ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ - Deneme Sınavı - 5

Sözü edilen dönemde ekonomik hayat sanayiye değil, tarım ve hayvancılığa dayanmakta ve köleler iş gücünün en önemli bölümünü oluşturmaktadır. Bu dönemde iş sözleşmeleri ve hukuki olarak yapılan ücret ödemelerinden söz edilemez. Aile reisi mutlak egemenlik sahibidir ve hane hakkında dilediği kararı almakta özgürdür. Üretimde beden gücünün alternatifi bulunmamaktadır.

İş ilişkilerini düzenleyen ilk hukuk kuralları kölelere ilişkin olarak, iş görecek kişinin (kölenin) hizmetinin (işgücünün, emeğinin) kiralanması amacıyla düzenlenmiştir.

10. Yüzyıla kadar süren ve sosyal tarihçiler tarafından “Aile Ekonomisi ve Kölelik Düzeni” olarak adlandırılan dönemde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa dayanmakta, üretim sürecinde köleler önemli bir yer tutmaktadır.

15–18. yüzyıllar arasında Feodal Düzenin değişmeye başladığı, küçük feodal beyliklerin büyükleri tarafından işgal edilerek ortadan kaybolduğu, bunların yerini kuvvetli beyliklerin almaya başladığı görülür. Bu oluşumlar üretim sistemini de etkilemiş, aile ekonomisi çerçevesi içerisinden çıkarak pazar için üretim esasına dayanan bir üretim biçimine geçilmeye başlanmıştır.

İngiltere’de Watt ilk kez buhar gücünü dokuma endüstrisinde kullandı ve bu enerjinin kullanımı hızla yayılarak, önce buhar gücüyle çalışan iplik eğirme makineleri ve dokuma tezgâhlarının, sonra buharlı lokomotiflerin ve gemilerin devreye girmesini sağladı. İnsanlık tarihinin bu en çok ve en hızla değişiminin yaşanıldığı dönemini tarihçiler Sanayi Devrimi olarak adlandırmaktadır.

Sanayi Devrimi, buhar gücünün kullanılmasıyla İngiltere’de ortaya çıkmıştır.

Sanayi Devrimiyle İngiltere, özellikle 1760 tarihinden sonra iki alanda büyük atılımlar yapmıştır. Bu alanlardan biri dokuma sanayi, öteki de demir-çelik sanayidir.

Sanayi Devrimi öncesi çalışma ilişkilerini aile ekonomisi ve kölelik düzeni ve feodal düzen olmak üzere ikiye ayırabiliriz.

10. yüzyıla kadar süren dönem sosyal tarihçiler tarafından “Aile Ekonomisi ve Kölelik Düzeni” olarak adlandırılmaktadır. Bu dönemde ekonomik hayat tarım ve hayvancılığa dayanmakta, üretim sürecinde köleler önemli bir yer tutmaktadır.

10. ve 15. yüzyıllar arasında Feodal Düzen geçerlidir. Bu dönemde kölelerin yerini senyör, bey, derebeyi gibi adlarla ifade edilen kişilerin mutlak otoritesi altında, tarımsal faaliyetlerde ailece çalışan serfler almıştır. Serfler kölelerden farklı olarak yarı hür insanlardır. Ancak isteseler bile üzerinde yaşadıkları toprakları terk edip ayrılamazlar. Serf toprağın mülkiyetine değil kullanma hakkına sahiptir ve görevi o toprak üzerinde çalışmaktır.

Loncaların kendine özgü bir hiyerarşik yapısı vardır. Hangi malların, hangi yöntemle üretileceğine ve pazarla olan ilişkilere usta karar vermektedir. Ayrıca, ücretleri, çalışma koşullarını, çırağın kalfalığa, kalfanın da ustalığı geçişine ilişkin kuralları ve lonca içindeki dayanışma biçimlerini belirleme yetkisi de ustaya aittir. Lonca düzeni içinde üretimin ve çalışma ilişkilerinin en belirgin özelliği ise, usta ve kalfaların yapılan işin tüm aşamalarında önemli mesleksel bilgi ve becerilere sahip olmaları ve zanaatın tüm inceliklerini bilip uygulamalarıdır. Ayrıca üretim küçük atölye düzeyindedir ve henüz kapitalist fabrika sanayi doğmamıştır.

İnsanlık tarihinin bu en çok ve en hızlı değişiminin yaşanıldığı dönemini tarihçiler Sanayi Devrimi olarak adlandırmaktadır.

Sanayi Devrimiyle İngiltere, özellikle 1760 tarihinden sonra iki alanda büyük atılımlar yapmıştır. Bu alanlardan biri dokuma sanayi, öteki de demirçelik sanayiidir. Dokuma sanayinde ardı ardına gerçekleşen yeni buluşlarla dokuma işi artık tamamıyla makineleşme aşamasına girmişti.

Sanayi Devrimi’nin ortaya çıkardığı tüm sosyal sorunlar, sayıları hızla çoğalan işçiler ve işsizler arasında, çalışma yaşamının ağır koşullarını, bir başka deyişle aynı kaderi paylaşmaktan kaynaklanan sınıf bilincini güçlendirmiş, kısa sürede sıkı bir dayanışmaya dönüştürmüştür.

Klâsik liberalizm kuramı Adam Smith tarafından oluşturulmuş ve daha sonra aynı düşünceyi paylaşan David Ricardo ve Robert Malthus’un katkılarıyla geliştirilmiştir. “Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler” tekerlemesiyle simgelenen, insanların diledikleri gibi hareket etmeleri ve ekonomik faaliyetlerinde tam bir serbestliğe sahip olmalarını esas alan bu düşünceye göre, ekonomik ve toplumsal yaşantıyı yöneten doğal bir düzen ve bu düzenin yasaları bulunmaktadır. Devlet, bu düzene karışmaktan kesin olarak kaçınmalıdır. Çünkü ekonomik ve sosyal yaşam kişisel çıkar ilişkisine göre kendiliğinden ve en ideal şekilde yürümektedir. Liberal düşünceye göre bireyler, kendi çıkarları peşinde koşarken ve bunu en iyi gerçekleştirmenin yollarını ararken toplumun da yararına hizmet etmiş olurlar. Ayrıca, üretime katılan faktörlerin üretim den alacakları pay bölüşüm sorunu ekonomik düzenin temel kurumları olan piyasa mekanizması ve fiyatlar sistemi ile kendiliğinden çözülecektir. Emek ve sermaye, üretime yaptıkları katkıların karşılığını tam olarak alacaklardır. İşsizlik, ücret, refah dağılımı ile ekonomik ve sosyal gelişme sorunları da piyasa mekanizması ve fiyatlar sistemi tarafından çözülecek, aynı yönde ve uyuşma içinde olan toplumda sınıf savaşımları da olmayacaktır.

Yeni gelişen sanayi merkezlerinde, işçi sınıfının hızla büyümesi, sefalet ücretleri, yaygın işsizlik, emeğin aşırı sömürülmesi ve refah artışından adil pay alamaması, kötü sağlık koşulları, yetersiz iş güvenliği ve işçilerin sefaletiyle sonuçlanan ekonomik krizler, liberal düşünceye olan inancın sarsılmasına ve bu düşüncenin geçerliliğinin tartışılmasına neden olmuştur.

13. yüzyıldan itibaren Anadolu’da dini ve mesleki karakterli bir müessese olarak Ahilik adı ile yayılmıştır. Bu örgütler içinde, ustalık, kalfalık gibi mesleki unvanların kazanılma şartları, çıraklık ve kalfalık süreleri, çalışma şartları, üretilecek malın cinsi ve kalitesi, hammaddelerin temini ve işlenmesi, dükkânların yeri ve sayısı gibi konular Fütüvvet name olarak adlandırılan yazılı bir kaynak içinde ayrıntılı olarak yer almaktaydı. Bir esnaf örgütü olarak bu yapının en önemli fonksiyonu ise, ekonomik yaşamın gündelik faaliyetlerinin, mümkün olduğu kadar az ihtilaf oluşturacak şekilde, sosyal dayanışma ve ahenk içerisinde gerçekleşmesini sağlamaktı.

İş Kanunu’nun ücrete ilişkin diğer hükümleri ile birlikte değerlendirdiğimizde, pozitif iş hukuku açısından ücretin beş unsur içerdiğini görmekteyiz. Bunlar

Bu bilgilere göre Doğru Cevap E seçeneği olur.

Temel ücrete (çıplak ücret); işçiye sağlanan ikramiye, prim, sosyal yardımlar ve diğer ek ücret ödemeleri gibi parayla ölçülmesi mümkün menfaatler dahil değildir. Temel ücrete bu yan ödemelerin ilave edilmesi ile ortaya çıkan ücrete ise “giydirilmiş ücret” denilmektedir. Buna göre Doğru Cevap C seçeneği olur.

Komisyon ücreti, işçinin yaptığı veya aracılık ettiği işlemin değeri üzerinden yüzde miktarı ile verilen bir ücret ekidir. Buna göre Doğru Cevap B seçeneği olur.