ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ

Sanayi Devrimi öncesi çalışma ilişkilerini aile ekonomisi ve kölelik düzeni ve feodal düzen olmak üzere ikiye ayırabiliriz.

10. yüzyıla kadar süren dönem sosyal tarihçiler tarafından “Aile Ekonomisi ve Kölelik Düzeni” olarak adlandırılmaktadır. Bu dönemde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa dayanmakta, üretim sürecinde köleler önemli bir yer tutmaktadır.

10. ve 15. yüzyıllar arasında Feodal Düzen geçerlidir. Bu dönemde kölelerin yerini senyör, bey, derebeyi gibi adlarla ifade edilen kişilerin mutlak otoritesi altında, tarımsal faaliyetlerde ailece çalışan serfler almıştır. Serfler kölelerden farklı olarak yarı hür insanlardır. Ancak isteseler bile üzerinde yaşadıkları toprakları terk edip ayrılamazlar. Serf toprağın mülkiyetine değil kullanma hakkına sahiptir ve görevi o toprak üzerinde çalışmaktır.

Loncaların kendine özgü bir hiyerarşik yapısı vardır. Hangi malların, hangi yöntemle üretileceğine ve pazarla olan ilişkilere usta karar vermektedir. Ayrıca, ücretleri, çalışma koşullarını, çırağın kalfalığa, kalfanın da ustalığı geçişine ilişkin kuralları ve lonca içindeki dayanışma biçimlerini belirleme yetkisi de ustaya aittir. Lonca düzeni içinde üretimin ve çalışma ilişkilerinin en belirgin özelliği ise, usta ve kalfaların yapılan işin tüm aşamalarında önemli mesleksel bilgi ve becerilere sahip olmaları ve zanaatın tüm inceliklerini bilip uygulamalarıdır. Ayrıca üretim küçük atölye düzeyindedir ve henüz kapitalist fabrika sanayi doğmamıştır.

İnsanlık tarihinin bu en çok ve en hızlı değişiminin yaşanıldığı dönemini tarihçiler Sanayi Devrimi olarak adlandırmaktadır.

Sanayi Devrimiyle İngiltere, özellikle 1760 tarihinden sonra iki alanda büyük atılımlar yapmıştır. Bu alanlardan biri dokuma sanayi, öteki de demirçelik sanayiidir. Dokuma sanayinde ardı ardına gerçekleşen yeni buluşlarla dokuma işi artık tamamıyla makineleşme aşamasına girmişti.

Sanayi Devrimi’nin ortaya çıkardığı tüm sosyal sorunlar, sayıları hızla çoğalan işçiler ve işsizler arasında, çalışma yaşamının ağır koşullarını, bir başka deyişle aynı kaderi paylaşmaktan kaynaklanan sınıf bilincini güçlendirmiş, kısa sürede sıkı bir dayanışmaya dönüştürmüştür.

Klâsik liberalizm kuramı Adam Smith tarafından oluşturulmuş ve daha sonra aynı düşünceyi paylaşan David Ricardo ve Robert Malthus’un katkılarıyla geliştirilmiştir. “Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler” tekerlemesiyle simgelenen, insanların diledikleri gibi hareket etmeleri ve ekonomik faaliyetlerinde tam bir serbestliğe sahip olmalarını esas alan bu düşünceye göre, ekonomik ve toplumsal yaşantıyı yöneten doğal bir düzen ve bu düzenin yasaları bulunmaktadır. Devlet, bu düzene karışmaktan kesin olarak kaçınmalıdır. Çünkü ekonomik ve sosyal yaşam kişisel çıkar ilişkisine göre kendiliğinden ve en ideal şekilde yürümektedir. Liberal düşünceye göre bireyler, kendi çıkarları peşinde koşarken ve bunu en iyi gerçekleştirmenin yollarını ararken toplumun da yararına hizmet etmiş olurlar. Ayrıca, üretime katılan faktörlerin üretim den alacakları pay bölüşüm sorunu ekonomik düzenin temel kurumları olan piyasa mekanizması ve fiyatlar sistemi ile kendiliğinden çözülecektir. Emek ve sermaye, üretime yaptıkları katkıların karşılığını tam olarak alacaklardır. İşsizlik, ücret, refah dağılımı ile ekonomik ve sosyal gelişme sorunları da piyasa mekanizması ve fiyatlar sistemi tarafından çözülecek, aynı yönde ve uyuşma içinde olan toplumda sınıf savaşımları da olmayacaktır.

Yeni gelişen sanayi merkezlerinde, işçi sınıfının hızla büyümesi, sefalet ücretleri, yaygın işsizlik, emeğin aşırı sömürülmesi ve refah artışından adil pay alamaması, kötü sağlık koşulları, yetersiz iş güvenliği ve işçilerin sefaletiyle sonuçlanan ekonomik krizler, liberal düşünceye olan inancın sarsılmasına ve bu düşüncenin geçerliliğinin tartışılmasına neden olmuştur.

13. yüzyıldan itibaren Anadolu’da dini ve mesleki karakterli bir müessese olarak Ahilik adı ile yayılmıştır. Bu örgütler içinde, ustalık, kalfalık gibi mesleki unvanların kazanılma şartları, çıraklık ve kalfalık süreleri, çalışma şartları, üretilecek malın cinsi ve kalitesi, hammaddelerin temini ve işlenmesi, dükkânların yeri ve sayısı gibi konular Fütüvvet name olarak adlandırılan yazılı bir kaynak içinde ayrıntılı olarak yer almaktaydı. Bir esnaf örgütü olarak bu yapının en önemli fonksiyonu ise, ekonomik yaşamın gündelik faaliyetlerinin, mümkün olduğu kadar az ihtilaf oluşturacak şekilde, sosyal dayanışma ve ahenk içerisinde gerçekleşmesini sağlamaktı.