ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ - Deneme Sınavı - 14

İşgücünün Demografik Yapısı: İşgücünün nüfusla ilgili özellikleri de çalışma ilişkilerini çeşitli yönlerden etkiler. Emek piyasasında zamanla kadın işgücünün oranının artması özellikle toplu çalışma ilişkilerini farklı yönlerden etkileyebilmektedir.Kadınlar sendikaya üye olma konusunda işverenin uygulayabileceği baskıya erkekler kadar dayanıklı olamamaktadır.

Bu düzen içinde devletin temel görevleri bulunmaktadır:
• Milli savunma hizmetlerini üzerine almak,
• Bireylerin çalışmalarını adalet içinde yapmalarını sağlamak, bu bakımdan yönetimi üzerine almak,
• Karlı olmayan veya bireyler tarafından yapılamayacak işleri yapmak

(Turanlı,
2000, 67).

Çalışma İlişkilerinin Tarihsel Gelişimi İçerisinde Sosyal Politika Düşünce Akımı, sosyalist
politika akımı gibi, liberalizme bir tepki olarak ortaya çıkmıştır.

Barış Konferansı çerçevesinde Uluslararası Çalışma Mevzuatı Birliği’nin de içinde yer aldığı 15 kişilik bir çalışma
komisyonu oluşturulur. Bu komisyonun çalışmaları sonrasında üçlü temsil esasına dayalı uluslararası
bir örgütün (Uluslararası Çalışma Örgütü- ILO) kurulmasına karar verilir.

Esnaf örgütleri içinde, ustalık, kalfalık gibi mesleki ünvanların kazanılma şartları, çıraklık ve kalfalık süreleri, çalışma şartları, üretilecek malın cinsi ve kalitesi, hammaddelerin temini ve işlenmesi, dükkânların yeri ve sayısı gibi konular Fütüvvetname olarak adlandırılan yazılı bir kaynak içinde ayrıntılı olarak yer almaktaydı.

Loncalar tüm esnaf ileri gelenlerinin toplandığı, meslekleriyle ilgili kararlar aldığı ve tartıştığı yerlerdi.
Kethüda ve yardımcısı durumundaki yiğitbaşı başkanlığında toplanan loncaların başlıca işleri;
esnaf arasındaki anlaşmazlıkları çözmek, gelenek ve göreneklerin bozulmaması için tedbirler almak,
kurallara aykırı hareket edenleri cezalandırmak, gerekirse işyerlerini kapatmak, hesaplarını denetlemekti
(Evren, 1999, 12).

Cumhuriyet Dönemi’nde devletin çalışma yaşamına ilk müdahaleleri, yukarıda özetlenen şartlar altında ilk olarak 1921 yılında yürürlüğe konulan Zonguldak ve Ereğli Havzai Fahmiyesinde Mevcut Kömür Tozlarının Amale Umumiyesine Olarak Fütuhtuna Dair Kanun ile olmuştur (Altan, 2008,

Sorunun doğru yanıtı D şıkkıdır. Firmanın işgücünü kiraladığı ve karşılığında ücretini ödediği yere emek piyasası denir.  

Sorunun doğru yanıtı B şıkkıdır. İstihdamı üretim faktörlerinin üretim sürecinde kullanılmasını ifade eder. 

Sorunun doğru yanıtı C şıkkıdır. Yevmiyeli çalışanlar, bir başkasının işinde ayni (mal) ya da nakdi (para) bir gelir elde etmek amacıyla günlük ücret üzerinden çalışanlardır. 

Sorunun doğru yanıtı B şıkkıdır. İmalat sanayi işçileri, mavi yakalılara örnek gösterilebilir.

Kanun, işveren vekili tanımını çok geniş tutmuştur. Bu nedenle işveren adına hareket eden fabrika müdürü, personel müdürü, atölye şefi veya ustabaşı kendilerine verilen yetki alanı ile sınırlı kalmak koşuluyla işveren vekili sayılmaktadır.

İşgörme borcu: İşçinin iş sözleşmesinden doğan temel borcu işin görülmesidir. Ancak işçi bu borcunu, bizzat ve özenle yerine getirmek zorundadır. İşçi bir başka kişi aracılığıyla iş görme borcunu yerine getiremeyeceği gibi, işçinin ölümü halinde de bu borç mirasçılarına geçmeyecektir. Ayrıca işçinin işini özenle yerine getirerek iş güvenliğini tehlikeye düşürmemesi, işyerindeki mal ve eşyanın hasar ve kaybına neden olmaması gerekir.

Sadakat borcu: İşçi ve işveren arasında kişisel bir ilişki kurulmasını sağlayan iş sözleşmesinin doğurduğu borçlardan bir diğeri de sadakat borcudur. Bu borç kapsamında işçi, işverenin ve işyerinin çıkarlarını korumak, işverene ekonomik, ticari veya mesleki bakımdan zarar verebilecek her türlü davranıştan kaçınmak durumundadır. İşçinin hırsızlık yapması, işverenin ve işyerinin meslek ve ticaret sırlarını üçüncü kişilerle paylaşması, makine, araç ve gereçlerde meydana gelen arıza ve aksaklıkları zamanında işverene bildirmemesi, işi bırakıp gazete okuması veya uyuması, hesap vermekten veya işverene ait olan parayı ödemekten kaçınması, belgelerde tahrifat yapması işçinin sadakat borcuna aykırılık oluşturacaktır. Bu durumda da işçinin iş sözleşmesini derhal feshedebilecektir.

Çalışma koşullarına uyma ve itaat borcu: Bu borç, işçinin işverenin yönetim hakkı karşısında yerine getirmesi gereken bir borçtur. İşçi, işverenin yönetim hakkına dayanarak vermiş olduğu işin yapılması ve işyerinin düzeni ile ilgili talimatlarına uymak zorundadır. Ancak işverenin talimatlarının da işyerinin ihtiyaçları ve o işin âdetine uygun olması gerekmektedir. Bu sınırları aşan talimatları, işçi yerine getirmek zorunda değildir.

Belirli süreli işlerde veya belli bir işin tamamlanması veya belli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile işçi arasında (…) yapılan iş sözleşmesi belirli süreli iş sözleşmesidir” (md.11). Dolayısıyla belirsiz süreli iş sözleşmeleri, tarafların yaptıkları sözleşmeye bir süre koymamaları durumunda ortaya çıkmaktadır. Belirli süreli iş sözleşmesi ise, bir sergi veya kongre organizasyonunun düzenlenmesi gibi işin belirli süreli olması durumunda veya bir araştırma projesinin veya inşaatın tamamlanması gibi belli bir işin tamamlanması söz konusu olduğunda veya hastalık ya da hamilelik gibi bir olgunun ortaya çıkması ile izinli olan işçinin yerine bu süre için yeni bir işçi alındığında ortaya çıkmaktadır.

Çağrı üzerine çalışmaya dayanan kısmi süreli iş sözleşmesi: Çağrı üzerine çalışmada taraflar önceden belirli bir süre (hafta, ay, yıl) içinde işçinin toplam ne kadar süre çalışacağını belirlemekte ve işveren belirli bir süre önceden bildirmek kaydıyla işçiyi istediği zaman işe çağırma imkânına sahip olmaktadır. Çağrı üzerine çalışma, özellikle otel ve eğlence yerlerinde “ekstra işçi” adı altında çalıştırılan işçilerin varlığı ile yaygınlaşmaya başlamıştır. Çağrı üzerine çalışmaya dayanan iş sözleşmesinde, taraflarca aksi kararlaştırılmadıysa, haftalık çalışma süresi 20 saat olarak kabul edilmektedir. Bu tür iş sözleşmesine dayanarak çalışan işçi, belirlenen sürede çalıştırılsın veya çalıştırılmasın, ücrete hak kazanmaktadır. Sözleşmede aksi kararlaştırılmadıysa, işveren işçiye en az dört gün önceden çağrıda bulunmak ve her çağrıda işçiyi en az dört saat üst üste çalıştırmak zorundadır.

Deneme süreli iş sözleşmesi: İşe yeni başlayan bir işçi, işi, işvereni ve işyeri ile çalışma arkadaşlarını tanıyıp yeni çalışma koşullarına alışmak ve alışmaması durumunda ise işi bırakmak isteyebilir. Aynı şekilde işveren de işçinin çalışkanlığını, mesleki bilgi ve becerisini anladıktan sonra iş sözleşmesini kesinleştirmek ve işçiden memnun kalmaması durumunda da işçinin işine hemen son vermek isteyebilir. Bu çerçevede tarafların birbirini tanımaları ve denemeleri için iş sözleşmesinde belirli bir süre kararlaştırmaları durumunda deneme süreli iş sözleşmesi ortaya çıkmaktadır. Deneme süresi, süresi belirli olsun veya olmasın sürekli iş sözleşmeleri için söz konusu olabilir. Süreksiz iş sözleşmelerine deneme süresi konulamamaktadır. İş Kanunu’na göre, deneme süresi en çok iki aydır, ancak toplu iş sözleşmesine konulan hükümlerle bu süreyi dört aya kadar uzatmak mümkündür (md. 15). Deneme süresi içinde işçi veya işveren, bildirim süresi vermeksizin ve herhangi bir tazminat ödemeksizin iş sözleşmesini derhal sona erdirebilmektedir. Ancak bu durumda işçinin o zamana kadar çalıştığı süreye ilişkin olan ücreti ve diğer hakları saklı bulunmaktadır. Deneme süresi sonunda tarafların birbirleriyle bağlı kalmak istemeleri durumunda ise, yeni bir iş sözleşmesi yapılmamakta ve tarafların tüm hak ve borçları işçinin ilk kez çalışmaya başladığı tarihten itibaren işlemeye başlamaktadır.

Kadın işçi çalıştırma yasağı: İş Kanunu’na göre, kadınların maden ocakları, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer ve su altında yapılan işlerde çalıştırılmaları yasaktır (md. 72). Ayrıca kadınların ne tür ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılabilecekleri Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği’nde belirtilmiştir. Burada belirtilenlerin dışında kadınların ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılmaları yasaktır. Çanak, çömlek, çini, fayans, porselen ve seramik imaline ilişkin işler, çırçır fabrikasındaki işler, konfeksiyon ve triko imali işleri, maden suları ve sodalarının üretimi işleri kadınların çalıştırılabileceği ağır ve tehlikeli işlere örnek olarak verilebilir.

Bireyin temyiz gücüne sahip olabilmesi için yaş küçüklüğü, akıl zayıflığı, sarhoşluk gibi sebeplerle makul surette hareket etme iktidarından yoksun bulunmaması gerekmektedir. Temyiz gücüne sahip olmayan bireyler iş sözleşmesi yapma ehliyetine de sahip olamamaktadır.