ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ TARİHİ

İş Kanunu'nun çıkarılmasında etkili olan sosyal faktörler şunlardır:

Dünya ticaret örgütü 90'lı yıllarda kuruldu ve İş Kanunu'nun çıkarılmasında etkili olan iktisadi faktörlerden değildir.

Uluslararası Çalışma Örgütü'ne üye olunması.

Sendikaların kurulmasını olanaksız kılması.

"Her ilde yetişkenlerin tatil günlerinde kamuya ait iş alanlarında ücretsiz çalıştırılması." şeklinde bir düzenleme getirilmemiştir.

2. Dünya Savaşı yıllarında yüksek fiyat artışları nedeniyle ücretler düşmüştür.

İş Kanunu'nda sendikalar konusunda hiçbir düzenleme yapılmamıştır.

İş Kanunu

1936 tarihli İş Kanunu bireysel ve toplu iş ilişkilerine yönelik bütüncül düzenlemeleriyle dönemin en önemli hukuksal metni olma niteliğini taşımaktadır.

Türkiye’nin sanayileşme sürecinde ücretli kesimin niceliğinde artışlar olurken, işletme ölçeklerinde de ciddi bir büyüme meydana gelmiştir. Devletçi dönemde bu eğilim daha da artmış, kamu işletmelerinin ölçeklerinin çok daha büyük olması, işçilerin büyük işletmelerde yoğunlaşması sonucunu doğurmuştur. Gerek işçi sayısındaki artış, gerekse bu yoğunlaşma, iş ilişkilerini ağırlıklı olarak bireysel alandan toplu alana kaydırırken, ortaya çıkan veya çıkması muhtemel sorunlar, bu alanın düzenlenmesi gerekirliğini artırmştır. İş Kanunu’nun çıkarılması üzerinde; işçi kesiminin niceliğinin artması yanında, büyük kuruluşlarda ve özellikle kamu kuruluşlarında toplulaşması da etkili olmuştur.

İş Kanunu, grev-lokavt yasağı ve hakem kurullarına ilişkin düzenlemeleriyle, toplu iş uyuşmazlıklarının çözümü konusunda zorunlu tahkim sistemini getirmiştir.

1938 tarihli Cemiyetler Kanunu, sınıf esasına veya adına dayanan cemiyet kurma yasağıyla, sendikaların kurulmasını yasaklamıştır.

Amele Birliği ve İhtiyat ve Teavün Sandıkları Talimatnamesi 1923 yılında çıkarılmıştır.  Amele Birliği ve İhtiyat ve Teavün Sandıkları Talimatnamesi ile Amele Birliği adıyla bir kuruluş oluşturulmuştur. Talimatname’de, her madende bir ihtiyat ve teavün sandığı kurulacağı ve bunların tümünün Amele Birliği adını alacağı belirtilmiştir.

Sosyal güvenlik alanında çok sınırlı düzenlemeler yapan Borçlar Kanunu ise sosyal güvenliğin temel ilkelerinden biri olan “zorunluluk”a dayalı düzenlemeler olmamakla birlikte, işçiler yararına bazı koruyucu hükümler içermektedir. Yapılan düzenlemelerle, işçinin yargı yoluyla hak arayabilmesine ve tazminat alabilmesine ilişkin hükümler getirilmiştir. Ancak, Borçlar Kanunu’nun sosyal güvenliğe ilişkin en önemli hükümleri, işverenin iş kazalarına karşı gerekli koruyucu önlemleri almasına ilişkindir. Böylece, işveren iş kazalarına karşı gerekli önlemleri almaya yöneltilmektedir ve bu önlemleri almadığı takdirde, kazadan kaynaklanan zararları tazmin etmekle yükümlü tutulmuştur

Genel çizgileriyle ücretler 1934’e kadar artarken, 1934-1936 dönemi gerçek ücretlerin düştüğü bir dönem olarak belirginleşmektedir. 2. Dünya Savaşı’nın etkilerinin hissedilmeye başlandığı 1939’dan sonra ise 1944-1945 yıllarına kadar süren bir gerileme sürecine girilmekte, gerçek ücretler yarı yarıya düşmektedir. Bu düşme üzerinde, savaş yıllarında ortaya çıkan yüksek oranlı enflasyon etkili olmuştur.

2. Dünya Savaşı yıllarında, sınırlı olmakla birlikte, ücret düzeyleri üzerinde etkili olabilecek bazı oluşumlar vardır. İK’nda yer alan asgari ücret belirlenmesi bunlardan biridir. Ancak, yasada yer alan bu ilke dönem içerisinde uygulamaya geçirilemediğinden ve bunun için 1951 yılını beklemek gerektiğinden; inceleme dönemimiz içerisinde asgari ücret belirlemelerinin ücret düzeyleri üzerinde herhangi bir etkisi olmamıştır.

İK haftalık çalışma sürelerini istisnalar dışında 48 saat olarak belirlemiştir. Ancak, İK’nun yürürlüğe girmesinden sonraki dönemlere ilişkin olarak değişik yöreler ve işkolları itibariyle yapılan gözlemler, yasanın bu konudaki belirlemelerine sıklıkla uyulmadığını ortaya koymaktadır.

İş Kanunu, çalışma ilişkilerinde başat aktörün devlet olduğu bir sistem kurmuş ve diğer aktörler devlet karşısında geri planda kalmışlardır.