ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ - Deneme Sınavı - 18

Verime göre ücret sistemi; ücretin belirli bir zaman dilimi içinde üretilen mal veya hizmet miktarına göre hesaplanması esasına dayalıdır.

Belirtelim ki söz konusu emredici kurallar çoğunlukla nisbi emredici hukuk kurallarından oluşmaktadır.

Ücret, nakdi bir ödemedir: Kural olarak temel ücretin işçiye, gördüğü işin karşılığı olarak parayla ödenmesi esastır. Ayni ödeme, kural olarak ücret kavramının dışında kalır; temel ücreti para yerine ayni olarak ödeme yapan işveren, ücret ödeme borcunu ifa etmemiş olur.

Verime Göre (Akort) Ücret: Verime göre ücret sistemi; ücretin belirli bir zaman dilimi içinde üretilen mal veya hizmetin miktarına göre hesaplanması esasına dayanır. Verime göre ücret, uygulamasında en yaygın olarak “parça akordu”, “para akordu” gibi adlar altında uygulanmaktadır.

Prim: İşçinin bireysel olarak veya bir grup içinde üstün çabası doğrultusunda başarılı bir şekilde yapmış olduğu işi ödüllendirmek için kendisine ödenen ek bir ücrettir. Prim daha çok görülen işin niteliğini ve niceliğini arttırmak için ödenen bir ücret ekidir.

Kardan Pay Alma (Temettü İkramiyesi): İşletmenin karının bir bölümüne işçinin katılması olanağını sağlayan bir ek ücret biçimidir. Kardan pay alma temel ücret olarak tespit edilemez, temel ücreti tamamlayan ek bir ücret olmak durumundadır. 6098 sayılı yeni Türk Borçlar Kanunu’nun 403. maddesine göre “sözleşmeyle işçiye ücretle birlikte üretilenden, cirodan veya kardan belli bir pay verilmesi kararlaştırılmış ise hesap dönemi sonunda bu pay yasal hükümler veya genellikle kabul edilmiş ticari esaslar göz önünde tutularak belirlenir.

Sözleşme özgürlüğü çerçevesinde, iş sözleşmesinin tarafları kural olarak ücretin miktarını serbestçe belirleyebilirler. Ancak İş Kanunu açısından ücretin miktarını belirlemede tarafların sahip olduğu serbesti temel olarak asgari ücret kurumu ile sınırlandırılmış bulunmaktadır.

Ücret işçi açısından tek geçim kaynağı iken, işveren açısından bir maliyet unsurudur. Dolayısıyla bir işçinin cebine giren ücret miktarı ile işverenin kasasından çıkan ücret miktarı farklıdır. İşveren açısından “brüt ücret” belirleyici olurken işçi için asıl olan “net ücret”tir. Brüt ücret, vergi, sigorta primi, sendika aidatı gibi yasal kesintiler yapılmadan hesaplanan ücret tutarıdır. Net ücret ise söz konusu yasal kesintiler yapıldıktan sonra işçinin eline geçen tutardır. 

Asgari Ücret: İşçiye ödenebilecek en alt seviyede ücrettir. Asgari ücret işçinin ve ailesinin insan onuruna yaraşır biçimde bir hayat  sürdürmelerini sağlayan, temel ihtiyaçlarını karşılamaya yeterli; kanunla garanti altına alınmış ve otoriter bir düzenleme yoluyla devletçe tespit edilmiş, ulusal seviyede ve tüm meslekler için geçerli olan ücrettir.

10. ve 15. yüzyıllar arasında Feodal Düzen geçerlidir. Bu dönemde kölelerin yerini senyör, bey, derebeyi gibi adlarla ifade edilen kişilerin mutlak
otoritesi altında, tarımsal faaliyetlerde ailece çalışan serfler almıştır.

İngiltere’de Watt ilk kez buhar gücünü dokuma endüstrisinde kullandı ve bu enerjinin kullanımı hızla yayılarak, önce buhar gücüyle çalışan iplik
eğirme makineleri ve dokuma tezgâhlarının, sonra buharlı lokomotiflerin ve gemilerin devreye girmesini sağladı. İnsanlık tarihinin bu en çok ve en hızlı değişiminin yaşanıldığı dönemini tarihçiler Sanayi Devrimi demişlerdir.

İngiltere 1760 tarihinden sonra iki alanda büyük atılımlar yapmıştır. Bu alanlardan biri dokuma sanayi, öteki de demir-çelik sanyiisidir.

Sosyal sorun, toplumsal sınıfların gerek birbirleriyle,
gerekse tüm toplumla ilişkilerinde ortaya çıkan ya da toplumdaki değişmelerden ileri gelen uyuşmazlık, gerginlik ve çatışmalardır

Sosyal sorunun çözümüne yönelen gelişmeler:düşünsel düzeydeki gelişmeler, işçi sınıfı hareketleri, devlet anlayışındaki gelişmeler ve uluslararası düzeydeki gelişmeler olarak dört ana başlık altında
incelenebilir.

Sanayi Devrimi İngiltere’de Watt ilk kez buhar gücünü dokuma endüstrisinde kullandı ve bu enerjinin kullanımı hızla yayılarak, önce buhar gücüyle çalışan iplik eğirme makineleri ve dokuma tezgâhlarının, sonra buharlı lokomotiflerin ve gemilerin devreye girmesini sağladı. İnsanlık tarihinin bu en çok ve en hızlı değişiminin yaşanıldığı dönemini tarihçiler Sanayi Devrimi olarak adlandırmaktadır (Koray, 2000, 22; Altan, 2000, 38). Çağa adını veren sanayileşme temel olarak bü- yük ölçüde sabit sermaye yatırımlarına (makineler, tezgâhlar, demiryolları, gemiler vs. gibi) dayalı üretim ve dağıtım demektir (Erkul, 1983a, 55). Sanayi Devrimi ile birlikte, küçük zanaat, tezgâh ve atölye üretiminin yerine yeni buluşların getirdiği yeni teknik ve makinelerle donatılmış fabrika üretiminin geçmiş, yeni bir enerji kaynağı olan buhar gücü, insan, rüzgâr, su, hayvan gibi eski enerji kaynaklarının yerini almıştır (Talas, 1990, 36). Sanayi Devriminin belirlediği fabrika üretimi, eski üretim biçimlerini ve üretim ilişkilerini köklü bir biçimde değiştirmiş, insan emeğine ve çalışma koşullarına ilişkin büyük ve derin toplumsal değiş- meleri de beraberinde sürüklemiştir (Güven, 2001, 40). Bu nedenle Sanayi Devrimi’nin teknolojik, toplumsal ve hukuki koşulları ile oluşan ortamı, koşulları ayrıntılı bir biçimde irdelemek sanırız ki doğru olacaktır

İşçilerin tüketim aşamasında desteklenmesi amacı ile İngiltere’de

İşçi sınıfının doğumuna yol açan sanayileşmenin ilk yıllarında sanayileşmenin yaşandığı tüm toplumlarda, uzun çalışma saatleri, çok yetersiz ücretler, sağlık ve iş güvenliğine aykırı çalışma koşulları gibi son derece olumsuz bir çalışma yaşamı ve iş ilişkileri sistemini doğurmuştur.

Sanayi Devrimi’nin yaşanıldığı dönemdeki hukuksal düzen, bireyin üstünlüğü temelinde, eşitlik ve özgürlük esasına dayanır. Burada eşitlik kavramı, ger- çek veya tüzel kişilerin tümünün eşitliğini kapsarken özgürlük kavramı, sözleşme serbestisine işaret etmektedir. Bu dönemde, işçiler ile fabrika sahipleri arasındaki iş ilişkisi, Roma Hukukundaki hizmet kirası gibi özel hukuk kapsamında ele alınmıştır. Bu hukuki iliş- ki, sözleşme serbestisi ve çalışma özgürlüğü ilkelerine dayalı olup, bireysel iş sözleşmeleriyle kuruluyordu. İşçi ile işveren arasında, tam bir hukuki eşitlik vardı. Eş değişle sözleşmenin yapılıp yapılmamasında, ko- şulların saptanılmasında ya da taraflarca sözleşmenin fesh edilmesinde tam bir serbestlik söz konusuydu. Bu nedenle iş sözleşmeleri, zamanla Borçlar Hukuku’ndaki satış sözleşmeleri ile benzer şekilde yalnızca işgücü (emek) ve ücret değişimine ilişkin bir sözleşme haline dönüşmüştür (Altan, 2000, 45). Doğal olarak da emek diğer üretim faktörleri gibi pazarda serbestçe alınıp satılan ve fiyatı arz ve talebe göre oluşan, ticari bir mal-meta-gibi görülmekte ve devlet çalışma yaşamı ve iş ilişkilerine müdahaleden, liberal anlayış çerçevesinde kaçınmaktaydı (Güven, 2001, 45). Sistemin temel mantığının bir gereği olan serbestlik (serbest rekabet, kişisel çıkar, çalışma özgürlüğü ve bireysel iş sözleşmesi) ise rekabet ücretini ortaya çıkarmaktadır. Sanayi Devrimi’nin liberal anlayışı, işverenlerin işçilerle yapacakları iş sözleşmelerinin dışarıdan herhangi bir müdahaleye konu olmamasına (özellikle devlet ve sendikalar tarafından) ve ücret pazarlığının kişisel düzeyde oluşmasına neden olmuştur. Oysa Sanayi Devrimi’nin işçiler arasında yarattığı yoğun rekabet ortamı karşısında ücreti ile yaşamak durumunda olan insanların sözleşme serbestisi ve çalışma özgürlüğünün pek bir anlamı olamayacağı açıktır (Talas, 1990, 40). Zira ekonomik yönden daha zayıf olan işçi için sözleşme serbestisi, ekonomik yönden daha güç- lü olan fabrika sahiplerinin kendi çıkarlarına uygun olarak ileri süreceği koşulları kabul etme serbestisine dönüşebilecektir. Aralarında var olduğu kabul edilen hukukî eşitlik ise, uygulamada taraflar arasında bü- yük bir eşitsizliğe yol açacaktır (Altan, 2000, 45). Nitekim bu dönemde sermaye sahibinin mevcut düzen içinde ekonomik açıdan gittikçe zenginleşerek refaha kavuşmasına karşılık, bu servet ve refahtan adil bir pay alamadığı için işçilerin artan bir biçimde sefalete düşmeleri iki sınıf arasındaki uçurumu derinleştirmiş, yoksulluğun tabii bir sonucu olarak işçilerin mevcut düzene karşı sermaye ve teşebbüs düşmanlığı şeklinde biçimlenen ayaklanmalarına yol açmıştır (Erkul, 1983, 64).

10. yüzyıla

Liberal Düşünce Akımı

Kira sözleşmesi