ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ - Deneme Sınavı - 6

“Uluslararası Çalışma Mevzuatı Birliği” adlı bir kuruluş 1900 yılında kurulmuştur.  ILO’nun temeli kabul edilen ve merkezi Brüksel’de bulunan bu birlik; sanayileşen ülkelerde uygulanan çalışma normlarını birbirine yaklaştırabilmek amacıyla çalışmalar yapar ve çocuk işgücünün gece dönemlerinde çalıştırılmaması veya kibrit üretiminde kullanılan ve oldukça zehirli bir madde olan beyaz fosfor kullanımının azaltılması gibi uygulamaya konulan bazı uluslararası çalışma normlarının oluşturulmasına aracılık eder. Ancak, uluslararası çalışma normları oluşturmak açısından ilk somut sonuçların alındığı bu çalışmalar 1. Dünya Savaşı nedeniyle kesintiye uğrayacaktır. 1. Dünya Savaşı sonlarında ise çeşitli ülkelerdeki sendikaların isteği üzerine, Barış Konferansı çerçevesinde Uluslararası Çalışma Mevzuatı Birliği’nin de içinde yer aldığı 15 kişilik bir çalışma komisyonu oluşturulur. Bu komisyonun çalışmaları sonrasında üçlü temsil esasına dayalı uluslararası bir örgütün (Uluslararası Çalışma Örgütü- ILO) kurulmasına karar verilir.

Düşünce alanında liberal düşünceye ilk tepki Sosyal Politikanın kurucularından sayılan Simonde de Sismondi’den (1773–1842) gelmiştir. Ona göre, devletin bir parça etkinliği uygulamadaki sayısız sorunu çözebilecektir.

Sanayi Devrimi ve yeni ekonomik atılımlar liberal bir düşünce ortamı içinde doğmuştur. Klâsik liberalizm kuramı Adam SMITH tarafından oluşturulmuş ve daha sonra aynı düşünceyi paylaşan David RICARDO ve Robert MALTHUS’un katkılarıyla geliştirilmiştir.

Liberal düşünceye göre bireyler, kendi çıkarları peşinde koşarken ve bunu en iyi gerçekleştirmenin yollarını ararken toplumun da yararına hizmet etmiş olurlar. Ayrıca, üretime katılan faktörlerin üretimden alacakları pay -bölüşüm sorunu ekonomik düzenin temel kurumları olan piyasa mekanizması ve fiyatlar sistemi ile kendiliğinden çözülecektir. Emek ve sermaye, üretime yaptıkları katkıların karşılığını tam olarak alacaklardır. İşsizlik, ücret, refah dağılımı ile ekonomik ve sosyal gelişme sorunları da piyasa mekanizması ve fiyatlar sistemi tarafından çözülecek, aynı yönde ve uyuşma içinde olan toplumda sınıf savaşımları da olmayacaktır.

Sosyal sorun toplumsal sınıfların gerek birbirleriyle, gerekse tüm toplumla ilişkilerinde ortaya çıkan ya da toplumdaki değişmelerden ileri gelen uyuşmazlık, gerginlik ve çatışmalardır.  Sosyal sorun “nedenleri temel toplumsal ve ekonomik yapıda yatan sorunlar” şeklinde tanımlamaktadır. Örneğin çocuk suçluluğu, alkolizm, işsizlik, yoksulluk vb.

İngiltere’de Watt ilk kez buhar gücünü dokuma endüstrisinde kullandı ve bu enerjinin kullanımı hızla yayılarak, önce buhar gücüyle çalışan iplik eğirme makineleri ve dokuma tezgâhlarının, sonra buharlı lokomotiflerin ve gemilerin devreye girmesini sağladı. İnsanlık tarihinin bu en çok ve en hızlı değişiminin yaşanıldığı dönemini tarihçiler Sanayi Devrimi olarak adlandırmaktadır.

Sanayi Devrimi, sınırlı işyeri ve sınırlı işgücüne dayalı bu lonca sistemini işlevsiz bırakmış, fabrika üretimiyle rekabet edemeyen usta ve kalfalar ise kendi tezgâhlarını bırakarak fabrikalarda nitelikli işçiler olarak çalışmak zorunda kalmışlardır. Onların yanında, hiçbir mesleki bilgi ve becerisi olmayan ve çoğunlukla kırsal kesimden yeni gelenler ise fabrikaların niteliksiz işgücü ihtiyacını karşılamıştır. Böylece gerek nitelikli ve gerekse de niteliksiz çok sayıda
kişinin çalıştığı endüstriyel üretim, üretim araçlarına sahip olmayan, geçimlerini emekleri karşılığı aldıkları ücretle karşılayan yeni bir toplumsal sınıfı, işçi sınıfını
yaratmıştır.

Ülkemizde ilk işçi örgütlenmesinin ise, sendikal bir nitelik taşımayan ve 1866 yılında sosyal yardım amacıyla kurulmuş olan Ameleperver Cemiyeti olduğu düşünülmektedir.

Özellikle 17. ve 18. yüzyıllarda, deniz ticaretinin gelişmesi, yeni kıtaların keşfi ve sömürgecilik faaliyetleri özellikle Batı Avrupa ülkelerinde ticaretin gelişmesi ve örgütlenmesine yol açmıştır. Bu dönemde bankalar, borsalar, sigorta şirketleri kurulup güçlenmiş, fuarlar düzenlenmeye başlanmış, para ve kredi büyük önem ve değer kazanmıştır. Ayrıca, nüfusun ve gereksinimlerinin çoğalması ile aile, tüketim ihtiyacının tümünü aile ekonomisinin sınırları içinde üretemez hale gelmiştir. Böylece, birçok yeni iş alanı açılmış ve yeni çalışma biçimleri oluşmuştur.

“Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler” tekerlemesiyle simgelenen, insanların diledikleri gibi hareket etmeleri ve ekonomik faaliyetlerinde tam bir serbestliğe sahip olmalarını esas alan bu düşünceye göre, ekonomik ve toplumsal yaşantıyı yöneten doğal bir düzen ve bu düzenin yasaları bulunmaktadır. Devlet, bu düzene karışmaktan kesin olarak kaçınmalıdır. Çünkü ekonomik ve sosyal yaşam kişisel çıkar ilişkisine göre kendiliğinden ve en ideal şekilde yürümektedir.

Toplumsal sınıfların gerek birbirleriyle, gerekse tüm toplumla ilişkilerinde ortaya çıkan ya da toplumdaki değişmelerden ileri gelen uyuşmazlık, gerginlik ve çatışmalara Sosyal Sorunlar denir. Bu sorun çok sayıda insanı etkiliyorsa ve toplumda ortada bir sorun olduğu, bu sorunun çözülmesi için bir şeyler yapılması gerektiği hakkında bir fikir birliği bulunuyorsa, o sorun sosyal bir sorundur.

Sanayi Devrimi’nin ortaya çıkardığı en önemli sosyal sorunlardan biri olan kadın ve yaş sınırı tanımadan çocuk emeğinin bedensel güçlerinin üzerindeki ağır ve yıpratıcı işlerde çalışmaya zorlanmaları ve bir anlamda sömürülmeleri kuşakların yıkımına, sakatlıkların artmasına, genç yaşta ölümlere ve toplumsal huzursuzlukların çoğalmasına neden olmuştur.

Liberal düşüncelerin hâkim olduğu dönemde, bir yandan emek-sermaye çatışması şiddetlenmiş, öte yandan da bu çatışmanın doğurduğu yeni düşünceler ortaya çıkmıştır.

Düşünce alanında liberal düşünceye ilk tepki Sosyal Politikanın kurucularından sayılan Sismondi’den (1773—1842) gelmiştir (Talas, 1990, 70). Ona göre, devletin bir parça etkinliği uygulamadaki sayısız sorunu çözebilecektir.

Loncalar tüm esnaf ileri gelenlerinin toplandığı, meslekleriyle ilgili kararlar aldığı ve tartıştığı yerlerdi. Kethüda ve yardımcısı durumundaki yiğitbaşı başkanlığında toplanan loncaların başlıca işleri; esnaf arasındaki anlaşmazlıkları çözmek, gelenek ve göreneklerin bozulmaması için tedbirler almak, kurallara aykırı hareket edenleri cezalandırmak, gerekirse işyerlerini kapatmak, hesaplarını denetlemekti.

Her loncanın bir teavün sandığı (orta sandığı) mevcuttu. Teavün sandıklarının gelir kaynakları ise çeşitliydi. Bunlar arasında, vasiyetname ya da vakıf yoluyla aktarılan para ve mülkler, bir defaya mahsus olmak üzere yapılan bağışlar ve sandıkta işletilen sermayenin kazancı da bulunmaktaydı.

Sendikalar üzerinde yargı denetimi yanı sıra yoğun idari denetime olanak sağlaması, katı bir siyaset yasağı getirmesi, uluslararası mesleki kuruluşlara üyeliği Bakanlar Kurulu’nun iznine bağlaması açılarından eleştirilmiş, dönemin uluslararası normlarının gerisinde kalmıştır.

Değişim farklı insan gruplarının, toplumsal sınıfların irade ve eylemlerinin karşılıklı çatışmasının sonucunda ortaya çıkar ve genel kabul gören şekliyle; ekonomik, sosyal ve siyasal yaşantıda her çağda olagelmiş sürekli değişikliklerin bütünü şeklinde tanımlanır. Dönüşüm ise, toplumun ya da sistemin felsefe, ideoloji ve kuralları ile önemli bir değişime uğraması, olduğundan başka bir durum alması halidir. Sorunun doğru cevabı İdeolojide değişikliktir. Bu seçenek dönüşümle alakalıdır.

Osmanlı İmparatorluğunun içinde bulunduğu ekonomik, sosyal ve siyasal koşullar nedeniyle sanayinin Cumhuriyet Dönemi’ne dek önemli bir gelişme gösteremediğini, buna bağlı olarak da ücretlilik ilişkisinin yaygınlaşmadığını söyleyebiliriz. Buğday öğütmek, tütün ve deri işlemekten, geleneksel ipekçilikten oluşan üretim faaliyetlerinin bütünü göz önüne alındığında, Osmanlı ekonomisinin bugünkü anlamda bir sanayiye sahip olmadığı söylenilebilir.

Osmanlı döneminde sanayi alanları çeşitli olmadığı için Türkiye’de çalışma ilişkilerinin Cumhuriyet Dönemi ile birlikte önemli bir dönüşüm geçirdiğini kabul etmek uygun olacaktır.