ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ TARİHİ

2. Dünya savaşı sonrası liberalleşme dalgalarının uluslararası alanda yayılması ile birlikte  Türkiye, 1930’lu yıllardan bu yana sürdürdüğü korumacı, kapalı iktisat politikalarından dışa açık politikalara geçti. 1946’dan başlayarak, daha önceki yıllardaizlenen kapalı ve korumacı iktisat politikalarının yerini; ithalatın serbestleştirildiği, dış yardım, dış kredi ve yabancı sermaye hareketlerinin yoğunlaştığı yeni bir dönem aldı.

Dönemin iktisadi gelişmeleri, öncelikle iktisadi büyüme ve bunun bir göstergesi olarak GSMH’daki gelişmeler itibariyle değerlendirilmelidir. 1938 yılı 100 kabul edilirse, sabit fiyatlarla milli gelir 1945 yılında 77’ye düşmüştü. Bu, 2. Dünya Savaşı’nın Türkiye ekonomisi üzerindeki olumsuz etkileriyle açıklanabilecek bir durumdu. Daha sonra artış eğilimi içerisine giren milli gelir indeks rakamı, 1950 yılında 121’e çıkmıştı. 1950-1960 döneminde ise yaşanan dönemsel sıkıntılara karşın milli gelirde ciddi bir artış sağlanmıştır.

Aynı dönemin bir diğer özelliği olan liberalleşme teamülleri ise kamu sektörünün radikal bir biçimde küçülmesi ile sonuçlanmasa bile, ekonomi politikalarının kamu ağırlıklı niteliğinde bir gerileme ile sonuçlanmış ve bunun sonucu da kamu sektöründe , özel sektöre oranla, ölçülebilir; fakat yine de küçük bir gerileme biçiminde kendini göstermiştir.

Dönem içerisinde kadınların işgücüne katılma oranı, büyük ölçüde iç göçlere bağlı olarak düşme göstermiştir.

Çalışma ilişkileri alanının giderek gelişmesi, devletin bu alana yönelik bağımsız bir örgütlenmesini de gerekli kılmış ve 1945’te Çalışma Bakanlığı kurulmuştur.

1938 tarihli Cemiyetler Kanunu’nda yer alan “sınıf esasına veya adına dayanan” cemiyet kurma yasağının 1946’da kaldırılmasıyla, Türkiye’de sendika yasağı rejiminden
sendika özgürlüğü rejimine geçilmiştir.

Çok partili yaşama geçilmesi ile birlikte oy potansiyelleri önem kazanan çalışan kesimler iktidar için rekabet eden siyasi partilerin ilgi alanına girmiş ve buna bağlı olarak söz konusu kesimlere yönelik "birey merkezli" koruyucu-iyileştirici pratiklerin gelişimi ile normların ihdası söz konusu olmuştur.

DP Programı’nda yer alan sosyal hedefler doğrultusunda, 1950-1960 döneminde yasalar yoluyla diğer çalışma koşulları yanında, tatiller ve tatil günlerinde ödenecek ücretler ve oranlarıyla ilgili düzenlemeler de getirildi. 1951’de kabul edilen ve 1952’de yürürlüğe giren İşçilere Hafta Tatili ve Genel Tatil Günlerinde Ücret Ödenmesi Hakkında
Kanun bunlardan biridir.

Kanunun düzenlemelerine göre, İK’nun uygulanmakta olduğu iş yerlerinde, günlük iş müddetlerine uygun olarak haftanın altı gününde muntazaman çalışmış olan işçilere işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın yarım gündelik ücret ödenecektir. Bunun yanı sıra, işçiler Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Kanunu’nda belirtilen genel tatil günlerinde çalışmadıkları takdirde, bir iş karşılığı olmaksızın o güne ait ücretleri yarım olarak, tatil yapmayarak çalıştıkları takdirde ise çalıştıkları bu günlere ait ücretleri %50 fazlasıyla ödenecektir. 1956’da kabul edilen 6734 sayılı yasa ise kanunun bazı maddelerini değiştirerek, işçilere tatil günleri için yapılacak ödemelerin oranlarını tama yükseltti

Kamu kesiminde memur statüsünde çalışanların sosyal güvenliğine ilişkin olarak ise 1949 yılında kabul edilen ve 1 Ocak 1950’de yürürlüğe giren yasa ile kurulan T.C. Emekli Sandığı ile büyük bir adım atıldı. Bu yasa ile daha önceki dönemlerde çıkarılmış olan yasalar, özellikle de 1930 tarihli Askeri ve Mülki Tekaüt Kanunu ile çeşitli özel emeklilik sandıkları yasaları yürürlükten kaldırıldı. Emekli Sandığı’nın işlerliğe kavuşmasından sonra, 1950-1960 döneminde kuruma tâbi olarak çalışan aktif sigortalıların sayısı %80 oranında artarak, 199.000’den 359.000’e ulaştı. Hizmetlerden yararlanan bağımlıların sayısı ise 614.000’den 1.178.000’e yükseldi.

Emekli Sandığı’nın kurulmasıyla, memurların sosyal güvenlikleri tek çatı altında bütüncül bir çözüme ulaştırılmış oldu.

Gelişen özel kesimin iktisadi yaşamda daha fazla ağırlık talep eden söylemleri, Türkiye’nin çok partili yaşama geçiş sürecinde hem iktidar, hem de muhalefet partileri üzerinde etkili olmuştur. Özel teşebbüs yanlısı iktisadi politikalar daha 1950'li yıllarda iyice belirginlik kazanmaya başlayacaktır Ancak, özel teşebbüs lehindeki bu tercihe rağmen, Türk ekonomisinin özellikleri, her iki dönemde de devletin iktisadi yaşamdaki rolünü ciddi ölçüde sürdürmesini gerekli kılmıştır. Buna karşılık, İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT), daha önceki dönemlerden daha farklı bir biçimde ve özel sermayeyi daha çok desteklemek üzere kullanılacaktır.

K kapsamına giren işçi sayısındaki artış, 1947 yılından 1960’a kadar %185, 1965’e kadar ise %274’tür. Bu gelişmenin temel nedeni, sanayileşme sürecinde ücretlilerin sayılarının artmasıdır. Bunun yanında, gelişme sürecinde işletme ölçeklerindeki büyüme de, kapsama giren işyeri ve işçi sayısını artırmış olmalıdır.

DP’nin çalışma yaşamına ve onun bir parçası olarak işçi sınıfına verdiği yere bakıldığında, bütün içerisinde işçi-işveren ilişkileri ve işçilerin çok önemli bir yer tutmadığı, görülür. Sadece toplu iş ilişkileri alanındaki uygulamalar değerlendirildiğinde Parti’nin otoriter yüzü ön plana çıkmaktadır. Toplu iş ilişkileri açısından bakıldığında partinin uygulamalarının toplu ilişkilerin düzenlenmesinde ve iş uyuşmazlıklarının çözümünde ağırlığı devlete veren ve sınıf mücadelelerini reddeden bir yaklaşım üzerine inşa edildiği görülmektedir. Doğru cevap E'dir.

DP’nin çalışma ilişkilerine yönelik görüş ve uygulamalarının değerlendirilmesinde, Parti Programı kritik bir önem taşımaktadır. DP’nin 1946 tarihli programı Parti’nin siyasal, iktisadi ve sosyal sorunlara ilişkin temel görüşlerini yansıtmaktadır. Bu program incelendiğinde liberalizm ve demokrasi ilkelerinin belirgin olduğu söylenebilir. Doğru cevap B'dir.

1949 yılında Demokrat Parti programına giren işçilerle ilgili hak grev hakkıdır. Doğru cevap A’dır.

Türkiye’de 2. Dünya Savaşı sonrası dönemde iktisat politikalarında önemli değişimler yaşandı. Özel girişime ağırlık verilmesi, dış iktisadi ilişkilere açık politikalar izlenmesi, tarım ve madencilik kesimleriyle inşaat ve altyapı yatırımlarına öncelik verildi. Ayrıca İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT), daha önceki dönemlerden daha farklı bir biçimde ve özel sermayeyi daha çok destekledi. Doğru cevap C'dir.

Kadın istihdamı içerisinde kamu kesiminin önemli bir yeri vardır. İK’na tâbi kadın işçi sayısı 1947 yılında 50.851, 1963 yılında 95.867 iken; aynı yıllar için kamu kesiminde çalışan kadın memur sayıları 30.046ve 72.702’dir. Kadınların İK’na tâbi işçiler içerisindeki oranı 1947-1963 arasında %17,58’den %10,24’e düşerken memurlar içerisindeki oranı 1946-1963 döneminde %9,5’tan %16,2’ye yükselmiştir. Doğru cevap C'dir.

1947 yılında 5018 sayılı Sendikalar Kanunu’nun çıkarılmasıyla, Türkiye’de sendika özgürlüğü rejiminden sendika hakkı rejimine geçilmiş oldu. Doğru cevap E’dir.

Türkiye'de sendikal örgütlenme, 1952 yılında Türkiye İş Sendikaları Konfederasyonu'nun (Türk-iş) kurulmasıyla konfederasyon düzeyine ulaşmıştır. Doğru cevap D'dir.

Türkiye’de, işveren kesiminin örgütlenmesi, işçi kesimine göre daha geç gerçekleşmiştir. Doğru cevap C'dir.

İş uyuşmazlıklarının ortadan kaldırıması amacıyla 1950 yılında İş Mahkemeleri Kanunu çıkarılmıştır. Doğru cevap E'dir.

Emekli Sandığı'nın kurulmasıyla, memurların sosyal güvenlikleri tek çatı altında bütüncül bir çözüme ulaştırılmıştır. Doğru cevap B'dir.