ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ

Toplu iş uyuşmazlıklarının
çözümünde kullanılan yöntemler
ülkelere göre farklılık göstermektedir. Toplu iş
uyuşmazlıklarının çözümünde bazı ülkelerde taraflar
tamamen serbest bırakılırken, bazı ülkelerde
ise tarafların özgür iradelerini kullanmalarına izin
verilmemektedir. Aralarında Türkiye’nin de bulunduğu
bazı ülkelerde ise toplu iş uyuşmazlıklarının
çözümünde karma sistem kabul edilmiştir.
Bu sistemde tarafların toplu iş uyuşmazlıklarının
çözümünde grev ve lokavt gibi yöntemlere başvurmalarına
izin verilirken, bu mekanizmaların kullanılmaları
çeşitli ön koşullara bağlanmakta ve bazı
durumlarda ise yasaklanmaktadır.

Genel olarak iş uyuşmazlığı
iş ilişkisinin emek sahibi işçi ve sermaye sahibi
işveren tarafları arasında, çalışma ve ücret şartlarının
korunması, değiştirilmesi ve yorumlanması
ile ilgili ortaya çıkan uyuşmazlıklardır.

İş uyuşmazlıkları çeşitli şekillerde ortaya çıkmaktadır. Türk İş Hukuku sistemi, niteliğine ve taraflarına göre iş uyuşmazlıklarını hak ve menfaat ile bireysel ve toplu iş uyuşmazlığı ayrımlarını esas alarak düzenlemiştir. Taraflarına göre Bireysel İş Uyuşmazlığı ve Toplu iş uyuşmazlığı; Niteliğine göre ise Hak uyuşmazlığı ve Menfaat uyuşmazlığı olarak kendi içerisinde de ikiye ayrılmaktadır.

Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında doğan uyuşmazlıklar veya taraflardan birinin toplu iş sözleşmesinde öngörülen kurallara uymamasından doğan
uyuşmazlıklar toplu iş uyuşmazlığıdır. Örneğin toplu iş sözleşmesinde bayram ikramiyesi verilmesiyle ilgili bir hüküm olmasına rağmen, sendika üyesi işçilere ikramiyelerinin ödenmemesi bir toplu iş uyuşmazlığı nedenidir.

Geniş bir grev ve lokavt özgürlüğünün olduğu
bu sistemde taraflar toplu iş uyuşmazlığının çözümünde
tamamen serbest bırakılmıştır. Bu sistemde
işçi ve işveren tarafları uyuşmazlığı çözme yönteminde
tamamen özgür olup, barışçı çözüm yollarına
başvurmadan doğrudan mücadeleci çözüm
yollarına (grev ve lokavt) başvurabilirler. Ancak
bu sistemde tarafların kendi kendilerine uzlaşma
yolları bulmaları ve barışçı yollara başvurmaları
olanağı da vardır. Özgürlükçü sistem bazı Avrupa
ülkelerinde uygulanmakla birlikte, sosyal kamu
düzenini bozduğu ve taraflar dışında topluma yarar
sağlamadığı gerekçesiyle kanunla olmasa da mahkeme
kararları ile bazı sınırlamalar getirilmektedir

Arabuluculuk, bir toplu iş uyuşmazlığına çözüm
bulmak için taraflar arasında sürdürülmekte
olan görüşmelerin kesilmesi halinde, tarafların
anlaşmalarını sağlamak amacıyla her iki tarafla
ayrı ayrı veya bir arada görüşülerek yürütülen bir
faaliyettir.

6356 sayılı Kanun, toplu görüşme süresinin
ilk toplantı tarihinden itibaren altmış gün olduğunu
kabul etmiş ve değişik olasılıkları göz önünde
bulundurarak toplu iş uyuşmazlığının tespitini
öngörmüştür.

Toplu iş uyuşmazlıklarının çözümünde kullanılan
bir başka yol hakemdir. Özellikle grev
ve lokavtın yasak olduğu durumlarda toplu iş
uyuşmazlıkları hakem yolu ile çözülmektedir.

Genel anlamda lokavt, toplu iş uyuşmazlıklarında
işverenlerin işçi tarafına isteklerini kabul
ettirebilmek için işçileri topluca işten uzaklaştırmalarıdır.

Kanunun 62. maddesinde aşağıda belirtilen işler
ve yerlerde grev yapılamayacağı öngörülmüştür:
1. Can ve mal kurtarma işlerinde,
2. Cenaze işlerinde ve mezarlıklarda,
3. Şehir şebeke suyu, elektrik, doğal gaz, petrol
üretimi, tasfiyesi ve dağıtımı ile nafta
veya doğal gazdan başlayan petrokimya işlerinde,
4. Milli Savunma Bakanlığı ile Jandarma Genel
Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığınca
doğrudan işletilen işyerlerinde,
5. Kamu kuruluşlarınca yürütülen itfaiye ve
şehir içi toplu taşıma hizmetlerinde,
6. Hastanelerde.

Aşağıdaki nedenler bireysel iş uyuşmazlığı nedenlerindendir.

Uyuşmazlığın tarafları bakımından iş uyuşmazlığı bireysel ve toplu iş uyuşmazlığı olarak ikiye ayrılır.

Hak uyuşmazlığı, işçi ve işveren tarafları arasındaki iş ilişkilerinin dayanağını oluşturan mevzuat, toplu iş sözleşmesi ve hizmet akdi hükümleri ile taraflara sağlanan haklara ilişkin olarak, taraflar arasında çıkan uyuşmazlıktır.

Karma sistemde taraflar toplu iş uyuşmazlığını çözümlerken iş mücadelesi yollarına başvurmada esas itibariyle serbesttir. Bununla birlikte, taraflar grev ve lokavtın olumsuz etkilerini gidermek amacıyla kanunlarda getirilen sınırlamalara uymak zorundadırlar. ayrıca bu sistemde taraflar barışçıl yolları denemeye çağrılmaktadır.

Uzlaşma kişi veya kurul tarafından yürütülebilir.

Türk Hukukunda grev hakkı ilk kez 1961 anayasasında yer almıştır.

6356 sayılı kanunun 59. maddesine göre lokavt hallerinden biridir.

2015 yılına kadar grev ve lokavt yasağı kapsamına giren bankacılık ve şehir içi toplu taşıma hizmetleri bu tarihten sonra Anayasa Mahkemesi kararına göre bu yasak kapsamı dışına çıkarılmıştır.

Resmi makamlarca verilen erteleme, yasaklama ve durdurma kararlarına uymadan yapılan grev ve lokavtlar kanun dışıdır.