ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ TARİHİ

1961 anayasası toplu çalışma haklarını anayasal güvenceye kavuşturarak işçi hareketlerinin güçlenmesine önemli katkılar sunmuştur.

Malların ithal edilmesi yerine ülke içinde üretilmesi anlamına gelen ithal ikamesi 1960-1980 döneminin temel iktisat politikasıdır.

1960-1980 dönemi sonunda kamu görevlileri sayısında önceki yıllara göre önemli bir artıştan söz etmek mümkündür. Bu dönem sonunda toplam memur sayısı 1 milyon 250 bine ulaşmıştır.

1961 Anayasası ile çalışanlar grev yapma, serbestçe örgütlenme ve toplu sözleşme haklarını elde etmişlerdir.

1961 Anayasasında toplu iş sözleşmesi, grev ve lokavt 275 sayılı kanunla düzenlenmiştir.

1970 yılında kıdem tazminatı tutarı 30 güne çıkartıldı, hak etme koşulu 1 yıla indirildi ve kıdem tazminatına tavan getirilerek asgari ücretin 7.5 katını geçemeyeceği öngörüldü.

1970’li yıllarda faaliyet gösteren tek işveren sendikası konfederasyonu TİSK’dir.

1960’ların ikinci yarısından sonra gelişen özel sektör sendikacılığı Türk- İş ve DİSK arasında gerilime neden olmuştur.

1963-1970 döneminde grevde geçirilen gün sayısı;  1974-1980 yılları arasında greve katılan işçi sayısının altındadır. Bununla beraber  grevde geçirilen yıllık işgünü de yükselmiştir.

275 sayılı Yasa toplu iş sözleşmesi ile grev ve lokavtı birlikte ve eşit haklar olarak ele almaktadır.
Oysa Anayasa’da grev bir hak olarak tanınırken lokavta yer verilmeyip sadece “işverenlerin hakları”
ifadesi ile yetinilmişti. Anayasa grev ve lokavtı eş değer tutmamış ve önemli bir hukuksal fark yaratmıştır. Ancak yasa ile bu fark ortadan kaldırılmış ve grev ile lokavt eşitlenmiştir.

Aidatın kaynaktan kesilmesi yöntemi (check off) sendikaların mali olarak güçlenmesine
yol açmıştır.

1963 yılında çıkarılan 274 sayılı Sendikalar Yasası ile 3008 sayılı Yasa’da var olan işçi temsilciliğinin yerini işyeri sendika temsilciliği almıştır.

1961 Anayasasının 51. maddesi sendikalaşma hakkını sadece işçilere ve işverenlere tanımış, kamu görevlilerinin sendika hakkı konusunda ise bir hükme yer vermemiştir.

1970 yılında AP Hükümeti döneminde kabul edilen 1317 sayılı Kanun ile 274 sayılı Sendikalar Kanunu’nda çok sayıda değişiklik yapıldı. Bu değişikliklerin en önemlisi sendika, federasyon ve konfederasyon kuruluşuna ilişkin baraj koşuluydu. Yasaya göre, bir işçi sendikasının Türkiye çapında
faaliyet gösterebilmesi için kurulu bulunduğu işkolunda çalışan sigortalı işçilerin en az üçte birini, işçi federasyonlarının aynı işkolunda mevcut sendikalardan en az ikisini bir araya getirmeleri ve o işkolunda çalışan sigortalı işçilerin en az üçte birini temsil etmeleri gerekiyordu.

1960 sonrasında işveren örgütlenmesinde artış ve merkezileşme yaşanmıştır. 15 Ekim 1961 tarihinde aralarında Madeni Eşya Sanayicileri Sendikasının (MESS) da olduğu altı işveren sendikası, İstanbul İşveren Sendikaları Birliği adı altında bir üst kuruluş oluşturdular. İstanbul İşveren Sendikaları Birliğinin adı 1962 yılında Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu (TİSK) olarak değiştirilmiştir.

1963-1980 yılları arasında gerçekleştirilen grevlere dair istatistiklere göre en az grev sayısının olduğu yıl 8 grev ile 1963’tür.

Dönem içi gelişmeleri de dikkate alarak bir değerlendirme yaptığımızda, 1963-1970 dönemi ile 1974-
1980 dönemi arasında belirgin bir fark olduğunu görmekteyiz. 1964-1970 döneminde yıllık ortalama
10 bin işçi greve katılırken 1974-1980 döneminde bu sayı 25 bini aşmıştır. Grevde geçen işgünü yıllık
ortalama 283 binden, 911 bine yükselmiştir. 1977-1980 döneminde ise grev eğiliminin daha da yoğunlaştığı görülmektedir. Bu dönemde greve katılan işçi sayısı yıllık ortalama 33 bine yaklaşırken, grevde geçen işgünü ise bir milyonu aşmıştır. 1963-1980 yılları arasında gerçekleştirilen grevlere dair istatistiklere göre en fazla grev sayısının olduğu yıl 220 grev ile 1980’dir.

Yürürlükteki mevzuata göre yapılan ve yasaların kanuni grev olarak tanımladığı grevler dışında kalan
yaygın bir işçi eylemleri grubu vardır. İş yavaşlatma, iş bırakma, direniş, işyeri işgali, oturma grevi, yürüyüş ve miting, işe geç gitme ve yemek boykotu gibi işçi eylemleri de çalışma ilişkilerinin önemli bir parçasıdır.

Dönemin Başbakanı Bülent Ecevit ile Türk-İş Genel Başkanı Halil Tunç arasında yapılan Toplumsal Anlaşma 14 ay yürürlükte kalmıştır. Toplumsal Anlaşma sadece kamu kesimini kapsamıştır. Kamu kesiminde işçi işveren ilişkilerini düzenleyerek sağlıklı ve barışçı bir çalışma yaşamının oluşturulması anlaşmanın temel amacı olmuştur. Bu çerçevede taraflar, ücret politikası, toplu pazarlık, iş hukuku ve yönetime katılma konusunda ayrıntılı hükümler üzerinde anlaşmaya varmışlardır. Toplumsal Anlaşma ile İş Yasası’nın 13, 17 ve 24. maddelerinde değişikliğe gidilerek iş güvencesinin sağlanması hedeflenmiştir. Ancak işçi kanadı hükümetin vaatlerini yerini getirmediğini belirterek toplumsal anlaşmadan çekilmiştir.

İthal ikamesi, malların ithal edilmesi yerine ülke içinde üretilmesi anlamına gelen ithal ikamesi 1960-1980 döneminin temel iktisat politikasıdır.