ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ TARİHİ

Albert’in (1991) “Ren modeli” ve “neoAmerikan modeli” olarak yaptığı ikili gruplama; Coates’ın (1998) “müzakereci korporatist nitelikli ülkeler”, “piyasa modeli” ve “kalkınmacı ülkeler” olarak yaptığı üçlü gruplama; Elger ve Edwards’ın (1999) “korporatist rejimler”, “devletçi rejimler” ve “neo-liberal rejimler” olarak yaptığı gruplama; uluslararası işbölümünü temel alarak yapılan “merkez, çevre, yarı çevre ülkeleri” gruplaması, bu gruplamalara örnektir. Crouch (1993) ise endüstri ilişkilerini, taraflar arasındaki ilişkinin zayıf ve çatışmacı
olduğu “çatışmacı sistem”, işçi ve işveren temsilcileri arasındaki toplu pazarlıklara dayanan “çoğulcu
pazarlık sistemi”, işçi, işveren ve devlet arasındaki pazarlıklarla ulaşılan bir sosyal anlaşmaya dayanan
“korporatist model” ve taraflar arasında uzlaşmadan çok hegemonik ilişkilere dayanan “otoriter korporatizm” olarak grupluyor. Üretim ile emeğin ve sermayenin yeniden üretimi arasındaki ilişkileri temel
alan Buroway (1985) ise emek süreçlerinin denetimini, “piyasa despotizmi”, “hegomonik rejimler” ve
“hegemonik despotizm” olarak sınıflandırmaktadır.

Karşılaştırmalı çalışmalar, endüstri ilişkileri alanında iki farklı yaklaşıma yol açmıştır. İlk kez Dunlop (1958) tarafından geliştirilen “benzeşme” yaklaşımına göre, sanayileşme süreci içerisinde ulusal endüstri ilişkileri sistemleri birbirlerine yaklaşacaklardır. Bu yaklaşımın temel varsayımı, sanayileşmiş ülkelerdeki endüstri ilişkilerinin ortak, belirlenebilir niteliklere sahip olduğudur.

Sosyal bilimciler arasında, bu dönemdeki üretim rejiminin, ulusal pazarlar için kitlesel üretim ve kitlesel tüketime dayanan “Fordizm” olduğu,
ekonomik genişlemenin bu Fordist temel üzerinde yükselen Keynesçi politikalar sayesinde hayata geçirildiği görüşü yaygındır. Amerika’da standart
olan bu sistem, savaş sonrası Avrupa’da ve çevre ülkelerde yaygınlaşırken Fordizmin farklı biçimlerine de yol açmıştır. Örneğin; İngiltere’de “tıkanmış/
kusurlu Fordizm”, Almanya’da “esnek Fordizm”, Fransa’da “devlet Fordizmi”, İspanya ve İtalya’da “geç Fordizm”den bahsedilmektedir. Fordizmin gelişmekte olan ülkelerdeki biçimine ise “çevre Fordizmi” adı verilmektedir.

Taylorizm: 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında, Amerikalı mühendis F. W. Taylor tarafından geliştirilen, makine başındaki işçinin davranışlarını, birim zamanda en fazla üretimi gerçekleştirecek biçimde düzenlemeye dayanan sistem.

Fordizm, yalnızca kitlesel üretime değil, ayrıca kitlesel tüketime dayanan bir sistemdir.

Çekirdek ülkeler veya Ren Bölgesi modeli (Avusturya, Belçika, Fransa, Almanya, Lüksemburg): Ebbinghaus bu modele “kıta Avrupası sosyal ortaklık modeli” adını da vermektedir.

Savaş sonrasındaki bu sosyal uzlaşmanın dayandığı unsurları daha yakından inceleyelim:
Birincisi, bu sosyal uzlaşmanın emek tarafında sendikal ve siyasal alanda güçlü ve mücadeleci bir işçi hareketi bulunmaktadır. Güçlü bir işçi hareketinin varlığı sayesindedir ki işverenler sendikaları sosyal taraf olarak tanımışlar ve çalışma koşullarını onlarla müzakereyi kabul etmişlerdir.
İkinci unsur, Sovyetler Birliği ve Doğu Avrupa’da kapitalizmle rekabet eden bir sistem olarak sosyalizmin varlığıdır. Sosyalist sistem alternatifinin varlığı işverenlerin, işçi hareketi karşısında daha uzlaşmacı olmasına ve hükûmetlerin devrim tehdidinden kurtulmak için reformcu politikalara ağırlık vermelerine yol açmıştır.
Üçüncü olarak, İkinci Dünya Savaşı sonrasında kapitalist dünya yirmi yılı aşkın bir süre istikrarlı ve güçlü bir ekonomik gelişme dönemi yaşamıştır. Güçlü büyüme, işverenlerin ücret ve çalışma koşullarındaki iyileştirmeleri kabul etmelerini kolaylaştırırken, sosyal devlet harcamalarının finansmanını da olanaklı kılmıştır.

Küreselleşme sürecinde beş jenerik teknoloji, yeni bir teknoloji sisteminin yaratılmasına yol açmıştır: enformasyon teknolojileri (mikroelektrik, bilgisayar, telekomünikasyon teknolojilerinin bileşimi) ve enformasyon teknolojilerinin bir türevi olarak esnek üretim/esnek otomasyon teknolojileri; bioteknoloji; malzeme teknolojisi; enerji teknolojisi ve uzay teknolojisi (Freeman, 1987).

Esnek çalışma biçimleri, sayısal esneklik, zamana bağlı esneklik, işlevsel esneklik, ücret esnekliği
ve uzaklaştırma stratejileri olarak sınıflandırılabilir. Sayısal esneklik, işçi alımının ve işten çıkarmaların piyasa koşullarına hızla uyarlanmasıdır. Bu uyarlanmanın yapılabilmesi için yasalarla işçilere sağlanan iş güvencesinin sınırlanması gerekecektir. Kısmi sürelerle çalışma, geçici işler, belirli süreli çalışma ve çağrı üzerine çalışma sayısal esnekliği gerçekleştirmenin araçlarındandır.

İstihdamın mesleki bileşimi de büyük ölçüde değişmiştir. Mavi yakalı mesleklerden (istihraç, imalat,
montaj, onarım) beyaz yakalı mesleklere (yönetim, tıp, eğitim, teknik işler) doğru bir kayış söz konusudur. Gri yakalı meslekler (ofis işleri, satış, hizmetler) nispi ağırlıklarını korumaktadır.

Keynes çağı

Taylorizm

Neo-korporatizm

sosyal esneklik

çağrı üzerine çalışma

çevre Fordizmi

Yalın üretime denk düşen yalın yönetime “stressiz yönetim” de denmektedir.

Küreselleşme döneminin önemli bir özelliği emek ve sermaye arasındaki
sosyal uzlaşmadır.

Alman sistemi

kapital teknolojisi