ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ

1961 Anayasası’nın kabul edilmesinin ardından 1963 yılında 274 sayılı Sendikalar Kanunu ve 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt
Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle, Türk çalışma hayatında yeni bir döneme girilmiştir.

Japonya’da toplu iş sözleşmelerinin süresi, aksine bir hüküm yok ise, genellikle üç yıldır, ancak ücretler her yıl Shunto ile tespit edilmektedir.

Türkiye tarafından da 1951 yılında onaylanmış olan 98 sayılı “Örgütlenme ve Toplu Pazarlık Hakkına İlişkin Sözleşme” günümüzde
halen bu alandaki en önemli uluslararası hukuk belgelerinden birisi olarak kabul edilmektedir.

6356 sayılı Kanun üç düzeyde toplu iş sözleşmelerinin yapılabileceğini düzenlemiştir: İşyeri toplu iş sözleşmesi, işletme toplu iş sözleşmesi ve grup toplu iş sözleşmesi.

Çerçeve sözleşme, Ekonomik ve Sosyal Konsey’de temsil edilen işçi ve işveren konfederasyonlarına üye işçi ve işveren sendikaları arasında işkolu düzeyinde yapılan sözleşmedir.

İşletme toplu iş sözleşmesi, bir gerçek veya tüzel kişiye ya da bir kamu kurum ve kuruluşuna ait aynı işkolundaki birden çok işyerini kapsayan sözleşmedir.

Toplu iş sözleşmesi yetkisi için aranan işkolu barajı 2822 sayılı Kanun döneminde (tarım ve ormancılık, avcılık ve balıkçılık işkolları hariç olmak üzere) %10 iken, 6356 sayılı Kanun ile %3’e,2014 yılında 6356 sayılı Kanunda yapılan değişiklik ile %1’e düşürülmüştür.

Toplu iş sözleşmesi yetkisi için aranan diğer bir koşul ise, yukarıda da değinildiği üzere, işçi sendikasının işyeri düzeyinde yarıdan fazla, işletme düzeyinde ise en az % 40 çoğunluğa sahip olmasıdır.

Diğer ülke uygulamalarından farklı olarak, Türkiye’de sınırsız bir pazarlık süresi söz konusu değildir. 6356 sayılı Kanun, taraflara azami altmış
günlük bir pazarlık süresi tanımıştır. Altmış günlük süre kapsamında taraflar istedikleri kadar görüşme gerçekleştirebilmektedir.

Yetki belgesinin alındığı tarihten itibaren onbeş gün içinde taraflardan biri karşı tarafı toplu görüşmeye çağırarak toplu görüşmeye başlayabilir.

1963 yılında 274 sayılı Sendikalar Kanunu ve 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle, Türk çalışma hayatında yeni bir döneme girilmiştir. Bu dönemde kanun koyucu Türkiye’de güçlü ve gerçek bir sendikacılığın önünü açabilmek amacıyla işçilere grevli toplu pazarlık hakkını tanımıştır.

Taraf sendikaya üye olmayan işçiler üç farklı şekilde toplu iş sözleşmesinden yararlanabilmektedir: • Dayanışma aidatı ödeyerek • Taraf sendikanın yazılı muvafakati ile • Teşmil yolu ile

Toplu sözleşme işçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında, iş sözleşmelerinin yapılması, içeriği ve sona ermesi ile ilgili hükümleri düzenlemek için yapılan, tarafların karşılıklı hak ve borçlarına, sözleşmenin uygulanması ve denetimi ile uyuşmazlıkların çözüm yollarına ilişkin hükümleri içeren belirli süreli yazılı sözleşmedir.

İşletme toplu iş sözleşmesi, bir gerçek veya tüzel kişiye ya da bir kamu kurum ve kuruluşuna ait aynı işkolundaki birden çok işyerini kapsayan sözleşmedir.

Grup toplu iş sözleşmesi, işçi sendikası ile işveren sendikası arasında, birden çok üye işverene ait aynı işkolunda kurulu işyerlerini ve işletmelerini kapsayan toplu iş sözleşmesidir.

Toplu iş sözleşmesine taraf olmayan işçilerin dayanışma aidatı ödeyerek, taraf sendikanın yazılı muvafakati ile ve teşmil yolu ile toplu iş sözleşmesinden yararlanabilir.

Birçok Avrupa Birliği üyesi ülkelerden ve diğer bazı ülkelerden farklı olarak, toplu iş sözleşmesi imzalama konusunda yetkinin kimde olduğu Türkiye’de doğrudan kanun koyucu tarafından düzenlenmiş- tir. 6356 sayılı Kanuna göre, “Kurulu bulunduğu işkolunda çalışan işçilerin en az yüzde birinin üyesi bulunması şartıyla işçi sendikası, toplu iş sözleşmesinin kapsamına girecek işyerinde başvuru tarihinde çalışan işçilerin yarıdan fazlasının, işletmede ise yüzde kırkının kendi üyesi bulunması halinde bu işyeri veya işletme için toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkilidir.”

Teşmil, yürürlükte olan bir toplu iş sözleş- mesinin uygulama alanının, o işkolunda veya belirli işletme ya da işyerlerinde çalışan ve o sözleşmenin tarafı olmayan işçi ve işverenleri içine alacak şekilde, çalışma düzenin uyumlu hale getirmek amacıyla, yasaların yetkili kıldığı organ tarafından alınan bir karara bağılı olarak genişletilmesidir

Toplu sözleşme özerkliğini en genel anlamıyla, tarafların kendi kendini yönetmesi ve kendi kurallarını kendilerinin oluşturması şeklinde tanımlamak mümkündür. Toplu sözleşme özerkliğinin serbest piyasa ekonomisinin uygulandığı, demokratik batı toplumlarının bir ürünü olduğunun vurgulanması gerekmektedir.

Taraf sendikaya üye olan işçiler prensip olarak toplu iş sözleşmesinden yararlanabilse de bazılarının toplu iş sözleş-mesinden yararlanmaları mümkün değildir. Bunlar; kapsam dışı personel, işveren vekilleri ve greve katılmayan işçilerdir.