ÇALIŞMA PSİKOLOJİSİ

İstenen sonucun elde edilmesi sürecinden aynı zamanda işi yapanın kişiliği de etkilenir; süreç sadece bilgi ve becerileri değil, tutumları ve uzun vadede değerleri de etkiler.

Bu özelliklerden yola çıkarak işi, belirli amaçlar doğrultusunda, insanın bedensel, zihinsel ve manevi gücünü kullanarak oluşturduğu, bireysel ve toplumsal açıdan değer ifade eden, değişim ve gelişme ile mutluluk ve kaygı potansiyeli taşıyan sistemli eylemler bütünü olarak tanımlayabiliriz.

Çalışma kavramı, iş kavramının içeriğiyle önemli ölçüde örtüşmesine ve ülkemizde çoğu kez aynı anlamda kullanılmasına rağmen, yukarıdaki üç boyuttan “görev” ya da “mesleki faaliyet” ile daha yakından ilişkilidir ve daha çok belirli bir “örgütlenme” kapsamındaki “bağımlı” veya “bağımsız” iş ilişkisiyle yüklenilen eylemleri yerine getirme sürecini ifade eder. İş, yerine getirilmeyi bekleyen amaçlı “eylemler bütünü” iken çalışma bu eylemlerin birey tarafından üstlenilip yerine getirilme sürecidir. Değişen yaşam koşullarına paralel olarak çalışma kavramının henüz örgütlenmemiş “gönüllü sosyal çalışma”yı ve “ev işleri”ni de kapsayacak şekilde geniş tutulmasında yarar vardır. Hukuki anlamda iş ilişkisiyle bağlantılandırıldığı durumlarda çalışma, iş yapma karşılığında “maddi ve/veya manevi yarar sağlamak” amacını da taşıyan bir görev sorumluluğu haline gelmektedir ve toplumumuzda yaygın “iş sahibi olmak” ifadesiyle eş anlamlıdır. “Bir yerde çalışmak”, “bir şey için çalışmak” ifadeleri de çalışmanın örgütsel boyutunu ifade eden örnekler olarak görülebilir.

İnsanın bir aidiyet ve kimlik duygusu oluşturmasında çalışmanın rolü çok büyüktür; bir işin yapılabilmesi için gerekli bilgi, beceri ve yeteneklere sahip olma deneyimi, bireysel kimliğin gelişmesi için çok önemli bir zemindir.

Pekiştirme Varsayımı: Çalışma yaşamı veya özel yaşamda edinilen değer, tutum ve davranış biçimleri, bir diğerindeki değer, tutum ve davranışları güçlendirerek pekiştirir

Şiddet, mobbing/rahatsız etme ve ayrımcılık: İşbaşında şiddet, tehdit, hakarete uğrama durumu vb.

Nitel Aşırı Yükleme: Çalışan insanın yeteneklerini ve beklentilerini aşan güçlükte karmaşık özelliklere sahip işlerin neden olduğu zorlanma türüdür. Bunun yanında üstlenilen görevlerin birbiriyle uyuşmaması ya da farklı yönlere çekilebilecek anlamlar içermesi de bu tür zorlanma nedeni olarak görülebilir. İşten hoşnutsuzluk, sinirsel gerginlik, tükenmişlik ve azalan özdeğer eğilimi gibi belirtiler bu tür zorlanmanın neden olabileceği bireysel sorunlardır. Hem nicel hem de nitel açıdan aşırı yüklemenin, kalp ve dolaşım hastalıklarıyla da bağlantılı olduğu tezi, çeşitli araştırmalar tarafından desteklenmektedir.

Amaca ve yönteme göre değişiklikler gösterse de bir psikolojik iş analizinde görevin şu unsurları araştırılmakta ve tanımlanmaktadır (Schaper, 2011: 328): • Görevin içeriği, süreci, • Görevle ilgili beklentiler/davranış biçimleri, • Çalışan insanın makine, malzeme ve aletlerle etkileşimi, • Görev sonuçları (ürünler), • Çevre koşulları (çalışma zamanları, tempo, gürültü, iklim vb.), • Sosyal koşullar (sosyal ilişki olanakları, örgüt iklimi vb.), • Kalite güvence yöntemleri (fire oranları, verimlilik düzeyi vb.), • İşin görülmesi için gerekli performans beklentileri(bilgi, yetenek, beceri vb.).

İş analizi süreci, ideal koşullarda birbiri ardından gelen sekiz adımdan oluşur (Kauffeld ve Martens, 2011: 197-198): 1. Araştırma amaçlarının belirlenmesi: İlk olarak iş analizinin amaçları ve kapsamı örgüt yetkilileri ile birlikte belirlenir; örgütün tümü hakkında fikir edinilir, iş analizinin yapılacağı alan/birim sınırlanır, 2. Araştırma yöntem ve araçlarının seçimi: Kullanılabilir ve amaca uygun yöntemler arasından seçim yapılır; yöntem ve araçlar araştırma yapılacak alana uyarlanır; uygulayıcılar eğitilir, 3. İş analizinin gerçekleştirilmesi: Psikolojik görev ve faaliyet analizi uygulanır (malzeme ve enformasyon akışı, çalışma sürecini kesintiye uğratan nedenler, zayıf noktaların saptanması vb.), 4. Verilerin değerlendirilmesi: Veriler amaçlar doğrultusunda sınıflandırılır, sunuma hazır hale getirilir, 5. Sonuçların örgüt yönetimine aktarılması: Analizin yapıldığı örgütün ilgililerine sonuçlar sunulur, tartışılır, 6. Çalışma süreçlerini (yeniden) tasarlama önlemlerinin geliştirilmesi: İş analizine zemin oluşturan alanlar/birimler için üzerinde çalışılan sonuçlar ve başlangıç amaçları doğrultusunda çalışma sistemini (yeniden) tasarlama önlemleri geliştirilir; önlemler yazılı olarak sabitlenir, 7. İş tasarımının uygulanması: Geliştirilen önlemler ilgili birimde hayata geçirilir; 8. Uygulanmış iş tasarımının değerlendirilmesi: İş tasarımı hedefler ışığında değerlendirilir; yeni bir iş analizine ihtiyaç olup olmadığına karar verilir.

Etkisizlik varsayımına göre çalışma zamanları ve boş zamanlardaki yaşam ve davranış biçimlerinin birbiriyle ilgisi bulunmamaktadır. Çalışma yaşamı ve özel yaşam birbirlerinden bağımsız olarak gelişmektedir.

Çalışma yaşamı veya özel yaşamda edinilen değer, tutum ve davranış biçimlerinin, birbirlerine ilişkin değer, tutum ve davranışları güçlendirerek pekiştirdiğini savunan varsayım aşağıdakilerden hangisidir?

Avrupa Çalışma Koşulları Araştırması genel olarak iş ve iş yaşamı ile bağlantılı konuları incelemektedir. Romantik faktörler bunlar arasında yer almamaktadır.

Çalışma koşullarının insan üzerindeki etkilerini araştırmaya yarayan önemli kavramsal temellerden biri, “yüklenme ve zorlanma” olgusudur. Çalışma koşulları bir bütün olarak etkisini bireyden “performans beklentisi” (üstlenilen rol) şeklinde gösterir. Bu etkiye yüklenme, etkinin bireyin özelliklerine (temel
nitelikler ve iş sürecine bağlı olgular) bağımlı olarak rolü yerine getirme (işgörme) esnasında ve sonrasında bireyde oluşturduğu bedensel ve psişik tepkiler ile davranış değişikliğine de zorlanma denilmektedir.

Çalışana kapasitesinden az miktarda iş verilmesi, tek yönlü, sürekli aynı işlemin tekrarından ibaret işlerden oluşan ve miktar yüklemesinin gereğinden az olması sonucunda ortaya çıkan ruhsal zorlanma türü nicel eksik yüklemedir.

Çok genel olarak iş analizi, bilgi toplama amacıyla çalışma sistemlerinin ve koşullarının incelenmesi şeklinde tanımlanabilir. Söz konusu inceleme, henüz kurulmamış bir çalışma sistemini oluşturma, örgütleme (iş sentezi) amaçlı olabileceği gibi, mevcut bir sistemi yeniden şekillendirmek (tasarlamak) amacıyla da yapılabilir. Bu bağlamda amaca ve yönteme göre değişiklikler gösterse de bir psikolojik iş analizinde görevin şu unsurları araştırılmakta ve tanımlanmaktadır 
• Görevin içeriği, süreci,
• Görevle ilgili beklentiler/davranış biçimleri,
• Çalışan insanın makine, malzeme ve aletlerle etkileşimi,
• Görev sonuçları (ürünler),
• Çevre koşulları (çalışma zamanları, tempo, gürültü, iklim vb.),
• Sosyal koşullar (sosyal ilişki olanakları, örgüt iklimi vb.),
• Kalite güvence yöntemleri (fire oranları, verimlilik düzeyi vb.),
• İşin görülmesi için gerekli performans beklentileri(bilgi, yetenek, beceri vb.)

Görüldüğü üzere ücret bunlar arasında yer almamaktadır.

Belirli bir zaman dilimi içinde istenilen iş miktarının fazlalığı ve zaman baskısı ile ortaya çıkan kavram nicel aşırı yükleme olarak bilinmektedir.

Ergonomi, genel olarak çalışma yaşamında fiziksel ve psikolojik ortam koşulları
ile insan arasındaki uyumu araştıran çok disiplinli bir bilim dalıdır.

İşlev odaklı iş analizinde çalışanların sıkı denetimle verimli olacaklarına, bir işi yapmanın tek bir yolu olduğuna inanılır. Özerklik odaklı iş analizi ise çalışanların kendi kendilerini yöneteceklerine inanır.

Eylem Kuramlarına göre çalışan insanın belirli temel talimatlar çerçevesinde görevini kendisinin planlayıp kendi görev unsurlarını (eylemlerini) yönetebileceğidir. İş analizinde buna uygun olarak görev unsurlarının
düzenlenebilirliği (regulation) ve farklı yükleme yoğunluklarının zorlanma üzerindeki etkisi ile çalışan insanın nitelik gelişimi üzerinde durulmaktadır.

Etkileşim Varsayımı: Çalışma zamanları ve boş zamanlardaki yaşam ve davranış biçimleri karşılıklı olarak birbirlerini etkilerler. Doğru cevap B'dir.