ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ - Deneme Sınavı - 7

Çalışma ilişkileri disiplinin en fazla ilişki için de olduğu bilim dalı ekonomidir. Tarihsel olarak ekonomi (iktisat) ve onun bir alt disiplini olan çalışma ekonomisi ile çalışma ilişkilerinin yöntemleri arasında çarpıcı benzerlikler vardır.

Sosyal politika genel olarak sağlık, eğitim, konut, sosyal güvenlik, istihdam ve sosyal hizmetler alanlarındaki kamu hizmetlerini kapsamına alır. Devletin çevre, yerel yönetimler, küçük ve orta işletmeler, kültür ve sanat alanındaki politika ve uygulamaları ile kadınlar, gençler, sakatlar, eski hükümlüler ve diğer dezavantajlı kesimlere dönük hizmetleri de çoğunlukla sosyal politikanın konusu içinde ele alınır.

Son yıllarda gelişen bir disiplin olan insan kaynakları yönetimi de çalışma ilişkilerinin yakın ilişki içinde olduğu alanlardan birisidir. İnsan kaynakları yönetimi işletmelerin hedeflerine ulaşabilmeleri için gerekli olan işlevleri gerçekleştirecek yeterli sayıda nitelikli elemanın işe alınması, eğitilmesi, çalışanların işletmeye katkılarının en üst düzeye çıkaracak şekilde geliştirilmesi, motive edilmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili bir bilim alanıdır.

Çalışma ilişkilerini etkileyen faktörler; Ekonominin genel durumu, Hükümetlerin izledikleri ekonomi politikaları, Gelir dağılımı, Teknolojik gelişmeler, İşgücünün demografik yapısı, Politik ve hukuksal şartlardır.

Piyasa (pazar) kelime anlamı ile bir malın veya faktörün alıcılarının ve satıcılarının alım-satım konusunda birbirleri ile ilişki kurmalarını sağlayan her imkândır. Semt pazarları alıcı ve satıcıyı karşı karşıya getirmesi bakımından piyasaya bir örnek olarak verilebilir. Benzeri şekilde hububat borsaları da hububat satıcıları ile alıcılarını karşı karşıya getirerek piyasa işlevini görürler.

Bir ekonomide insanların ihtiyaç duyduğu mal ve hizmetlerin üretimini gerçekleştiren birim firmadır. Firma, sermaye ve işgücü kullanarak mal ve hizmet üretir ve bunları tüketicilere ulaştırır.

Firma üretim için ihtiyaç duyduğu parasal kaynağı sermaye arz eden kuruluşlardan (bankalar, menkul kıymet borsaları vs.) temin eder.

Üretim için sadece sermaye yetmez. Firmanın bunun için işçi çalıştırması gerekir. Firma işgücünü ücret, maaş veya yevmiye karşılığı çalıştırarak mal ve hizmetlerin üretimini gerçekleştirir. Firmanın işgücünü kiraladığı ve karşılığında ücretini ödediği yer emek piyasasıdır.

Bir ekonomide piyasalar arasındaki ilişkileri sağlayan üç temel aktörün olduğu kabul edilir: Bunlar; işçiler ve sendikaları, işverenler ve sendikaları ile devlettir.

Ülkemizde devlet sadece kamu hizmetlerini yürütmekle görevli memurları istihdam etmez. 1930’lu yıllarda kurulmaya başlanan çok sayıda kamu iktisadi teşebbüsü (KİT) aracılığı ile devlet imalat sanayinde ve hizmetler sektöründe de üretici konumundadır ve işçi istihdam eder.

Çalışma ilişkileri disiplinin en fazla ilişki içinde olduğu bilim dalı ekonomidir. Tarihsel olarak ekonomi (iktisat) ve onun bir alt disiplini olan çalışma ekonomisi ile çalışma ilişkilerinin yöntemleri arasında çarpıcı benzerlikler vardır.

Sendikalar hem işverenleri hem de devleti etkileyerek çalışma hayatını olumlu şekillendirmeye çalışır çünkü işçiler pazarlık güçlerini arttırmak, hak ve menfaatlerini savunmak amacıyla işçi sendikalarını meydana getirirler. İşçilerin sendikalar aracılığı ile toplu ses oluşturmaları haklarını daha iyi korumalarını sağlar. Lobi faaliyetleri, sendika üyelerinin veya yöneticilerinin milletvekili seçilmeleri gibi durumlarla da çalışma hayatının yasal düzenlemeleri işçiler lehine çevrilmeye çalışılır. İşverenlerde çeşitli sendikalar kurmuşlardır fakat işverenlere ait olan ve de hükümeti etkileyebilen dernekler ve piyasadaki iş sayısının iş arayanlardan fazla olması sendikal örgütlenmelerini geciktirmiştir. Devlet ise hem çalışma ilişkilerinin her alanında var olan ve onu doğrudan ve dolaylı olarak etkileyen unsurdur.  Liberal ekonomilerde devletin istihdamdaki payı genelde memurlarla sınırlıdır. Sosyalist ekonomilerde devlet mal ve hizmetlerin üretimine de bizzat fabrikalar ve tesisler kurarak katılır. Bu tür ekonomilerde devlet önemli sayıda insan çalıştıran büyük bir işverendir. Bu nedenle devletin işveren fonksiyonu ülkenin ekonomik ve siyasi politikasına bağlıdır. İşçiler ile işverenlerin bireysel olarak ilişkilerinin incelendiği alana “bireysel çalışma ilişkileri”, işçi sendikaları ile işverenler veya işveren sendikaları arasındaki ilişkilerin incelendiği alana ise “toplu çalışma ilişkileri” denilmektedir. Bu nedenle doğru cevap E'dir.

Çalışma ilişkileri ve ekonomi arasında beş temel fark vardır.  Ekonomi ile çalışma ilişkileri arasındaki ilk farklılık her ikisinin “vazgeçilmez” olarak kabul ettikleri
aktörler ve kurumların farklı olmasıdır.  Klasik iktisat olayları iki ana aktör ekseninde analiz eder. Bu aktörler “üreticiler” ve “tüketiciler” dir. Her iki
aktörün de temel amaçları çıkarlarını “en üst düzeye çıkarmak” tır. Buna göre
tüketiciler faydalarını, üreticiler ise kârlarını olabilen en üst düzeye çıkarmak amacındadırlar. İşçi örgütleri ve emek piyasasındaki kamu kuruluşları çalışma ilişkileri sisteminin ana aktörleridir. Çalışma ilişkileri disiplini için tüketicilerin kararlarının, ürün piyasasını etkilemesi veya bütçe ile ilgili sebepler dışında, doğrudan bir önemi yoktur. İkincisi, iki disiplin arasında aktörlerin faaliyetlerini düzenleyen yasal çerçeve bakımından da farklılıklar vardır. Üçüncü olarak, çalışma ilişkilerinde işyerinin kuralları ekonomik modellerin kurallarından daha karmaşıktır. Örneğin; işçi-işveren uyuşmazlık süreçleri, arabuluculuk, geçici ve sürekli işten çıkarmalar, terfiler, disiplin ve güvenlik kuralları vb. Dördüncü fark ise işçiler ile işverenler arasındaki müzakereler ve uzlaşı sağlanması çalışma ilişkilerinin temel faaliyetleri olarak kabul edilirken, bunlar ekonomi teorisinin merkezinde kabul edilen faaliyetler değildir. Son olarak da organizasyonların liderleri ile üyeleri ve seçmenler arasındaki ilişkiler ve etkileşimler ekonomi teorisinin ilgisini fazla çekmezken, bu konular çalışma ilişkileri için oldukça önemlidir. Bu nedenle verilen tüm maddeler doğrudur. Doğru cevap E'dir.

Aktif nüfus 15 ve daha yukarı yaşta bulunan, herhangi bir kurumun bakım, denetim ve gözetimi altında bulunmayan ve sivil kimselerin oluşturduğu gruptur. Türkiye İstatistik Kurumu aktif nüfus için üst yaş sınırı belirlemiştir. Bazı ülkelerde  aktif nüfusu için 59, 64, 74 gibi üst sınırların çizilebilmektedir. Üst sınır belirlenirken emeklilik, yaşlılık ve ülkenin çalışma alışkanlıkları gibi unsurlar rol oynayabilmektedir.Aktif nüfus iş gücü olanlar ve olmayanlar olarak ikiye ayrılmaktadır. Fakat çalışma çağı için belirlenen alt ve üst sınır aralıkları ülkeden ülkeye farklılık gösterebilmektedir. Bu durum her ülke için aynı değildir. Türkiye'de aktif nüfus kavramının içine kurumsal olmayan sivil nüfusun 15 ve yukarısı dahil edilmektedir. 2000 yılından önce de 12 olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle doğru cevap B'dir.

İşsizler de iş aradıkları sürece işgücünün içinde değerlendirilirler çünkü bu grupta olanların her an iş bulup istihdam edilenler grubuna geçmeleri olasıdır. İşsizler kendileri çalışmadıkları halde istihdam edilenlerin çalışma koşulları ve ücretleri üzerinde dolaylı olarak etkide bulunurlar. Türkiye İstatistik Kurumuna göre bir kişinin işsiz sayılabilmesi için kişinin işi olmamalı, kişi aktif olarak iş aramalıdır. İşsizin istatistiğin yapıldığı son üç ay içinde iş arama kanallarından en az birini kullanarak iş aramış olması gerekir. Ve son olarak en az 15 gün içinde işbaşı yapabilecek durumda olmalıdır. Ayrıca iş bulmuş, kendi işini kurmuş ancak
işe başlamak için eksikliklerini tamamlamayı bekleyenlerden 15 gün içinde işbaşı yapabilecek durumda olanları da işsiz saymaktadır. Bu nedenle doğru cevap A'dır.

Eğitim belli zamanda belli yerlerde bulunmayı gerektirdiğinden 15 ve üzeri yaş gruplarında yer alan öğrenciler emek piyasasında olmadıklarından işgücünün dışında kabul edilir. En büyük kitle öğrencilerdir. Ev kadınları ise bazen sosyolojik bazen eğitimsel sebeplerle aktif yaş sınırı içinde yer almasına rağmen çalışmayıp iş aramadıklarından işgücünde olmayanlar kategorisinde sayılır. Çalışamayacak derecede olan hastalar ve özürlüler de işgücünde yer almayanlardandır. Bunların yanı sıra ailelerinden yüksek miktarda kar, faiz veya rant geliri elde ettikleri için çalışmamayı ve iş aramamayı tercih edenler de işgücü dışında kabul edilirler. İş arayan işsizler ekonominin daralma dönemlerinde iş bulmanın güçlüğü karşısında bir süre iş aramamayı tercih edebilirler. Bu işçilere gücenmiş (cesareti kırılmış) işçiler denilir. Gücenmiş işçiler de işgücü dışında sayılırlar. En büyük oran öğrenciler olduğundan doğru cevap B'dir.

İmalat sanayinde bedensel çabalar sonucunda mal ve hizmet üretildiği durumda çalışanlara mavi yakalılar denilir ve onlara yapılan ödemeler ücret olarak isimlendirilir.  İdari işlerde ve büro işlerinde çalışanlar ve fikir işçileri beyaz yakalılardır. Onlara yapılan ödemelere maaş denir. Beyaz yakalılar mavi yakalılara nazaran genelde eğitim düzeyi daha yüksek olan ve çalışmalarını masa başında gerçekleştiren kişilerdir. Bu nedenle çalışmaları saat başından değerlendirilenler ve imalat sanayi işçileri, maden işçileri, tamir, bakım ve onarım alanlarında çalışanlar, inşaat ve bayındırlık sektörlerinde sürekli olarak çalışanlar mavi yakalılardır. II ve III beyaz yakalıların özellikleridir. Bu nedenle doğru cevap A'dır.

Ücretli ve maaşlı çalışanlar işveren ile aralarında mevcut olan yazılı veya sözlü çalışma sözleşmesine göre; işletmenin satış veya karından tamamen bağımsız olarak belirlenen bir temel ücret karşılığında çalışanlardır ve çalışma ilişkileri günübirlik değil sürekli ve düzenlidir.  Ücretsiz aile işçileri hane halkı fertlerinden biri veya bir kaçı tarafından yürütülen bir ekonomik faaliyete yardım etmek amacıyla ücret almaksızın işgücü olarak katkıda bulunan hane halkı fertleridir. Bu kişiler çalışıp karşılığında bir şey almasalar da çalışıyor kabul edilirler. Kendi hesabına çalışanlar ise işi etkileyecek kararları tek başlarına alırlar. Türkiye’de ücretli çalışmadan sonra en yaygın çalışma şekli budur. Yevmiyeli çalışanlar ise bir başkasının işinde ayni (mal) ya da nakdi (para) bir gelir elde etmek amacıyla günlük ücret üzerinden çalışanlardır. Düzenli ve sürekli bir işverene bağlı olmadıklarından çoğunlukla mevsimlik ya da geçici olarak iş denk geldikçe çalışır. Yevmiyeli işler devamlılık arz etmeyen günübirlik işler olduğundan, yevmiyeli işçilerin sendikaların çatısı altında örgütlenmeleri hemen hiç mümkün olmamaktadır. Bu nedenle doğru cevap C’dir.

Sanayi Devrimi’nin başlangıcında, liberal doktrinin egemen olduğu bir yapıda ve
emek piyasasının serbest rekabete dayalı ortamında, emek arzı fazla emek talebi ise eksik olduğundan ücretler olabildiğine düşmüş, iş aradığı halde bulamayan büyük bir işsizler ordusu oluşmuştur.

Liberal düşünce, Adam Smith (1723–1790) ile başlamış, David Ricardo (1772–
1823) ve Thomas Robert Malthus (1776–1834) tarafından tamamlanarak bir okul niteliği kazanmıştır.