ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ - Deneme Sınavı - 5

Türkiye’de yürürlükte olan mevzuat hükümleri uyarınca sendika “İşçilerin veya işverenlerin çalışma ilişkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek için en az yedi işçi veya işverenin bir araya gelerek işkolunda faaliyete bulunmak üzere oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kuruluşlar” (md. 2/ğ) olarak tanımlanmıştır. Dolayısıyla en az 7 işçi ve ya işverenin bir araya gelmesi gerekmektedir.

Pozitif sendika özgürlüğü, kişilerin serbestçe sendika kurma, kurulmuş sendikalara üye olma, dilediği sendikayı seçebilme, sendika içi faaliyetlere katılabilme özgürlüğünü ifade etmektedir. Negatif sendika özgürlüğü ise kişilerin sendikalara girmeme, sendikasız kalabilme, sendikadan çıkabilme özgürlüğünü ifade etmektedir. Bu bağlamda I, II ve V seçeneklerinde verilen ifadeler pozitif sendika özgürlüğü kapsamındadır.

Ne meslek sendikacılığı, ne de işkolu sendikacılığı modeli alanında sadece tek bir sendikanın kurulması şartı bulunmamaktadır ki buna sendika çokluğu ilkesi denilmektedir. Pozitif sendika özgürlüğünün doğal bir sonucu olarak, birden fazla sendikanın kurulup faaliyet göstermesi konusunda bir engel bulunmamaktadır.

Bir işyerinin girdiği işkolunun tespiti Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından yapılmaktadır ve ilgili tespit kararı Bakanlık tarafından Resmi Gazete’de yayımlanmaktadır.

Değişik iş kollarında en az beş sendikanın bir araya gelerek oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kuruluşlara konfederasyon adı verilir

Her üye, e-Devlet kapısı üzerinden çekilme bildiriminde bulunmak suretiyle üyelikten çekilebilir. Çekilme kararı, sendikaya bildirim tarihinden itibaren bir ay sonra geçerlilik kazanmaktadır.

Sendikalar, salt toplu pazarlık aşamasında ve temsil yoluyla değil, onun ötesinde de üyelerinin hak ve çıkarlarını korumak için faaliyet göstermektedirler. Sendikaların düzenledikleri eğitim programları kapsamındaki seminerler ve konferanslar aracılığıyla işçiler çalışma hayatında sahip oldukları haklar ve iş sağlığı ve güvenliği konularında bilgilendirilmekte, vasıf düzeyleri korunmakta ve geliştirilmektedir. Bunun yanı sıra sendikalar üyelerinin kendi aralarında sosyalleşmesi ve kaynaşmasını da sağlamak amaçlı geziler ve sosyal etkinlikler düzenlemekte ve mali imkânları ölçüsünde otel ve kamp gibi sosyal tesisler kurmaktadırlar.

Sendikalar düzenledikleri eğitim programları kapsamındaki seminerler ve konferanslar aracılığıyla işçileri çalışma hayatında sahip oldukları haklar ve iş sağlığı ve güvenliği konularında bilgilendirmekte, vasıf düzeylerini korumakta ve geliştirmektedir.

1961 Anayasası’nın kabul edilmesinin ardından 1963 yılında 274 sayılı Sendikalar Kanunu ve 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle, Türk çalışma hayatında yeni bir döneme girilmiştir. Bu dönemde kanun koyucu Türkiye’de güçlü ve gerçek bir sendikacılığın önünü açabilmek amacıyla işçilere grevli toplu pazarlık hakkını tanımıştır. Doğru cevap C'dir.

2012 yılında 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu kabul edilmiştir. Böylelikle önceden örgütlenme hakkı ayrı bir kanunda toplu pazarlık ve grev hakkı ayrı bir kanunda düzenlenirken, bu kanunla birlikte bu üç temel sendikal hak tek bir kanunda düzenlenmiştir. Doğru cevap B'dir.

2010 yılına kadar Türkiye’de kamu görevlilerinin yalnızca örgütlenme hakları var iken, 2010 yılında Anayasada yapılan değişiklik ile birlikte kamu görevlileri toplu pazarlık hakkına da kavuşmuşlardır. Ancak kamu görevlilerinin grev hakları mevcut değildir. Toplu uyuşmazlıklar zorunlu tahkim (hakem) mekanizması olan Kamu Görevlileri Hakem Kurulu tarafından çözümlenmektedir. Kamu görevlilerinin sendikal hakları 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu tarafından ayrıntılı olarak düzenlenmektedir.

Anayasa’nın 53. maddesine göre, işçiler ve işverenler karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptirler. Memurlar ve diğer kamu görevlileri ise toplu sözleşme yapma hakkına sahiptirler. Doğru cevap D'dir.

Toplu iş sözleşmesi, işçileri temsil eden sendikalar, işverenler ya da işveren adına hareket eden sendikalar arasında, toplu pazarlık sonunda yapılan ve çalışma koşullarıyla ilgili olarak tarafların karşılıklı hak ve çıkarlarını düzenleyen yazılı bir sözleşmedir. Doğru cevap D'dir.

İşletme toplu iş sözleşmesi, bir gerçek veya tüzel kişiye ya da bir kamu kurum ve kuruluşuna ait aynı işkolundaki birden çok işyerini kapsayan sözleşmedir. Doğru cevap A'dir.

Toplu iş sözleşmesi aynı işkolunda farklı işverenlere ait farklı işyerlerini ve işletmeleri kapsamaktadır. Bu nedenle grup toplu iş sözleşmelerini çok işverenli toplu iş sözleşmeleri olarak nitelendirmek mümkündür. Grup toplu iş sözleşmesinin en önemli özelliklerinden bir diğeri de her iki tarafın da sendika olmasıdır. Bir başka deyişle, işçi tarafının bir işçi sendikası, işveren tarafının da mutlaka bir işveren sendikası tarafından temsil edilmesi gerekmektedir. Koşulların gerçekleşmesi halinde, işletme toplu iş sözleşmesinde olduğu gibi, tarafların grup toplu iş sözleşmesi yapma zorunlulukları olmadığı gibi, tarafların bu yönde birbirlerini de zorlamaları mümkün değildir (Demircioğlu/Centel, 2015, 281). Bu nedenle grup toplu iş sözleşmesi rıza temeline dayanan bir toplu iş sözleşmesidir (Tuncay/Kutsal, 2016, 214). Grup toplu iş sözleşmelerinin kapsadığı işyeri ve işletme sayısı ne kadar fazla olursa, imzalanan sözleşme o kadar işkolu düzeyinde toplu iş sözleşmesine yaklaşacaktır. Grup toplu iş sözleşmeleri özellikle emek yoğun ve rekabetin yaşandığı sektörlerde işverenler tarafından, işgücü maliyetlerini mümkün olduğunca dengeleyerek haksız rekabetin önüne geçmek amacıyla, tercih edilmektedir.

Çerçeve sözleşme, Ekonomik ve Sosyal Konsey’de temsil edilen işçi ve işveren konfederasyonlarına üye işçi ve işveren sendikaları arasında işkolu düzeyinde yapılan sözleşmedir. Doğru cevap C'dir.

“Toplu iş sözleşmesinde aksi belirtilmedikçe iş sözleşmeleri toplu iş sözleşmesine aykırı olamaz. İş sözleşmesinin toplu iş sözleşmesine aykırı hükümlerinin yerini toplu iş sözleşmesindeki hükümler alır. Toplu iş sözleşmesinde iş sözleşmesine aykırı hükümler bulunması halinde ise iş sözleşmesinin işçi yararına olan hükümleri geçerlidir.” Doğru cevap B'dir.

Yukarıda belirtimiz üzere temel ilke, toplu iş sözleşmesine taraf olan sendikanın üyelerinin sözleşme hükümlerinden yararlanmalarıdır. Ancak Türkiye’de toplu iş sözleşmesine taraf olmayan bazı işçilerin de toplu iş sözleşmesinden yararlanması mümkündür. Taraf sendikaya üye olmayan işçiler üç farklı şekilde toplu iş sözleşmesinden yararlanabilmektedir:

• Dayanışma aidatı ödeyerek

• Taraf sendikanın yazılı muvafakati ile

• Teşmil yolu ile 

Doğru cevap A'dır.

Teşmil, yürürlükte olan bir toplu iş sözleşmesinin uygulama alanının, o işkolunda veya belirli işletme ya da işyerlerinde çalışan ve o sözleşmenin tarafı olmayan işçi ve işverenleri içine alacak şekilde, çalışma düzenin uyumlu hale getirmek amacıyla, yasaların yetkili kıldığı organ tarafından alınan bir karara bağılı olarak genişletilmesidir. Doğru cevap C'dir.

Türkiye’de toplu pazarlık sistemi, diğer Avrupa ülkeleri ile karşılaştırıldığında, çok eski bir geçmişe sahip değildir. Bunun altında birçok faktör yatmakla birlikte, Türkiye’de sanayileşme ve dolayısıyla işçileşme sürecinin geç başlaması ve ekonomik kaygılarla toplu sözleşme özgürlüğünün yasaklanması toplu pazarlık sisteminin diğer Avrupa ülkelerine göre daha geç kurumsallaşmasına neden olmuştur. Doğru cevap D seçeneğidir

1961 Anayasası kabul edilene kadar Türkiye’de Batılı anlamda bir toplu sözleşme sisteminin varlığından söz edebilmek mümkün değildir. Çünkü grev hakkının tanınmadığı bir sistem içerisinde, gerçek anlamda bir toplu pazarlık sisteminin varlığından söz edebilmek mümkün değildir. Doğru cevap E seçeneğidir