Dünyada Çalışma İlişkileri: 1945’ten Günümüze Kadar

Fordizm, standart malların, dikey biçimde örgütlenmiş şirketler tarafından kitlesel üretimi olarak tanımlanmıştır.

Küreselleşme döneminin post-Fordizmi, esnek üretim sistemlerinin ve esnek çalışma biçimlerinin kullanıldığı, yerel pazarlar için farklılaştırılmış ürünler üreten küresel bir üretim sistemi olarak tanımlanmıştır.

Endüstriyalizm, üretim sürecinde doğanın makine kullanılarak dönüştürülmesi ise; küreselleşme döneminin postendüstriyalizmi, makinenin yerini bilginin, sanayinin yerini hizmetlerin alması olarak tanımlanmıştır.

İlk kez Dunlop (1958) tarafından geliştirilen “benzeşme” yaklaşımına göre, sanayileşme süreci içerisinde ulusal endüstri ilişkileri sistemleri birbirlerine yaklaşacaklardır. Bu yaklaşımın temel varsayımı, sanayileşmiş ülkelerdeki endüstri ilişkilerinin ortak, belirlenebilir niteliklere sahip olduğudur. 1980 sonrası dönemde küresel pazarın ve bu pazara egemen olan çok uluslu şirketlerin etkisi ile çalışma ilişkilerinde gözlemlenen ortak dönüşümler, “benzeşme” yaklaşımını daha da güçlendirmiştir. 

İkinci yaklaşım olan “ayrışma” yaklaşımı ise siyasi sistemin bir alt sistemi olan endüstri ilişkilerinin ulusal farklılıklara sahip olduğunu ve bu farklılıkların kalıcı olduğunu ileri sürmektedir.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra başlayan ve 1970’li yılların sonuna kadar olan döneme iktisat yazınında “Kapitalizmin altın çağı” veya “Keynes Çağı” adı verilir.

Keynesçiliğin de çeşitleri vardır. Yüksek askerî harcamalara dayalı ekonomik canlanmayı ifade eden “askerî Keynesçilik” bunlardan biridir. 

Fordizmin birinci aşaması, 1914-1929 yılları arasındaki Amerikan modeli Fordizmdir.

Fordizmin ikinci aşaması, ABD’de Başkan Roosevelt’in, sendikaları güçlendiren, toplu pazarlık sistemini destekleyen, bireysel işçi haklarını ve sosyal güvenliği geliştiren “New Deal/Yeni Anlaşma” politikaları ile başlayan ve İkinci Dünya Savaşı’na kadar süren dönemdir. Bu dönem makroekonomik politikada Keynesçiliğin yükselişe geç- tiği ve modern refah devletinin unsurlarının güç- lendiği dönemdir.

Fordizmin üçüncü aşaması ise 1945 yılından 1970’lerin ortalarına kadar olan dönemdir. Fordizmin bu döneminin ayırt edici özelliği, Fordizmin bir üretim sistemi olmanın ötesinde, kitlesel üretimle kitlesel tüketim arasında bir dengenin kurulduğu bir birikim rejimi hâline gelmesidir. Fordist rejimin sosyal ve siyasal kurumları da bu dönemde yerleşmiştir. A

II. Dünya Savaşı sonrası dönemde Keynesçi politikalar, iki alanda sorunlarla karşılaşmaktaydı. Birinci sorun, üye sayıları hızla yükselen ve işsizliğin son derece az olduğu Altın Çağ’da pazarlık güçleri artan sendikaların aldığı yüksek ücret artışlarının, enflasyonist bir baskı yaratmasıydı. İkinci sorun da ekonomi fazla ısındığı zaman talebin azalmasını sağlamak için kamu harcamalarının kısılması gerekirken, halkın tepkisini düşünen hükûmetlerin bu yola başvurmakta zorlanmasıydı.

Ebbinghaus (1998) Batı dünyasındaki endüstri ilişkileri sistemlerini dört grupta toplamaktadır. 

1. Kuzey korporatizmi 

2. Çekirdek ülkeler veya Ren Bölgesi modeli 

3. Anglo-Sakson sistemi

4. Akdeniz sistemi

Kuzey korporatizmi (Danimarka, Finlandiya, Norveç, İsveç, ayrıca Hollanda): Örgütlü çıkar grupları oldukça merkezîleşmiştir. Üyelikler yüksektir. Endüstri ilişkilerinin tarafları birbirlerini her düzeyde tanımaktadırlar. Politik karar alma süreçlerinde devlet, işçi ve işveren örgütlerinin görüşlerini almaktadır. Devletin de desteğiyle toplu pazarlık süreci büyük ölçüde merkezîleşmiştir ve gerek ikili toplu sözleşmeler yoluyla, gerekse üçlü ortak yönetim mekanizmalarıyla düzenleyici bir rol oynamaktadır.

Emek sermaye karşıtlığını yönetme süreçlerinde, işçi ve işveren örgütlerinin birbirleriyle ve devletle, yapısal ve işlevsel ayrıcalıklara sahip biçimde girdikleri kurumsallaşmış işbirliğine neo-korporatizm adı verilir.

Fordizmin birinci krizinin nedeni satın alma gücünün düşüklüğü idi. Fordizmin ikinci krizinde, gümrük duvarları ve sermaye kontrolleri ile bölünmüş iç pazarlar doygunluk aşamasına geldiği için üretim, kitlesel tüketimde karşılığını bulamıyordu.

Küreselleşme sürecinde beş jenerik teknoloji, yeni bir teknoloji sisteminin yaratılmasına yol açmıştır: enformasyon teknolojileri (mikroelektrik, bilgisayar, telekomünikasyon teknolojilerinin bileşimi) ve enformasyon teknolojilerinin bir türevi olarak esnek üretim/esnek otomasyon teknolojileri; bioteknoloji; malzeme teknolojisi; enerji teknolojisi ve uzay teknolojisi.

Yalın üretim, “en kısa zamanda, en az kaynakla, en düşük maliyetli ve hatasız üretimi, müşteri talebini tam karşılayacak şekilde, israfsız ya da en az israfla ve tüm üretim faktörlerini en esnek şekilde kullanarak gerçekleştirmek” esasına dayanır.

Esnek çalışma biçimleri, sayısal esneklik, zamana bağlı esneklik, işlevsel esneklik, ücret esnekliği ve uzaklaştırma stratejileri olarak sınıflandırılabilir.

Yeni uluslararası işbölümü, sanayi üretiminin emek yoğun bölümünün merkez ülkelerden emeğin göreceli olarak ucuz ve örgütsüz olduğu azgelişmiş çevre ülkelere kaydığı savına dayanmaktadır.

Yeni uluslararası işbölümünün oluşumunda, birbirleriyle ilişkili üç temel faktör rol oynamıştır. Bu faktörlerden birincisi, ulaştırma, haberleşme ve bilgisayar teknolojilerinde meydana gelen büyük gelişmelerdir.

Sendika birleşmeleri ve katılımları, “süper sendika” diye nitelenen sendikaların oluşumuna yol açmıştır. Gelecekte, ileri kapitalist ülkelerde, 4 ya da 5 süper sendikanın oluşturacağı süper blokların sendikacılığa egemen olacağı öngörülmektedir.