ÇALIŞMA PSİKOLOJİSİ

İkame Varsayımı: Çalışma yaşamı veya özel yaşamda yanıt bulamayan ihtiyaçlar diğer tarafa yönelir. Doğru cevap A'dır.

Gözlem tekniğinin sakıncaları:

Doğru cevap B'dir.

Çalışan bireyin zorlanma şekli ve düzeyi (yorgunluk, stres vb.) hakkında bilgi verebilecek başlıca nesnel göstergeler şunlardır:
• Kalp atışları ve kan basıncı gibi kalp-damar aktiviteleri,
• Nefes alma durumu,
• Vücut ısısı,
• Göz kapağı hareketleri,
• Kas hareketleri.

Doğru cevap D'dir.

Yüklenebilirlik: Yüklenme ve zorlanmanın uzun vadede ruhsal sorunlara yol açmaması, görev başında iyilik halini olumsuz etkilememesi gereğinden yola çıkarak, çalışma sistemine bireye olası etkileri açısından yaklaşılır ve görevin stres yaratma düzeyi vb. özellikleri incelenir. Doğru cevap C'dir.

Önleyici İş Tasarımı: Sağlığa zarar verebilecek, çalışma sürecini sekteye uğratabilecek koşulların önceden görülüp tasarımın buna göre yapılması (örneğin, çağrı merkezlerinde çalışanlara ayrılan mekanın ses izolasyonuna önem verilmesi). Doğru cevap C'dir.

Ergonomi , genel olarak çalışma yaşamında fiziksel ve psikolojik ortam koşulları ile insan arasındaki uyumu araştıran çok disiplinli bir bilim dalıdır. Doğru cevap B'dir.

Kalite güvence yöntemleri,  fire oranları, verimlilik düzeyi vb. durumları açıklamaktadır. Doğru cevap E'dir.

Uyarı-Tepki Modeline Dayalı Davranış Kuramı: Psikolojide “davranışçılık” kuramının temel varsayımı olan bu modele göre, davranış tamamen bir uyarıya gösterilen tepki olarak tanımlanmakta, uyarıdan gözlemlenen davranışa kadar bireyde hangi psikolojik süreçlerin etkili olduğu sorusu ilgi alanının dışında tutulmaktadır. İş analizinin odağında belirli sınırlarla yapılandırılmış, çoğunlukla kendini tekrar eden görev alanları bulunmaktadır.

Uyarı-tepkiye dayalı davranış modeli ve Teknik süreç yönetimi modelleri işlev odaklı iş analizinin kuramsal temellerini oluşturmaktadır. Doğru cevap D'dir.

İş analizinin gerçekleştirilmesi: Psikolojik görev ve faaliyet analizi uygulanır (malzeme ve enformasyon akışı, çalışma sürecini kesintiye uğratan nedenler, zayıf noktaların saptanması vb.). Doğru cevap C'dir.

Ekonomide iş, üretim amaçlıdır ve fiziksel olduğu kadar (bedensel çaba) zihinsel ve psikolojik (zihinsel çaba) bir süreçtir. Tanım bu açıdan bakarak sınırlandığında bile, iş kavramının içeriğinin geçmişten bugüne bir evrim geçirdiği söylenebilir

İstenen sonucun elde edilmesi sürecinden aynı zamanda işi yapanın kişiliği de etkilenir; süreç sadece bilgi ve becerileri değil, tutumları ve uzun vadede değerleri de etkiler.

Bu özelliklerden yola çıkarak işi, belirli amaçlar doğrultusunda, insanın bedensel, zihinsel ve manevi gücünü kullanarak oluşturduğu, bireysel ve toplumsal açıdan değer ifade eden, değişim ve gelişme ile mutluluk ve kaygı potansiyeli taşıyan sistemli eylemler bütünü olarak tanımlayabiliriz.

Çalışma kavramı, iş kavramının içeriğiyle önemli ölçüde örtüşmesine ve ülkemizde çoğu kez aynı anlamda kullanılmasına rağmen, yukarıdaki üç boyuttan “görev” ya da “mesleki faaliyet” ile daha yakından ilişkilidir ve daha çok belirli bir “örgütlenme” kapsamındaki “bağımlı” veya “bağımsız” iş ilişkisiyle yüklenilen eylemleri yerine getirme sürecini ifade eder. İş, yerine getirilmeyi bekleyen amaçlı “eylemler bütünü” iken çalışma bu eylemlerin birey tarafından üstlenilip yerine getirilme sürecidir. Değişen yaşam koşullarına paralel olarak çalışma kavramının henüz örgütlenmemiş “gönüllü sosyal çalışma”yı ve “ev işleri”ni de kapsayacak şekilde geniş tutulmasında yarar vardır. Hukuki anlamda iş ilişkisiyle bağlantılandırıldığı durumlarda çalışma, iş yapma karşılığında “maddi ve/veya manevi yarar sağlamak” amacını da taşıyan bir görev sorumluluğu haline gelmektedir ve toplumumuzda yaygın “iş sahibi olmak” ifadesiyle eş anlamlıdır. “Bir yerde çalışmak”, “bir şey için çalışmak” ifadeleri de çalışmanın örgütsel boyutunu ifade eden örnekler olarak görülebilir.

İnsanın bir aidiyet ve kimlik duygusu oluşturmasında çalışmanın rolü çok büyüktür; bir işin yapılabilmesi için gerekli bilgi, beceri ve yeteneklere sahip olma deneyimi, bireysel kimliğin gelişmesi için çok önemli bir zemindir.

Pekiştirme Varsayımı: Çalışma yaşamı veya özel yaşamda edinilen değer, tutum ve davranış biçimleri, bir diğerindeki değer, tutum ve davranışları güçlendirerek pekiştirir.

Şiddet, mobbing/rahatsız etme ve ayrımcılık: İşbaşında şiddet, tehdit, hakarete uğrama durumu vb

Nitel Aşırı Yükleme: Çalışan insanın yeteneklerini ve beklentilerini aşan güçlükte karmaşık özelliklere sahip işlerin neden olduğu zorlanma türüdür. Bunun yanında üstlenilen görevlerin birbiriyle uyuşmaması ya da farklı yönlere çekilebilecek anlamlar içermesi de bu tür zorlanma nedeni olarak görülebilir. İşten hoşnutsuzluk, sinirsel gerginlik, tükenmişlik ve azalan özdeğer eğilimi gibi belirtiler bu tür zorlanmanın neden olabileceği bireysel sorunlardır. Hem nicel hem de nitel açıdan aşırı yüklemenin, kalp ve dolaşım hastalıklarıyla da bağlantılı olduğu tezi, çeşitli araştırmalar tarafından desteklenmektedir.

Amaca ve yönteme göre değişiklikler gösterse de bir psikolojik iş analizinde görevin şu unsurları araştırılmakta ve tanımlanmaktadır (Schaper, 2011: 328): • Görevin içeriği, süreci, • Görevle ilgili beklentiler/davranış biçimleri, • Çalışan insanın makine, malzeme ve aletlerle etkileşimi, • Görev sonuçları (ürünler), • Çevre koşulları (çalışma zamanları, tempo, gürültü, iklim vb.), • Sosyal koşullar (sosyal ilişki olanakları, örgüt iklimi vb.), • Kalite güvence yöntemleri (fire oranları, verimlilik düzeyi vb.), • İşin görülmesi için gerekli performans beklentileri(bilgi, yetenek, beceri vb.).

İş analizi süreci, ideal koşullarda birbiri ardından gelen sekiz adımdan oluşur (Kauffeld ve Martens, 2011: 197-198): 1. Araştırma amaçlarının belirlenmesi: İlk olarak iş analizinin amaçları ve kapsamı örgüt yetkilileri ile birlikte belirlenir; örgütün tümü hakkında fikir edinilir, iş analizinin yapılacağı alan/birim sınırlanır, 2. Araştırma yöntem ve araçlarının seçimi: Kullanılabilir ve amaca uygun yöntemler arasından seçim yapılır; yöntem ve araçlar araştırma yapılacak alana uyarlanır; uygulayıcılar eğitilir, 3. İş analizinin gerçekleştirilmesi: Psikolojik görev ve faaliyet analizi uygulanır (malzeme ve enformasyon akışı, çalışma sürecini kesintiye uğratan nedenler, zayıf noktaların saptanması vb.), 4. Verilerin değerlendirilmesi: Veriler amaçlar doğrultusunda sınıflandırılır, sunuma hazır hale getirilir, 5. Sonuçların örgüt yönetimine aktarılması: Analizin yapıldığı örgütün ilgililerine sonuçlar sunulur, tartışılır, 6. Çalışma süreçlerini (yeniden) tasarlama önlemlerinin geliştirilmesi: İş analizine zemin oluşturan alanlar/birimler için üzerinde çalışılan sonuçlar ve başlangıç amaçları doğrultusunda çalışma sistemini (yeniden) tasarlama önlemleri geliştirilir; önlemler yazılı olarak sabitlenir, 7. İş tasarımının uygulanması: Geliştirilen önlemler ilgili birimde hayata geçirilir; 8. Uygulanmış iş tasarımının değerlendirilmesi: İş tasarımı hedefler ışığında değerlendirilir; yeni bir iş analizine ihtiyaç olup olmadığına karar verilir.