ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ - Deneme Sınavı - 13

Eşit işlem yapma borcu: İşverenin bu borcunun temeli Anayasa’ya dayanmaktadır. Anayasa’nın 10. maddesine göre; “Herkes, dil, ırk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.” Ancak yasa koyucu Anayasa’da yer alan bu genel ilke ile yetinmemiş ve İş Kanunu’nda da eşitlik ilkesini özel olarak düzenlemiştir. İş Kanunu’na göre; “İş ilişkisinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz. İşveren, esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalışan işçi karşısında kısmi süreli çalışan işçiye, belirsiz süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli çalışan işçiye farklı bir işlem yapamaz. İşveren, biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, iş sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz. Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz. İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin uygulanmasını haklı kılmaz. İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı davranıldığında işçi, dört aya kadar ücreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığı haklarını da talep edebilir.

Sorunun doğru yanıtı D şıkkıdır. Fikir işçileri, beyaz yakalılara örnek gösterilebilir.

Sorunun doğru yanıtı E şıkkıdır. Aktif nüfusun diğer ismi ise “Çalışma Çağındaki Kurumsal Olmayan Sivil Nüfus” dur.

Sorunun doğru yanıtı C şıkkıdır. Bir ekonominin genel durumu veya performansı genelde gayri safi yurt içi hâsılasının (GSYİH) gelişme hızı ile anlaşılır.

Sorunun doğru yanıtı A şıkkıdır. Soruda çalışma ilişkilerini etkileyen faktörlerden biri olan politik ve hukuksal şartlardan bahsedilmektedir.

Sorunun doğru yanıtı E şıkkıdır. Soruda Hükümetlerin İzledikleri Ekonomi Politikaları bir örnek sunulmaktadır.

Temel ücrete (çıplak ücret); işçiye sağlanan ikramiye, prim, sosyal yardımlar ve diğer ek ücret ödemeleri gibi parayla ölçülmesi mümkün menfaatler dahil değildir. Temel ücrete bu yan ödemelerin ilave edilmesi ile ortaya çıkan ücrete ise “giydirilmiş ücret” denilmektedir. Doğru cevap C'dir.

İşçinin yapmış olduğu iş karşılığı ödenen asıl ücreti yanında, kanun ve sözleşme uyarınca hak kazandığı ikramiye, prim, komisyon ücreti, kardan pay alma gib ücret ekleri vardır. Doğru cevap E'dir.

Kardan Pay Alma (Temettü İkramiyesi): İşletmenin karının bir bölümüne işçinin katılması olanağını sağlayan bir ek ücret biçimidir. Kardan pay alma temel ücret olarak tespit edilemez, temel ücreti tamamlayan ek bir ücret olmak durumundadır. 6098 sayılı yeni Türk Borçlar Kanunu’nun 403. maddesine göre “sözleşmeyle işçiye ücretle birlikte üretilenden, cirodan veya kardan belli bir pay verilmesi kararlaştırılmış ise hesap dönemi sonunda bu pay yasal hükümler veya genellikle kabul edilmiş ticari esaslar göz önünde tutularak belirlenir. Doğru cevap B'dir.

İş Kanunu’na göre normal haftalık çalışma süresi en çok 45 saattir. Bu sürenin içine işçinin fiilen çalıştığı “fiili çalışma süresi” ile işin niteliğinden ve işin icrasından kaynaklanan nedenlerle çalışmadığı, ancak çalışma süresinden sayılan haller olarak kabul edilen “farazi çalışma süreleri” dahildir. Doğru cevap D'dir.

Çalışma hayatında gece en geç saat 20:00’de başlayarak en erken saat 06:00’ya kadar geçen ve herhalde en fazla on bir saat süren dönem gece çalışmasıdır. Doğru cevap C'dir.

Fazla çalıştırmanın yasak olduğu kişiler:

On sekiz yaşını doldurmamış kişiler,

• Gebe ve yeni doğum yapmış ve emziren işçiler,

• Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçiler,

• İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği doktor raporuyla belgelenen işçiler.

• Kadın işçilere her ne şekilde olursa olsun gece döneminde yedibuçuk saatten fazla çalıştırılamadıklarından, fazla çalışma da yaptırılamaz. Doğru cevap B'dir.

Telafi çalışması, işçinin bazı nedenlerle çalışmaması halinde, kaybedilen çalışma süresinin belirli bir zaman dilimi içinde normal çalışma süresi üstünde çalışarak ve fazla çalışma ücreti ödenmesine gerek kalmaksızın yapılan çalışmadır. Doğru cevap A'dır.

Telafi çalışmasının kanunun aradığı koşulların gerçekleşmesinden itibaren iki ay içinde işverence uygulanması gerekmektedir. Bu süre içinde yapılmayan telafi çalışması, yapılmış sayılmaktadır. İşçinin kanun gereği kullandığı izinler karşılığında telafi çalışması yapma zorunluluğu yoktur. Doğru cevap C'dir.

Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara yılda on dört günden, • Beş yıldan fazla ve on beş yıldan az olanlara yılda yirmi günden, • On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yılda yirmi altı günden, az olamaz. • Ancak on sekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz. (İş K. md.56/f.5) • Yer altı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri dörder gün arttırılarak uygulanır (6552 sy. K. md.5). Doğru cevap B'dir.

Sanayi Devrimi ile birlikte günümüzdeki anlamıyla çalışan (işçi) ve çalıştıran (işveren) ilişkisi ortaya çıkmıştır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

İşin bedeni, fikri veya bedeni ve fikri olması, uzun veya kısa süreli bir iş olması, kamu sektörüne veya özel sektöre ait bir iş olması kişinin işçi niteliğini kazanması açısından önem taşımamaktadır. 

İşyerlerinde çalışan çırak ve stajyerleri işçi olarak değerlendirmek mümkün değildir.

Bir kişinin aynı zamanda farklı bir uğraşı nedeniyle işveren, başka bir faaliyeti nedeniyle de işçi sayılması mümkündür.

Doğru cevap D seçeneğidir.

İşçi, bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişidir. Doğru cevap B'dir.

İşveren vekili, işveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselerdir. Doğru cevap E'dir.

Memur ve işçi arasında bazı önemli farklılıklar bulunmaktadır. Memurlar, devleti kamu iktisadi teşebbüsleri ve diğer kamu tüzel kişilerince idare esaslarına göre yürütülen asli ve sürekli kamu hizmetlerini yerine getirmekle görevlendirilmiş, atamaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ile diğer çalışma koşulları kanunla düzenlenen kişilerdir. İşçiler iş sözleşmesi ile işe alınırken, memurlar atama yolu ile işe başlamaktadır. Çalışma koşulları işçilerde pazarlık yolu ile tespit edilirken, memurlar çalışma koşulları önceden yasayla kesin olarak belirlenmiş, kamu hukuku statüsüne göre çalıştırılmak üzere göreve atanmaktadır. Bunun yanı sıra memurların iş güvencesi düzeyleri işçilere göre çok daha yüksektir. Doğru cevap E'dir.