ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ TARİHİ

1945’ten günümüze çalışma ilişkilerinde, 1945-1970’lerin sonunu birinci dönem, 1980 sonrasını ise ikinci dönem olarak ele almak konu üzerinde çalışan sosyal bilimcilerin ortak yaklaşımıdır. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Dönemselleştirmeyi yapan farklı yazarlar, dönemlerin sosyoekonomik yapısını temel alarak 1945 sonrası birinci dönemi “Fordist”, 1980 sonrasını ise “post-Fordist” olarak da tanımlarlar.

Endüstriyalizm, üretim sürecinde doğanın makine kullanılarak dönüştürülmesi ise; küreselleşme döneminin postendüstriyalist toplumu, makinenin yerini bilginin, sanayinin yerini hizmetlerin aldığı toplum olarak tanımlanmıştır. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Endüstri ilişkileri sınıflaması kapitalizmin çeşitlerini temel alarak yapılan gruplandırmalara dayanır. Albert’in (1991) “Ren modeli” ve “neoAmerikan modeli” olarak yaptığı ikili gruplama; Coates’ın (1998) “müzakereci korporatist nitelikli ülkeler”, “piyasa modeli” ve “kalkınmacı ülkeler” olarak yaptığı üçlü gruplama; Elger ve Edwards’ın (1999) “korporatist rejimler”, “devletçi rejimler” ve “neo-liberal rejimler” olarak yaptığı gruplama; uluslararası işbölümünü temel alarak yapılan “merkez, çevre, yarı çevre ülkeleri” gruplaması, bu gruplamalara örnektir. Crouch (1993) ise endüstri ilişkilerini, taraflar arasındaki ilişkinin zayıf ve çatışmacı olduğu “çatışmacı sistem”, işçi ve işveren temsilcileri arasındaki toplu pazarlıklara dayanan “çoğulcu pazarlık sistemi”, işçi, işveren ve devlet arasındaki pazarlıklarla ulaşılan bir sosyal anlaşmaya dayanan “korporatist model” ve taraflar arasında uzlaşmadan çok hegemonik ilişkilere dayanan “otoriter korporatizm” olarak grupluyor. Üretim ile emeğin ve sermayenin yeniden üretimi arasındaki ilişkileri temel alan Buroway (1985) ise emek süreçlerinin denetimini, “piyasa despotizmi”, “hegomonik rejimler” ve “hegemonik despotizm” olarak sınıflandırmaktadır. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Karşılaştırmalı çalışmalar, endüstri ilişkileri alanında iki farklı yaklaşıma yol açmıştır. İlk kez Dunlop (1958) tarafından geliştirilen “benzeşme” yaklaşımına göre, sanayileşme süreci içerisinde ulusal endüstri ilişkileri sistemleri birbirlerine yaklaşacaklardır. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Fordizmin Fransa'daki biçimine “devlet Fordizmi” adı verilmektedir. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Keynesçilik gerek ABD’de gerekse Avrupa’da dönemin ekonomik politikalarına damgasını vurmuştur. Öyle ki ABD Başkanı Richard Nixon, 1971 yılında “Hepimiz Keynesçiyiz” demekteydi. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Fordizmin birinci aşaması, 1914-1929 yılları arasındaki Amerikan modeli Fordizmdir. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Çekirdek ülkeler veya Ren Bölgesi modeli ülkeleri Avusturya, Belçika, Fransa, Almanya, Lüksemburg'dur. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Sayısal esneklik, işçi alımının ve işten çıkarmaların piyasa koşullarına hızla uyarlanmasıdır. Doğru yanıt A şıkkıdır.

1945’ten günümüze çalışma ilişkilerinde, 1945-1970’lerin sonunu birinci dönem, 1980 sonrasını ise ikinci dönem olarak ele almak konu üzerinde çalışan sosyal bilimcilerin ortak yaklaşımıdır. Söz konusu dönemselleştirmeyi yapan farklı yazarlar, dönemlerin sosyoekonomik yapısını temel alarak 1945 sonrası birinci dönemi “Fordist”, 1980 sonrasını ise “post-Fordist” olarak da tanımlarlar.

Kapitalizmin çeşitlerini temel alarak yapılan gruplandırmalarlardan birisi, Albert’in (1991) “Ren modeli” ve “neoAmerikan modeli” olarak yaptığı ikili gruplamadır. 

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra başlayan ve 1970’li yılların sonuna kadar olan döneme iktisat yazınında “Kapitalizmin altın çağı” veya “Keynes Çağı” adı verilir. Bunun nedeni, tüm dünyada ama özellikle Batı Avrupa ve Doğu Asya’da ekonomilerin hızla büyümesi, refahın artması ve çoğu ülkede tam istihdam koşullarının yaşanmasıdır.

Fordizmin ikinci aşaması, ABD’de Başkan Roosevelt’in, sendikaları güçlendiren, toplu pazarlık sistemini destekleyen, bireysel işçi haklarını ve sosyal güvenliği geliştiren “New Deal/Yeni Anlaşma” politikaları ile başlayan ve İkinci Dünya Savaşı’na kadar süren dönemdir.

Ancak savaş sonrası dönemde Keynesçi politikalar, iki alanda sorunlarla karşılaşmaktaydı. Birinci sorun, üye sayıları hızla yükselen ve işsizliğin son derece az olduğu Altın Çağ’da pazarlık güçleri artan sendikaların aldığı yüksek ücret artışlarının, enflasyonist bir baskı yaratmasıydı. İkinci sorun da ekonomi fazla ısındığı zaman talebin azalmasını sağlamak için kamu harcamalarının kısılması gerekirken, halkın tepkisini düşünen hükûmetlerin bu yola başvurmakta zorlanmasıydı. İster toplu sözleşmelerle sağlanan ücret artışları, isterse yüksek kamu harcamaları nedeniyle olsun, enflasyonist bir ortam doğduğu zaman, ücret artışlarını sınırlayan ve kamu harcamalarını kısan politikalara başvurabilmek, toplumsal bir uzlaşmayı gerektiriyordu. Bunun için de işçi ve işveren örgütlerinin hükûmetlerle ortak hareket etmelerinin sağlanması şarttı. İşverenler açısından ise işsizliğin az olduğu bir ortamda, firmalar arasındaki kıt emeği çekme rekabetinin azaltılması gerekliydi. Aksi takdirde tüm işverenler, hızla artan ve verimlilik artışlarının sınırını zorlayan ücret maliyetleri ile karşı karşıya kalacaklardı.

Ebbinghaus (1998) Batı dünyasındaki endüstri ilişkileri sistemlerini dört grupta toplamaktadır. 

Kuzey korporatizmi (Danimarka, Finlandiya, Norveç, İsveç, ayrıca Hollanda): Örgütlü çıkar grupları oldukça merkezîleşmiştir. 

Çekirdek ülkeler veya Ren Bölgesi modeli (Avusturya, Belçika, Fransa, Almanya, Lüksemburg): Ebbinghaus bu modele “kıta Avrupası sosyal ortaklık modeli” adını da vermektedir. 

Anglo-Sakson sistemi: ABD’deki endüstri ilişkilerine damgasını vuran bu sistem, Avrupa’da esas olarak İngiltere’de ve tarihsel bağları nedeniyle İrlanda’da egemen olmuştur.

Akdeniz sistemi: (Yunanistan, İtalya, Portekiz, İspanya): Bu sistem Güney Avrupa ülkelerindeki endüstri ilişkilerini tanımlamaktadır.

Fordist sistemin 1980’li yıllardan sonra değiştiği konusunda sosyal bilimciler arasında geniş ölçüde görüş birliği olmakla birlikte, dönemin adlandırılmasında farklılıklar görülmektedir. Üretim sistemindeki değişime ağırlık veren yaklaşımlar, dönemi Post-Fordizm, Fordizm sonrası, esnek uzmanlaşma, Toyotizm, yalın üretim gibi farklı deyimlerle tanımlamaktadırlar

Bu dönemin temel özellikleri, teknolojik Dönüşüm ve Esnekleşme, Sermaye Birikiminin malileşmesi, Özelleştirme, Yeni uluslararası bölümü, Devletin rolünde değişimdir. Yalın üretim ise, esnekleşme kavramın altında yer alan bir kavramdır. Standart ürünlerin kitlesel üretimi yerine, daha kısa üretim sürelerinde daha çeşitli mal üretilmesini olanaklı kılan esnek üretim sistemleri, işin örgütlenmesi ve yönetiminde de esnekleşmeye doğru olan dönüşümü kolaylaştırmış ve hızlandırmıştır.