ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ TARİHİ

1980 sonrası dönemin temel özelliği çalışma ilişkilerinde esnekliğin ve kuralsızlaşmanın güçlenmesidir.

2821 Sayılı Sendikalar Kanunu, sendika ve konfederasyon dışında işçi kuruluşu kurulmasını engelleyici niteliktedir.

2822 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu, toplu iş sözleşmesi yetkisi için oldukça ağır sınırlamalar getirmiştir

1982 Anayasası, 1961 Anayasası’ndan farklı olarak lokavta yer vermiştir.

4688 Sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu ile kamu görevlileri sendikalarının faaliyetleri düzenlenir.

1961 Anayasasının yerini alan 1982 Anayasası sendikal haklara önemli sınırlamalar getirmiş, bu sınırlamalar 2821 ve 2811 sayılı sendikal yasalarla pekiştirilmiştir.

1980 sonrasında sendikal haklarda yaşanan sınırlamalara paralel olarak sendikaların toplumsal, iktisadi ve siyasal etkisi zayıflamıştır. Zorunlu işkolu sendikacılığı ilkesi nedeniyle sendika sayısından bir azalma yaşanmış ve merkezileşme eğilimi artmıştır. Sendika kurmayı ve sendikalaşmayı zorlaştırıcı yasal düzenlemeler nedeniyle sendikalaşma oranlarında düşüş yaşanmaya başlanmıştır.

1980 sonrası dönemde Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (TÜRK-İŞ), Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) ve Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu (HAK-İŞ) olmak üzere üç işçi konfederasyonu varlığını sürdürmüştür. 1980 öncesinde kurulan Milliyetçi İşçi Sendikaları Konfederasyonu (MİSK) ise etkisizleşmiş ve tasfiye olmuştur.

İlk dört seçenekteki örgütlenmeler işveren örgütleriyken, TÜRK-İŞ işçilerin haklarının savunulması amacıyla kurulan bir örgütlenmedir.

24 Ocak kararlarından kısa bir süre sonra toplu iş sözleşmelerinde izlenecek ana politikaları belirlemek amacıyla, hükümet tarafından Toplu Sözleşme Koordinasyon Kurulu oluşturulmuştur.

12 Eylül askeri darbesi sonrasında tüm grevler yasaklandı ve grev hakkı askıya alındı. 1984 yılından itibaren yeniden uygulanmaya başladı. Ancak grevlere ilişkin yasal düzenlemeler nedeniyle önemli zorluklar ortaya çıktı. Grev eğilimi 1989-1995 arasında ciddi bir artış gösterirken, 2000’li yıllarda önemli düşüşler yaşanmaya başlandı. Dönem boyunca grev erteleme mekanizmasının da yaygın biçimde kullanıldığı görülmektedir.

1987, 1988 ve 1989’da yıllık ortalama 30 bin işçinin katıldığı grevlere 1990 ve 1991 yıllarında ortalama 160 binin üzerinde işçi katıldı. 1995 yılında ise greve katılan işçi sayısı 200 bine yaklaştı. Bu Türkiye çalışma ilişkileri tarihindeki en yüksek grevci işçi sayısıdır

1990’lı yıllar Türkiye çalışma ilişkileri tarihinde gerek katılan işçi sayısı ve gerekse grevde geçen işgünü açısından en yoğun grevlerin yaşandığı dönemdir.

Toplu çalışma ilişkilerini yakından ilgilendiren bir düzenleme de 2004 yılında kabul edilen yeni Türk Ceza Kanunu ile getirilmiştir. Böylece sendika özgürlüğünü korumak için 2821 sayılı Yasa ile getirilen hukuksal güvencelere cezai güvenceler de eklenmiştir.

Sendika aidatının kaynaktan kesilmesi uygulamasına check-off adı verilir.

Piyasanın işleyişine müdahale edilmesine karşı çıkan, çalışma ilişkilerinde esneklik ve kuralsızlığı, ekonomik alanda özelleştirmeleri ve kamunun ekonomiye müdahalesini en aza indirmeyi hedefleyen ve 1980 sonrası yaygınlaşan iktisat politikalarına yeni / neo liberalizm denir.

1980 sonrasının iktisat politikalarının temel hedefi dışa açık/ihracata yönelik sanayileşme, küresel sermaye ile bütünleşme ve liberalleşme olarak tanımlanabilir. Yeni modelin temel özelliğinin, “ücretlerin düşürülmesi yoluyla yurtiçi talebin daraltılarak, yurtdışı pazarlara ihraç edilecek bir artığın yaratılması” olduğu vurgulanmaktadır

Türkiye’de istihdamın yapısı 1980 sonrasında ciddi bir dönüşüme uğramıştır. Tarımın istihdam içindeki payının (Batılı sanayileşmiş ülkelerle karşılaştırıldığında yüksek olmaya devam etmekle birlikte) 30 yıl gibi bir sürede çok hızla gerilediği açıktır. 1980’de tarım dışı istihdam yüzde 47 iken 2010 yılında yüzde 75’e ulaşmıştır. 1960’ta tarım dışı istihdamın payının yüzde 30 civarında olduğu düşünülecek olursa son 50 yıl içinde yaşanan değişimin boyutları daha iyi anlaşılmış olur. Tarımdaki bu hızlı çözülmenin ve kente göçün yeni sosyal sorunlar yarattığı ve çalışma ilişkilerinin önemini artırdığı açıktır.

1982 Anayasası ve 2822 sayılı Yasanın yasal kabul ettiği grev türü menfaat (çıkar) grevidir. Doğru cevap A'dır.

İş sözleşmelerini bağıtlama yetkisi Milli Güvenlik Kurumu'na değil Yüksek Hakem Kurumuna verilmiştir.

Gerçek ücretlerde yaşanan gerileme ve işçi ücretleri üzerindeki basınç 1989 yılında kamu kesiminde Bahar Eylemleri olarak adlandırılan işçi eylemlerine yol açmış ve aynı dönemde grev eğiliminde de ciddi bir artış gündeme gelmişti.

Kamu kesiminde çalışan işçilerin 1989 yılı Mart, Nisan ve Mayıs aylarında yaptıkları ve Bahar Eylemleri olarak bilinen protesto eylemleri, Türk-İş’e bağlı 26 sendikanın oluşturduğu Koordinasyon Kuruluyla üç kamu işveren sendikası arasında sürdürülen toplu sözleşme görüşmelerinde ilerleme sağlanamaması üzerine yapılmıştır. 12 Eylül baskı koşulları ve ANAP hükümetleri döneminde yaşanan ciddi reel ücret kayıpları ve yoksullaşma eylemlerin en büyük nedeniydi. Bu nedenle eylemler salt ekonomik çerçeveyle sınırlı kalmayıp politik talepler de içeriyordu.

2822 sayılı Yasa toplu iş sözleşmesi yapma ehliyetini, yapılacak sözleşmenin kapsamına girecek işyeri veya işyerlerinin içinde bulunduğu işkolunda kurulu işçi sendikalarına vermiştir. Diğer bir ifadeyle konfederasyonların toplu iş sözleşmesi ehliyeti yoktur. 2822 sayılı Yasa toplu iş sözleşmesi yetkisi için oldukça ağır sınırlamalar getirmiştir. Yasa’ya göre yetki için iki koşul gereklidir: 1) Ön koşul niteliğinde olan işkolu barajı: İşçi sendikasının kurulu bulunduğu işkolunda çalışan işçilerin en az yüzde onunu (tarım ve ormancılık, avcılık ve balıkçılık işkolu hariç) üye kaydetmiş olması, 2) Sendikanın toplu iş sözleşmesi bağıtlamak istediği işyerinde veya işletmede işçilerin yarıdan fazlasını üye yapmış olması. Yetki tespit işlemleri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yapılmaktadır.