ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ

Çalışma ilişkilerinin tarihi, insanlık tarihi kadar eskiye dayanmaktadır. Ancak bugünkü anlamıyla çalışma ilişkilerinin temellerinin Sanayi Devrimi ile birlikte atıldığını söylemek mümkündür.

İş Kanunu'na göre "Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye (...) işçi denir".

Loncalarda usta, kalfa, çırak ilişkisine ve bir mesleği/zanaati öğretmeye/öğrenmeye dayalı bir çalışma ilişkisi bulunmaktadır

Türkiye’de bireysel çalışma ilişkilerini düzenleyen temel yasal düzenleme 2003 yılında kabul edilen 4857 sayılı İş Kanunu’dur.

İş Kanunu'na göre; "İşveren adına hareket eden, işin ve işyerinin yönetiminde görev alan kimselere işveren vekili" denir

Kanun işveren vekili tanımını çok geniş tutmuştur,  bu nedenle işveren adına hareket eden fabrika müdürü, personel müdürü, atölye şefi veya ustabaşı kendilerine verilen yetki ile sınırlı kalmak koşuluyla işveren vekili sayılmaktadır.

İş Kanunu’na göre “Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye (…) işçi denir” (md. 1). Dolayısıyla işçi tanımı, doğrudan iş sözleşmesine bağlanmıştır. Bu nedenle iş sözleşmesi dışında başka sözleşme türlerine dayanarak çalışan kişiler İş Kanunu’na göre işçi sayılmayacaktır. Bir kişinin işçi sayılması için herhangi bir işte çalışması yeterlidir. Bu bakımdan işin bedeni, fikri veya bedeni ve fikri olması, uzun veya kısa süreli bir iş olması, kamu sektörüne veya özel sektöre ait bir iş olması kişinin işçi niteliğini kazanması açısından önem taşımamaktadır.

Çırakların hukuki durumu ve eğitimi 3308 sayılı Mesleki Eğtim Kanunu ile düzenlenmiştir

Çıraklık sözleşmesinin esas unsuru belirli bir sanatın ve mesleğin öğretilmesidir, işin yapılması ve ücertin ödenmesi ikinci derecede öneme sahiptir. Çırakların hukuki durumu 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu ile düzenlenmiştir.3308 sayılı mesleki Eğtim Kanunu'na göre çırak "çıraklık sözleşmesi esaslarına göre bir meslek alanında mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını iş içerisinde geliştiren kişidir...".Çıraklar İş Kanunu'nun kapsamı dışında olmakla birlikte 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu hükümlerinden yararlanmaktadır

İş Kanunu’na göre “İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birime işyeri denir” (md. 2). Dolayısıyla arsa, bina, makine, alet, büro araçları, hammadde gibi maddi olan unsurlar; tecrübe, buluş, müşterilerle olan ilişkiler,  teknik bilgi (know-how), patent, alacak hakkı gibi maddi olmayan unsurlar ile beşeri sermaye (emek) işyerinin temel unsurlarını oluşturmaktadır. İşyeri vasfının kazanılması için işyerinde görülmekte olan işin niteliği önem taşımamaktadır. İşyerinde sanayi, ticareti hizmet sektörüne giren, kafa gücüyle veya kol gücüyle yapılan işlerin yürütülmesi mümkündür. Bu nedenlebir fabrika,otel, lokanta, banka, hastane, özel okul veya vakıf işçi çalıştırıldığı takdirde işyeri niteliği taşımaktadır. İş Kanununa göre işyeri dışında "işverenin işyerinde ürettiği mal ve hizmet üretimi ile niteliği yönündenbağlı bulunan yerler ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku,yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim yerleride işyerinden sayılmaktadır

Bugünkü anlamıyla çalışma ilişkilerinin temellerinin Sanayi Devrimi ile birlikte atıldığını söylemek mümkündür.

Doğru cevap B seçeneğidir.

- İşçi tanımı, doğrudan iş sözleşmesine bağlanmıştır. Bu nedenle iş sözleşmesi dışında başka sözleşme türlerine dayanarak çalışan kişiler İş Kanunu’na göre işçi sayılmayacaktır.

- İşin bedeni, fikri veya bedeni ve fikri olması, uzun veya kısa süreli bir iş olması, kamu sektörüne veya özel sektöre ait bir iş olması kişinin işçi niteliğini kazanması açısından önem taşımamaktadır.

- Alınan ücretin miktarı ile ücretin fiilen kim tarafından ödendiği de işçi niteliğini etkilememektedir. 

- Bir kişinin aynı zamanda farklı bir uğraşı nedeniyle işveren, başka bir faaliyeti nedeniyle de işçi sayılması mümkündür.

Görüldüğü üzere yalnızca II numaralı maddede verilen bilgi yanlıştır. Bu nedenle doğru cevap I, III ve IV numaralı maddeleri kapsayan D seçeneğidir.

İşçi kavramı, sıklıkla memur (kamu görevlisi) kavramı ile karıştırılmaktadır. Ancak memur ve işçi arasında bazı önemli farklılıklar bulunmaktadır. İşçiler iş sözleşmesi ile işe alınırken, memurlar atama yolu ile işe başlamaktadır. Çalışma koşulları işçilerde pazarlık yolu ile tespit edilirken, memurlar çalışma koşulları önceden yasayla kesin olarak belirlenmiş, kamu hukuku statüsüne göre çalıştırılmak üzere göreve atanmaktadır. Bunun yanı sıra memurların iş güvencesi düzeyleri işçilere göre çok daha yüksektir.

Görüldüğü üzere yalnızca I numaralı maddede verilen bilgi işçinin sahip olduğu ve onu memurdan ayıran unsurlar arasındadır. Diğer iki madde memurun sahip olduğu ve onu işçiden ayıran unsurlar arasındadır. Bu nedenle doğru cevap A seçeneğidir.

İş Kanunu’na göre, “İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselere işveren vekili denir. İşveren vekilinin bu sıfatla işçilere karşı işlem ve yükümlülüklerinden doğrudan işveren sorumludur. Bu kanunda işveren için öngörülen her çeşit sorumluluk ve zorunluluklar işveren vekilleri hakkında da uygulanır” Kanun, işveren vekili tanımını çok geniş tutmuştur, bu nedenle işveren adına hareket eden fabrika müdürü, personel müdürü, atölye şefi veya ustabaşı kendilerine verilen yetki alanı ile sınırlı kalmak koşuluyla işveren vekili sayılmaktadır. Ancak Kanuna göre, “İşveren vekilliği sıfatı işçilere tanınan hak ve yükümlülükleri ortadan kaldırmamaktadır” 

Görüldüğü üzere D seçeneğinde verilen bilgi yanlıştır. Bu nedenle doğru cevap D seçeneğidir.

İş Kanunu’na göre “iş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir” (md. 8). Dolayısıyla iş sözleşmesinin sacayağını oluşturan üç temel unsuru bulunmaktadır. Bunlar; iş görme, ücret ve bağımlılık unsurlarıdır.

Doğru cevap I, II ve III numaralı maddeleri kapsayan C seçeneğidir.

İşçinin iş sözleşmesinden doğan temel borçları şunlardır:

- İşgörme borcu

- Sadakat borcu

- Çalışma koşullarına uyma ve itaat borcu

İş sağlığı ve güvenliğini sağlama ve eşit işlem yapma borcu işverenin iş sözleşmesinden doğan temel borçları arasındadır. Bu nedenle doğru cevap I, II ve IV numaralı maddeleri kapsayan B seçeneğidir.

İş Kanunu’na göre nitelikleri bakımından en çok 30 işgünü süren işlere süreksiz iş denir.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Kanunen belirlenmiş haftalık ve günlük çalışma süresini kapsayan sözleşme tam süreli iş sözleşmesidir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

İş Kanunu’na göre, deneme süresi en çok iki aydır, ancak toplu iş sözleşmesine konulan hükümlerle bu süreyi dört aya kadar uzatmak mümkündür (md. 15).

Doğru cevap E seçeneğidir.

Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal ve hizmet üretiminin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde yapılacak işin gereği teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini yalnız bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren arasında kurulan ilişkiye, asıl işveren-alt işveren ilişkisi denir.

Doğru cevap A seçeneğidir.