ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ

Ücret, işçinin iş görme borcuna karşılık, işverenin ödemeyi taahhüt ettiği meblağdır.

Ücretin tanımını, İş Kanunu’nun ücrete ilişkin diğer hükümleri ile birlikte değerlendirdiğimizde, pozitif iş hukuku açısından ücretin beş unsur içerdiğini görmekteyiz. Bunlar; 

Ücret işin karşılığıdır

Ücret, nakdi bir ödemedir 

Ücret işveren, işveren vekili veya üçüncü kişiler tarafından ödenir 

Ücret Türk parası ile ödenmelidir 

Ücret kural olarak dönemsel (periodik) ödenmelidir

Verime Göre (Akort) Ücret: Verime göre ücret sistemi; ücretin belirli bir zaman dilimi içinde üretilen mal veya hizmetin miktarına göre hesaplanması esasına dayanır. Verime göre ücret, uygulamasında en yaygın olarak “parça akordu”, “para akordu” gibi adlar altında uygulanmaktadır.

Komisyon (Aracılık- provizyon) Ücreti: Komisyon ücreti işçinin yaptığı veya aracılık ettiği işlemin değeri üzerinden yüzde miktarı ile verilen bir ücret ekidir.

İşveren, işçiye zorunlu ihtiyacının orataya çıkması halinde ve hakkaniyet gereği ödeyebilecek durumda ise, hizmetiyle orantılı olarak avans vermekle yükümlüdür.

Ücretin Haciz Devir ve Takas Edilememesi

Yapı İşlerinde Çalışanlar İçin İpotek Hakkının Bulunması

İşçi Alacaklarının İmtiyazlı (Ayrıcalıklı) Olması

İşverenin Ödeme Güçlüğüne Düşmesinde İşçinin Ücret Garanti Fonundan Yararlanması

Bazı Kamu İşlerinde Çalışanların Ücretlerinin Korunması

Asıl İşverenin Alt İşveren İşçilerinin Ücretlerine Karşı Sorumluluğu

Ücret Kesme Cezası

Ücretten İndirim Yapılamaması

Asgari Ücretin Altında Ücretin Ödenmemesi

Ücretin ödendiğinin ispat yükü işverene aittir. Dolayısıyla ücretin ödenmesine ilişkin yargıya intikal eden uyuşmazlıklarda uygulamada “ücret bordrosu” olarak bilinen ücret hesap pusulası önem taşımaktadır. İş Kanunu’na göre iş- veren işyerinde veya işçinin banka hesabına yaptığı her türlü ödeme için işçiye bir pusula vermek zorundadır. Ücret hesabını gösterir pusulanın imzalı olması veya işyerinin özel işaretini taşıması şarttır.

Bu durumda işçiye hafta tatili için bir gündelik, çalıştığı gün için en az yarım gündelik olmak üzere toplam en az 2.5 gündelik ücret ödenmelidir. İşçi günlük yevmiye olarak 100 TL aldığına göre, alması gereken ücret 250 TL’dir

Çalışma süresinden sayılan durumları kısaca özetleyecek olursak; işlerin niteliği gereği yolda geçen süreler, işçinin iş yapmak üzere hazır olduğu ancak işverence iş verilmeksizin bekletildiği süreler, işçinin işverence başka bir yerde görevlendirilmek üzere başka bir işten dolayı meşgul edilmesi suretiyle harcanan süreler ile çocuk emziren kadın işçinin çocuğuna süt vermek için İş Kanunu md.74 uyarınca günlük verilmesi zorunlu olan birbuçuk saatlik süt izni çalışma süresinden sayılmaktadır. Belirtelim ki bu süt izini emziren kadın işçiye çocuğu bir yaşını doldurana kadar kullandırılacaktır.

50 yaşın üstünde çalışanlar yılda 20 günden az izin kullanamayacağı için en az 20 gün izin kullanması gerekmektedir.

Temel ücrete (çıplak ücret); işçiye sağlanan ikramiye, prim, sosyal yardımlar ve diğer ek ücret ödemeleri gibi parayla ölçülmesi mümkün menfaatler dahil değildir. Temel ücrete bu yan ödemelerin ilave edilmesi ile ortaya çıkan ücrete ise “giydirilmiş ücret” denilmektedir. Doğru cevap C'dir.

İşçinin yapmış olduğu iş karşılığı ödenen asıl ücreti yanında, kanun ve sözleşme uyarınca hak kazandığı ikramiye, prim, komisyon ücreti, kardan pay alma gib ücret ekleri vardır. Doğru cevap E'dir.

Kardan Pay Alma (Temettü İkramiyesi): İşletmenin karının bir bölümüne işçinin katılması olanağını sağlayan bir ek ücret biçimidir. Kardan pay alma temel ücret olarak tespit edilemez, temel ücreti tamamlayan ek bir ücret olmak durumundadır. 6098 sayılı yeni Türk Borçlar Kanunu’nun 403. maddesine göre “sözleşmeyle işçiye ücretle birlikte üretilenden, cirodan veya kardan belli bir pay verilmesi kararlaştırılmış ise hesap dönemi sonunda bu pay yasal hükümler veya genellikle kabul edilmiş ticari esaslar göz önünde tutularak belirlenir. Doğru cevap B'dir.

İş Kanunu’na göre normal haftalık çalışma süresi en çok 45 saattir. Bu sürenin içine işçinin fiilen çalıştığı “fiili çalışma süresi” ile işin niteliğinden ve işin icrasından kaynaklanan nedenlerle çalışmadığı, ancak çalışma süresinden sayılan haller olarak kabul edilen “farazi çalışma süreleri” dahildir. Doğru cevap D'dir.

Çalışma hayatında gece en geç saat 20:00’de başlayarak en erken saat 06:00’ya kadar geçen ve herhalde en fazla on bir saat süren dönem gece çalışmasıdır. Doğru cevap C'dir.

Fazla çalıştırmanın yasak olduğu kişiler:

On sekiz yaşını doldurmamış kişiler,

• Gebe ve yeni doğum yapmış ve emziren işçiler,

• Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçiler,

• İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği doktor raporuyla belgelenen işçiler.

• Kadın işçilere her ne şekilde olursa olsun gece döneminde yedibuçuk saatten fazla çalıştırılamadıklarından, fazla çalışma da yaptırılamaz. Doğru cevap B'dir.

Telafi çalışması, işçinin bazı nedenlerle çalışmaması halinde, kaybedilen çalışma süresinin belirli bir zaman dilimi içinde normal çalışma süresi üstünde çalışarak ve fazla çalışma ücreti ödenmesine gerek kalmaksızın yapılan çalışmadır. Doğru cevap A'dır.

Telafi çalışmasının kanunun aradığı koşulların gerçekleşmesinden itibaren iki ay içinde işverence uygulanması gerekmektedir. Bu süre içinde yapılmayan telafi çalışması, yapılmış sayılmaktadır. İşçinin kanun gereği kullandığı izinler karşılığında telafi çalışması yapma zorunluluğu yoktur. Doğru cevap C'dir.

Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara yılda on dört günden, • Beş yıldan fazla ve on beş yıldan az olanlara yılda yirmi günden, • On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yılda yirmi altı günden, az olamaz. • Ancak on sekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz. (İş K. md.56/f.5) • Yer altı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri dörder gün arttırılarak uygulanır (6552 sy. K. md.5). Doğru cevap B'dir.

Ücret, işçinin iş ediminin, işverene düşen karşı edimidir. Daha açık bir ifade ile ücret, işçinin iş görme borcuna karşılık, işverenin ödemeyi taah- hüt ettiği meblağdır. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 32. maddesinin birinci fıkrasına göre “genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve parayla ödenen tutardır.” Çalışma yaşamında sıkça kullanılan “çıplak ücret”, “temel ücret”, “kök ücret”, “giydirilmemiş ücret” gibi kavramlarla kastedilen İş Kanunu’nda tanımı yapılan ücrettir.