ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ TARİHİ

1980’li yıllar ile birlikte bir yandan iktisat politikasında köklü bir değişikliğe gidildi (24 Ocak
1980 kararları), öte yandan siyasal ve sosyal haklar alanında baskıcı-otoriter bir rejim değişikliği (12
Eylül 1980 darbesi) gerçekleştirildi. 12 Eylül askeri darbesi ile 1961 Anayasası askıya alındı. 1982
yılında yeni bir anayasa yapıldı ve aralarında sendikal yasaların da olduğu temel yasalar değiştirildi.
12 Eylül 1980 ile Kasım 1983 seçimleri arasındaki dönem, Millî Güvenlik Konseyi (MGK) adı verilen ve 5 darbeci generalden oluşan askeri cuntanın yönetiminde geçti. Yeni bir Anayasa yapmak üzere üyeleri MGK tarafından seçilen bir Danışma Meclisi (DM) oluşturuldu. Ancak MGK bu dönem boyunca son karar verici olarak kaldı. Kasım 1983 seçimleri ile tek başına iktidara gelen Turgut Özal liderliğindeki Anavatan Partisi (ANAP), 24 Ocak
kararları ile başlayan liberalizasyon ve ihracata yönelik sanayileşme politikalarını derinleştirdi (Özal,
darbe dönemindeki Bülent Ulusu hükümetinde ekonomiden sorumlu Başbakan Yardımcılığı görevinde bulunmuştu).
Bu dönemde özelleştirme uygulamaları ile çalışma ilişkilerinde esneklik ve kuralsızlaşmaya dönük girişimler hız kazandı. İktisat politikalarında yaşanan köklü değişiklikle birlikte devletin 1960-80 arasında yürüttüğü sosyal işlevler göz ardı edilmeye başlandı. Özellikle ANAP döneminde, kamu kesimi çalışma ilişkilerinde işveren örgütlerinin ilkeleri egemen olmuştur. 1980 sonrasının ekonomi politikalarında ulusal kalkınmacılık ve devletçilik
ya da karma-ekonomi anlayışı, buna bağlı olarak popülist politikalar terk edilmiştir. Bunların yerini
üretimden elini çekmiş, piyasayı güçlendirme görevi üstlenmiş ve kamu bütçesini disipline etmek için
sosyal politikalardan vazgeçen bir devlet almıştır.

Dönem boyunca
istihdamın sektörel yapısında çok köklü değişiklikler yaşanmıştır. İstihdamın sektörler arasında
oransal dağılımına baktığımızda yükselen hizmet sektörünü ve hızla gerileyen tarım sektörünü
görmekteyiz.

2821 sayılı Yasa ile din ibadet işlerinde çalışanlara, öğrencilere, özel öğretim kurumlarında öğretmenlik yapanlara ve özel güvenlik görevlilerine
sendika üyeliği yasaklanmıştır.

Yasa’nın tanımladığı grev için aranan şartlar gerçekleşmeden yapılan greve kanun dışı grev denilir. Siyasi amaçlı grev, genel grev ve dayanışma grevi kanun dışı grevdir.

4688 sayılı Kanun’da, 4 Nisan 2012 tarihli ve 6289 sayılı Kanun’la bazı önemli değişiklikler yapılmıştır. Kanunun adı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanununu iken Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu şeklinde değiştirilmiş ve kamu görevlilerine sınırlı bir toplu sözleşme olanağı tanınmıştır. Ancak kanunda yapılan yeni
düzenlemelerle zorunlu tahkim sistemi getirilmiş olup memurlara grev hakkı tanınmamıştır. Kamu
görevlileri toplu sözleşme görüşmelerinde anlaşma sağlanamaması durumunda devreye bir zorunlu
tahkim kurumu olan Kamu Görevlileri Hakem Kurulu girmektedir.

Bireysel çalışma ilişkilerinde dönem içinde yapılan en önemli değişiklik 2003 yılında 4857 sayılı yeni İş Yasası’nın kabulüdür.

Türkiye, İş Sözleşmesinin Sona Erdirilmesine İlişkin 158 sayılı ILO sözleşmesini kabul etti. 158 sayılı Sözleşme işçinin, “geçerli bir nedene” dayanmayan feshe karşı
korunmasını öngörüyordu (Çelik 2003). 158 sayılı Sözleşme’nin yürürlüğe girmesi ve ILO denetiminin başlaması ile birlikte Türk-İş, ilki Ocak 1996, ikincisi Şubat 2000’de olmak üzere ILO nezdinde şikâyet sürecini başlattı. ILO hükümetten iç hukukta gerekli değişiklikleri yapmasını istedi

1980 sonrası dönemde Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (TÜRK-İŞ), Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) ve Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu (HAK-İŞ) olmak üzere üç işçi konfederasyonu varlığını sürdürmüştür.

İşveren Örgütleri
Türkiye’de gönüllü ve zorunlu üyelik sistemine dayalı çok sayıda işveren örgütü vardır. Bunların
üçü zorunlu üyelik sistemine dayalı odalardan oluşan konfederasyonlardır: Türkiye Odalar ve Borsalar
Birliği (TOBB), Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) ve Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Konfederasyonu
(TESK). Çalışma ilişkileri açısından işçilerin muhatabı olan işveren örgütü ise Türkiye İşveren Sendikaları
Konfederasyonu’dur (TİSK). TİSK, sendikalar yasasına göre kurulan ve faaliyet yürüten bir işveren örgütü
olarak çalışma ilişkileri alanına yoğunlaşmıştır. Sosyal taraf örgütü olarak pek çok ikili ve üçlü yapıda işverenleri temsil etmektedir.

Asgari Ücret Tespit Komisyonu gelirler politikası ve genel ücret düzeyi açısından büyük önem
taşıyan asgari ücreti belirleyen ve aldığı kararlar kesin olan bir yapıdır. 15 üyeli Asgari Ücret Tespit Komisyonu, İş Yasasının 39. Maddesine göre, Asgari Ücret Tespit Komisyonu, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının tespit edeceği üyelerden birinin başkanlığında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdürü veya yardımcısı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü veya yardımcısı, Devlet İstatistik Enstitüsü Ekonomik İstatistikler Dairesi Başkanı veya yardımcısı, Hazine Müsteşarlığı temsilcisi, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığından konu ile ilgili dairenin başkanı veya yetki vereceği bir görevli ile bünyesinde en çok işçiyi bulunduran en üst işçi kuruluşundan değişik işkolları için seçecekleri beş, bünyesinde en çok işvereni bulunduran işveren kuruluşundan değişik işkolları için seçeceği beş temsilciden kurulur. Asgari Ücret Tespit Komisyonu en az on üyesinin
katılmasıyla toplanır. Kurul, üye oylarının çoğunluğu ile karar verir. Oyların eşitliği durumunda,
Başkanın bulunduğu taraf çoğunluğu sağlamış sayılır. Komisyon kararları kesindir. Kararlar Resmi
Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girer.

1961 Anayasasının sağlamış olduğu özgürlükçü zemin, 12 Eylül darbesi ile ortadan kaldırılmış ve ardından 1982 Anayasası, 2821 ve 2822 sayılı sendikal yasalar ile otoriter bir sendikal rejim inşa edilmiştir.Dönem boyunca bir yandan yeni sendikal yasaların antidemokratik hükümleri, öte yandan 24 Ocak 1980 sonrası izlenen iktisat politikaları sonucunda sendikal hareketin sayısal gücünde ve toplumsal etkisinde ciddi bir gerileme ortaya çıkmıştır. Doğru cevap C'dir.

1980 sonrasının iktisat politikalarının temel hedefi dışa açık/ihracata yönelik sanayileşme, küresel sermaye ile bütünleşme ve liberalleşme olarak tanımlanabilir. Yeni modelin temel özelliğinin, “ücretlerin düşürülmesi yoluyla yurtiçi talebin daraltılarak, yurtdışı pazarlara ihraç edilecek bir artığın yaratılması” olduğu vurgulanmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Neo/yeni liberalizm piyasanın işleyişine müdahale edilmesine karşı çıkan, çalışma ilişkilerinde esneklik ve kuralsızlığı, ekonomik alanda özelleştirmeleri ve kamunun ekonomiye müdahalesini en aza indirmeyi hedefleyen ve 1980 sonrası yaygınlaşan iktisat politikalarıdır. Doğru cevap B'dir.

Tarımın istihdam içindeki payı yüzde 53’ten 25’e gerilerken sanayinin payı yüzde 20’den 25’e yükselmiştir. Tarımsal istihdamda meydana gelen düşüşün karşılığında hizmet sektöründe büyük bir sıçrama yaşanmıştır. Hizmet sektörünün istihdam içindeki payı yüzde 26’dan 49’a yükselmiştir. Dönemin başında tarımın istihdam içinde tuttuğu yeri, 2010’a doğru hizmet sektörü tutmaya başlamıştır. Doğru cevap A'dır.

12 Eylül 1980 askeri darbesi sonrasında toplu çalışma ilişkileri açısından kapsamlı ve sınırlayıcı değişiklikler gündeme gelmiştir. Darbenin hemen ardından grevler yasaklanmış ve sendikal faaliyetler durdurulmuştur. Doğru cevap B'dir.

Bilindiği gibi 1961 Anayasasında 1971 yılında yapılan değişik sonucunda Anayasanın 119. maddesine eklenen bir hüküm ile kamu görevlilerinin sendika kurması açıkça yasaklanmıştı. Genel olarak yasakçı hükümler içeren 1982 Anayasasında böyle bir düzenlemeye yer verilmemiş olması ilginçtir ve daha sonraki dönemlerde memur sendikalarının kurulmasında bu anayasal boşluk önemli bir rol oynayacaktır. .Doğru cevap D'dir.

Bilindiği gibi 1961 Anayasasında grev hakkına yer verilmiş ancak lokavt ifadesine yer verilmemişti. Böylece lokavta anayasal bir statü tanınmamıştı. 1982 Anayasasında ise lokavta yer verilmiştir. Doğru cevap E'dir.

1980 sonrasında kabul edilen iş kolu sendikacılığı ilkesi nedeniyle, dönem boyunca merkezileşme eğiliminin arttığı ve buna bağlı olarak sendika sayısında önemli bir düşüşün yaşandığı görülmektedir. 1980 öncesinde var olan 700-800 sendikaya karşılık, 1980 sonrasında sendika sayısı 100’ün altına düşmüştür. Doğru cevap D'dir.

1980 sonrası dönemde Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (TÜRK-İŞ), Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) ve Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu (HAK-İŞ) olmak üzere üç işçi konfederasyonu varlığını sürdürmüştür. KESK  ve MEMURSEN memur Konfederasyonudur. Doğru cevap C'dir.

Türkiye’de gönüllü ve zorunlu üyelik sistemine dayalı çok sayıda işveren örgütü vardır. Bunların üçü zorunlu üyelik sistemine dayalı odalardan oluşan konfederasyonlardır: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) ve Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Konfederasyonu (TESK). Çalışma ilişkileri açısından işçilerin muhatabı olan işveren örgütü ise Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu’dur (TİSK). Doğru cevap D'dir.