geç kalma ve işten kaçma davranışı gösterdiği de bilinmektedir. Bireyin amacı, işte geçen süresini mümkün olduğunca azaltmaya çalışmaktır. Birey sürekli bir kaçış aramakta, kimi zaman geç kalarak kimi zaman da sık sık hastaneye giderek iş yerinden uzaklaşmaktadır.

Çalışmalarda bireyin tatmininin mi performansı etkilediği, yoksa performansın mı bireyin tatminini etkilediği konusunda bir netlik söz konusu değildir. İş tatmini, performansı yükseltir. İşini seven ve daha iyi çalışan kişi doğal olarak daha iyi performans sergileyecektir. Diğer bir ifade ile tatminsizlik, performansı düşürecektir. Katzell, Barrett ve Parker, performansın objektif bazı ölçütlerinin (çalışma miktarı, çalışma kapasitesi, karlılık gibi) tatmin ölçümleri ile daha yüksek oranda ilişkili olduğunu belirlemişlerdir. Likert ise, tatmin ve performans arasındaki ilişkinin, işin gerektirdiği başarı düzeyi arttıkça daha olumlu olduğunu savunmuştur.

Var olma İhtiyacı: En alt düzeyde bulunan ve fiziksel olarak yaşamı devam ettirmesiyle ilgili bir ihtiyaçtır. Yiyecek, su, korunma ve fiziksel güvenlik ihtiyaçlarını kapsar. 

Aidiyet İhtiyacı: İşte ve iş dışındaki yaşamda başkalarıyla ilişki içinde olma ve başkaları tarafından kabul görme, takdir edilme ihtiyaçlarını içermektedir.

Gelişme İhtiyacı: Kendine güven, öz saygı ve kendini gerçekleştirme ile ilgilidir.

McClelland’ın Başarı Güdüsü Teorisi’nde başarı, bireylerin temel güdü ihtiyaçlarından birini oluşturmaktadır. McClelland’ın başarı güdüsü teorisi, Maslow’un teorisindeki saygı ihtiyacına birçok açıdan benzemesine karşın, bir açıdan farklılık göstermektedir. Maslow “başarı ihtiyacını”, “saygı ihtiyacının” bir belirleyicisi olarak ele alırken McClelland aynı kavramı, bireysel güdünün temel taşlarından birisi olarak ele almaktadır.

Özerklik teorisi, sosyal yapı içerisinde kişiliğin fonksiyonu ve gelişimiyle ilgili bir makro güdülenme teorisidir. Teori, insan davranışlarının özerk ve istemsel olduğunu; insanların düşüncelerini en üst seviyede davranışlarına aktardığını ve tamamen seçim duygusuyla olaylarda yer aldığını savunur. Özerklik teorisi, davranışların üç temel ihtiyaç tarafından idare edildiğini ileri sürer: Birincisi, bireyin kendini ilgilendiren konular üzerinde seçimlerini yapması anlamına gelen “otonomi (özerklik)” ihtiyacı; ikincisi, yeteneklerini kullanma ve onları geliştirme anlamına gelen “yeterlilik” ihtiyacı, üçüncüsü ise; diğer insanlarla birlikte olma ve sosyal yönden değerli hissetmeyi sağlayan “ilişki” ihtiyacıdır. Bu teoriye göre, ihtiyaçlar sürekli karşılandığı ölçüde etkili olarak çalışacak ve sağlıklı bir biçimde gelişecektir. Engellendikleri ölçüde ise insanlar olumsuzluğa gidiş belirtisi göstereceklerdir ve isteğe bağlı olmayan davranışlar sergileyeceklerdir.

Vroom’un Beklenti Teorisi
Beklenti teorisi, bireyi güdüleyen bilişsel koşullara odaklanmakta ve ödüllerin davranışı nasıl yönlendireceğini açıklamaya çalışmaktadır. Teorinin özü, davranışının kendisine ödül ya da arzu ettiği bir çıktı olarak döneceğine inanması durumunda, kişinin güdüleneceği düşüncesine dayanmaktadır. Davranışın sonucunda herhangi bir ödül elde etmemesi durumundaysa kişinin o davranışı tekrarlamaya motive olmayacağına dayanmaktadır. Bu teorinin temel iddiası şudur: “Yalnızca ihtiyaçlar ve istekler, davranışın bileşeni değildir. Sosyal çevre de davranışın bir fonksiyonudur. Daha doğrusu, kişinin çevresini algılama biçimi, davranışların biçimi, davranışların temelinde yatan en önemli faktördür".

Adams’ın Eşitlik (Hakkaniyet) Teorisi
Bu teoriye göre, çalışanların işteki başarıları ve işteki tatmin düzeyleri, çalıştığı ortamla ilgili olarak algıladıkları eşitlik ya da eşitsizlik ile ilgilidir. Kişi açısından kendisine sunulan ödül ile kendisinin örgüte katkısı arasındaki ilişkiye dayanarak, katkı ile ödülün orantılı olmasını istemekte ve bunu başkalarına verilen ödül ve katkı ile karşılaştırmaktadır. Teoriye göre kişi; eğitim, zekâ, ustalık, yaş, toplumsal statü, işte gösterdiği çaba gibi birtakım niteliklerine bağlı olarak, ücret almaktadır. Bu konuda dikkat edilmesi gereken husus, kişinin, örgüte yaptığı katkılar ölçütünde ödül elde etmesidir. Eğer bu denklemde eşitlik söz konusu değil ve kişi katkıları karşısında bir dengesizlik algılamakta ise gerginlik yaşamaktadır. Eşitsizlik duygusu çalışanın işe güdülenmesini engellemektedir.

Yaşam Tatminin Olumsuz Etkilenmesi
Birey, yaşamının önemli bir kısmını, çalışma yaşamı içinde ‘’çalışan rolü’’ ile geçirir. Bu nedenledir ki, çoğu bireyin yaşamında çalışma yaşamı, merkezi bir yere sahiptir. Bu bağlamda, bireyin çalışma yaşamı içinde yaşanan olumlu ve olumsuz gelişmeler, çalışma dışı yaşamını da etkilemektedir. 

Çalışma yaşamından alınan tatminin, yaşam tatminini etkilemesi doğaldır; çünkü iş, bireyin yaşamının önemli bir ögesidir. İş tatmininin düşük olması bireyin stres yaşamasına neden olmakta, bu durum da bireyin yaşam tatmininin düşmesine yol açmaktadır. İş tatminsizliğinin yaşam tatminini etkilediği düşüncesini taşma teorisi desteklemektedir. En çok ampirik destek bulan yaklaşım, taşma yaklaşımıdır.

Taşma teorisi; bir yaşam alanında örneğin çalışma yaşamında cereyan eden tutum, davranış ve tecrübelerin, diğer yaşam alanına (çalışma dışı yaşam alanına) geçtiğini ifade eder. Örneğin, bireyin stresli ve sorunlu bir iş yaşamından kaynaklanan iş tatminsizliği söz konusu ise bu sıkıntı ve tatminsizlik, bireyin yaşam tatminini olumsuz etkileyecektir. Dolayısıyla iş tatminsizliği, yaşam tatminsizliğine dönüşecektir.

En bilinen şekliyle kişiyi davranışa sevk eden içsel bir güç olarak tanımlanmaktadır.

Kişi bir ihtiyaç hissettiği anda “uyarılma” söz konusudur. Uyarılma kişiye itici
bir güç verir ve davranışa yönlendirir. Kişinin amacı, ihtiyaçlara karşı duyduğu
isteği doyumla sonuçlandırmaktır. İsteğin doyurulması kişiye rahatlık verirken,
doyumsuzluk kişinin huzursuzluk yaşamasına yol açabilir. İhtiyaç doyurulduğu
zaman kişide yeni bir ihtiyaç ortaya çıkar ve bu süreç tekrar başlar

İçerik Teorileri

• Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerariisi Teorisi
• Herzberg’in İki Faktör Teorisi
• Alderfer’in ERG Teorisi
• Fromm’un İhtiyaçlar Teorisi
• McClelland’ın Başarı Güdüsü Teorisi
• Özerklik Teorisi

İçerik Teorileri

• Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerariisi Teorisi
• Herzberg’in İki Faktör Teorisi
• Alderfer’in ERG Teorisi
• Fromm’un İhtiyaçlar Teorisi
• McClelland’ın Başarı Güdüsü Teorisi
• Özerklik Teorisi

İhtiyaçlar hiyerarşisi Maslow tarafından öne sürülmüştür.

İki faktör teorisi herzberg'e aittir

Eşitlik teorisi Adams tarafından oluşturulmuştur

Geleneksel yaklaşıma göre Maslow, bireylerin fizyolojik ihtiyaçlar, güvenlik
ihtiyaçları, sosyal ihtiyaçlar (ait olma ve sevme ihtiyacı), saygı ihtiyacı ve kendini
gerçekleştirme ihtiyacı olmak üzere beş temel ihtiyacını tatmin etmek istediklerinden söz eder

Estetik ihtiyaçlar; insanları güzele, iyiye, doğruya yöneltme gibi ihtiyaçlardır. Böylece insanlar kendilerini kötülük ve çirkinliklerden uzaklaştırıcı davranışlara yönelmektedir. Bu yaratıcı faaliyetlere yönelik ihtiyaçlar, bireye içsel tatmin sağlayan ihtiyaçlardır

İnsanların doğuştan sahip oldukları ve arzu ettikleri temel ihtiyaçlardır. Bireylerin yaşamlarını sürdürebilmeleri için ihtiyaç
duydukları, yemek, su vb. gibi gereksinimleri kapsamaktadır. Bu güdüler
doyurulmadan, insanlar başka bir güdüyü düşünemezler

Güdülenme: En bilinen şekliyle kişiyi davranışa sevk eden içsel bir güç olarak tanımlanmaktadır.