ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ

Bu dönemde köleler özgür olmadıkları ve hukuken eşya (mal) olarak kabul edildikleri için, köle ile sahibi (efendisi) arasındaki iş ilişkisini düzenleyen hukukî bağ kira sözleşmesine benzetilerek, sözü edilen hizmet kirası bir tür eşya kirası olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle de taraflar arasındaki iş ilişkisinin Eşya Hukuku kapsamında ve Özel Hukuk çerçevesinde düzenlenmesi yoluna gidilmiştir.

Özellikle 17. ve 18. yüzyıllarda, deniz ticaretinin gelişmesi, yeni kıtaların keşfi ve sömürgecilik faaliyetleri özellikle Batı Avrupa ülkelerinde ticaretin gelişmesi ve örgütlenmesine yol açmıştır. Bu dönemde bankalar, borsalar, sigorta şirketleri kurulup güçlenmiş, fuarlar düzenlenmeye başlanmış, para ve kredi büyük önem ve değer kazanmıştır. Ayrıca, nüfusun ve gereksinimlerinin çoğalması ile aile, tüketim ihtiyacının tümünü aile ekonomisinin sınırları içinde üretemez hale gelmiştir. Böylece, birçok yeni iş alanı açılmış ve yeni çalışma biçimleri oluşmuştur.

“Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler” tekerlemesiyle simgelenen, insanların diledikleri gibi hareket etmeleri ve ekonomik faaliyetlerinde tam bir serbestliğe sahip olmalarını esas alan bu düşünceye göre, ekonomik ve toplumsal yaşantıyı yöneten doğal bir düzen ve bu düzenin yasaları bulunmaktadır. Devlet, bu düzene karışmaktan kesin olarak kaçınmalıdır. Çünkü ekonomik ve sosyal yaşam kişisel çıkar ilişkisine göre kendiliğinden ve en ideal şekilde yürümektedir.

Toplumsal sınıfların gerek birbirleriyle, gerekse tüm toplumla ilişkilerinde ortaya çıkan ya da toplumdaki değişmelerden ileri gelen uyuşmazlık, gerginlik ve çatışmalara Sosyal Sorunlar denir. Bu sorun çok sayıda insanı etkiliyorsa ve toplumda ortada bir sorun olduğu, bu sorunun çözülmesi için bir şeyler yapılması gerektiği hakkında bir fikir birliği bulunuyorsa, o sorun sosyal bir sorundur.

Sanayi Devrimi’nin ortaya çıkardığı en önemli sosyal sorunlardan biri olan kadın ve yaş sınırı tanımadan çocuk emeğinin bedensel güçlerinin üzerindeki ağır ve yıpratıcı işlerde çalışmaya zorlanmaları ve bir anlamda sömürülmeleri kuşakların yıkımına, sakatlıkların artmasına, genç yaşta ölümlere ve toplumsal huzursuzlukların çoğalmasına neden olmuştur.

Liberal düşüncelerin hâkim olduğu dönemde, bir yandan emek-sermaye çatışması şiddetlenmiş, öte yandan da bu çatışmanın doğurduğu yeni düşünceler ortaya çıkmıştır.

Düşünce alanında liberal düşünceye ilk tepki Sosyal Politikanın kurucularından sayılan Sismondi’den (1773—1842) gelmiştir (Talas, 1990, 70). Ona göre, devletin bir parça etkinliği uygulamadaki sayısız sorunu çözebilecektir.

Loncalar tüm esnaf ileri gelenlerinin toplandığı, meslekleriyle ilgili kararlar aldığı ve tartıştığı yerlerdi. Kethüda ve yardımcısı durumundaki yiğitbaşı başkanlığında toplanan loncaların başlıca işleri; esnaf arasındaki anlaşmazlıkları çözmek, gelenek ve göreneklerin bozulmaması için tedbirler almak, kurallara aykırı hareket edenleri cezalandırmak, gerekirse işyerlerini kapatmak, hesaplarını denetlemekti.

Her loncanın bir teavün sandığı (orta sandığı) mevcuttu. Teavün sandıklarının gelir kaynakları ise çeşitliydi. Bunlar arasında, vasiyetname ya da vakıf yoluyla aktarılan para ve mülkler, bir defaya mahsus olmak üzere yapılan bağışlar ve sandıkta işletilen sermayenin kazancı da bulunmaktaydı.

Sendikalar üzerinde yargı denetimi yanı sıra yoğun idari denetime olanak sağlaması, katı bir siyaset yasağı getirmesi, uluslararası mesleki kuruluşlara üyeliği Bakanlar Kurulu’nun iznine bağlaması açılarından eleştirilmiş, dönemin uluslararası normlarının gerisinde kalmıştır.

Değişim farklı insan gruplarının, toplumsal sınıfların irade ve eylemlerinin karşılıklı çatışmasının sonucunda ortaya çıkar ve genel kabul gören şekliyle; ekonomik, sosyal ve siyasal yaşantıda her çağda olagelmiş sürekli değişikliklerin bütünü şeklinde tanımlanır. Dönüşüm ise, toplumun ya da sistemin felsefe, ideoloji ve kuralları ile önemli bir değişime uğraması, olduğundan başka bir durum alması halidir. Sorunun doğru cevabı İdeolojide değişikliktir. Bu seçenek dönüşümle alakalıdır.

Osmanlı İmparatorluğunun içinde bulunduğu ekonomik, sosyal ve siyasal koşullar nedeniyle sanayinin Cumhuriyet Dönemi’ne dek önemli bir gelişme gösteremediğini, buna bağlı olarak da ücretlilik ilişkisinin yaygınlaşmadığını söyleyebiliriz. Buğday öğütmek, tütün ve deri işlemekten, geleneksel ipekçilikten oluşan üretim faaliyetlerinin bütünü göz önüne alındığında, Osmanlı ekonomisinin bugünkü anlamda bir sanayiye sahip olmadığı söylenilebilir.

Osmanlı döneminde sanayi alanları çeşitli olmadığı için Türkiye’de çalışma ilişkilerinin Cumhuriyet Dönemi ile birlikte önemli bir dönüşüm geçirdiğini kabul etmek uygun olacaktır.

Sözü edilen dönemde ekonomik hayat sanayiye değil, tarım ve hayvancılığa dayanmakta ve köleler iş gücünün en önemli bölümünü oluşturmaktadır. Bu dönemde iş sözleşmeleri ve hukuki olarak yapılan ücret ödemelerinden söz edilemez. Aile reisi mutlak egemenlik sahibidir ve hane hakkında dilediği kararı almakta özgürdür. Üretimde beden gücünün alternatifi bulunmamaktadır.

İş ilişkilerini düzenleyen ilk hukuk kuralları kölelere ilişkin olarak, iş görecek kişinin (kölenin) hizmetinin (işgücünün, emeğinin) kiralanması amacıyla düzenlenmiştir.

10. Yüzyıla kadar süren ve sosyal tarihçiler tarafından “Aile Ekonomisi ve Kölelik Düzeni” olarak adlandırılan dönemde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa dayanmakta, üretim sürecinde köleler önemli bir yer tutmaktadır.

15–18. yüzyıllar arasında Feodal Düzenin değişmeye başladığı, küçük feodal beyliklerin büyükleri tarafından işgal edilerek ortadan kaybolduğu, bunların yerini kuvvetli beyliklerin almaya başladığı görülür. Bu oluşumlar üretim sistemini de etkilemiş, aile ekonomisi çerçevesi içerisinden çıkarak pazar için üretim esasına dayanan bir üretim biçimine geçilmeye başlanmıştır.

İngiltere’de Watt ilk kez buhar gücünü dokuma endüstrisinde kullandı ve bu enerjinin kullanımı hızla yayılarak, önce buhar gücüyle çalışan iplik eğirme makineleri ve dokuma tezgâhlarının, sonra buharlı lokomotiflerin ve gemilerin devreye girmesini sağladı. İnsanlık tarihinin bu en çok ve en hızla değişiminin yaşanıldığı dönemini tarihçiler Sanayi Devrimi olarak adlandırmaktadır.

Sanayi Devrimi, buhar gücünün kullanılmasıyla İngiltere’de ortaya çıkmıştır.

Sanayi Devrimiyle İngiltere, özellikle 1760 tarihinden sonra iki alanda büyük atılımlar yapmıştır. Bu alanlardan biri dokuma sanayi, öteki de demir-çelik sanayidir.