ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 3

Yürürlükteki mevzuata göre yapılan ve yasaların kanuni grev olarak tanımladığı grevler dışında kalan
yaygın bir işçi eylemleri grubu vardır. İş yavaşlatma, iş bırakma, direniş, işyeri işgali, oturma grevi, yürüyüş ve miting, işe geç gitme ve yemek boykotu gibi işçi eylemleri de çalışma ilişkilerinin önemli bir parçasıdır.

Dönemin Başbakanı Bülent Ecevit ile Türk-İş Genel Başkanı Halil Tunç arasında yapılan Toplumsal Anlaşma 14 ay yürürlükte kalmıştır. Toplumsal Anlaşma sadece kamu kesimini kapsamıştır. Kamu kesiminde işçi işveren ilişkilerini düzenleyerek sağlıklı ve barışçı bir çalışma yaşamının oluşturulması anlaşmanın temel amacı olmuştur. Bu çerçevede taraflar, ücret politikası, toplu pazarlık, iş hukuku ve yönetime katılma konusunda ayrıntılı hükümler üzerinde anlaşmaya varmışlardır. Toplumsal Anlaşma ile İş Yasası’nın 13, 17 ve 24. maddelerinde değişikliğe gidilerek iş güvencesinin sağlanması hedeflenmiştir. Ancak işçi kanadı hükümetin vaatlerini yerini getirmediğini belirterek toplumsal anlaşmadan çekilmiştir.

Türkiye’de 2. Dünya Savaşı sonrası dönemde iktisat politikalarında önemli değişimler
yaşandı. Özel girişime ağırlık verilmesi, dış iktisadi ilişkilere açık politikalar izlenmesi, tarım ve madencilik kesimleriyle inşaat ve altyapı yatırımlarına öncelik verilmesi bu değişikliklerin başlıcalarıdır. Doğru yanıt E'dir.

Kadınların işgücüne katılma oranı, çok sayıda sosyo-ekonomik faktör tarafından etkilenmektedir ve evrensel olarak erkeklerinkinden düşüktür. Bu açıdan dönem itibariyle Türkiye’nin durumu da, bütün ülkelerle benzeşmektedir. 15 ve daha yukarı yaştaki kadın nüfus için bu oran 1955’te %72,01,
1960’ta %65,35, 1965’te %56,62'dir. Rakamlardan, Türkiye’de işgücü ne katılma oranlarının zaman içerisinde her iki cins itibariyle de düşüş gösterdiği, ancak kadınlar açısından bu düşüşün çok daha ciddi boyutlarda olduğu görülmektedir. Buna bağlı olarak, kadınların işgücü içinde zaten düşük olan oranları daha da azalmaktadır. Bu azalma üzerinde etkide bulunan faktörlerin başında, kentleşme gelmektedir. Doğru yanıt B'dir.

Türkiye’de 1950 öncesi dönemde ücretlerin gelişimi incelendiğinde, gerçek ücretlerde 1945 yılına kadar bir düşüş görülmektedir. Bu durum, 2. Dünya Savaşı’nın Türkiye üzerindeki etkileriyle açıklanmalıdır.

Dönem içerisindeki çalışma koşulları hakkında bütüncül bir fikir sahibi olabilmek için, ücret dışındaki diğer çalışma koşullarının da gözden geçirilmesi faydalı olur. Bunlar; çalışma süreleri, çalışma yaşı, işçi sağlığı, iş güvenliğidir.

1945’ten günümüze çalışma ilişkilerinde, 1945-1970’lerin sonunu birinci dönem, 1980 sonrasını ise ikinci dönem olarak ele almak konu üzerinde çalışan sosyal bilimcilerin ortak yaklaşımıdır. Dolayısıyla 1945-1980 arası birinci dönemdir. Doğru cevap D'dir.

Dönemler arasındaki farklılıklar, çalışma ilişkileri terminolojisine de yansımış ve birinci dönemin “endüstri ilişkileri” deyimi yerini, ikinci dönemin “çalışma ilişkileri” deyimine bırakmıştır. Öyle ki 1966 yılında kurulan Uluslararası Endüstri İlişkileri Derneği, 2010 yılında adını Uluslararası Çalışma ve İstihdam İlişkileri Derneği olarak değiştirmiştir. Doğru cevap B'dir.

1980 sonrası küresel çapta yaşanan ekonomik ve toplumsal dönüşümün tümünü anlatmak için yaygın bir biçimde kullanılan ifade, küreselleşmedir.

1980’den günümüze kadar olan dönemde dünyadaki çalışma ilişkilerinde yaşanan gelişmelere bakıldığında; rekabetin arttığı, devletin rolünün aynı kalmadığı, endüstriyel eylem açısından, özel sektörde grevlerin önemli ölçüde azaldığı, devletlerin ulusal düzeyde karar alma olanaklarının daraldığı görülür. Ayrıca genel bir eğilim olarak sendika yoğunluğu oranlarında düşme gözlemlenir.

Albert’in (1991) “Ren modeli” ve “neoAmerikan modeli” olarak yaptığı ikili gruplama; Coates’ın (1998) “müzakereci korporatist nitelikli ülkeler”, “piyasa modeli” ve “kalkınmacı ülkeler” olarak yaptığı üçlü gruplama; Elger ve Edwards’ın (1999) “korporatist rejimler”, “devletçi rejimler” ve “neo-liberal rejimler” olarak yaptığı gruplama; uluslararası işbölümünü temel alarak yapılan “merkez, çevre, yarı çevre ülkeleri” gruplaması, bu gruplamalara örnektir. Crouch (1993) ise endüstri ilişkilerini, taraflar arasındaki ilişkinin zayıf ve çatışmacı olduğu “çatışmacı sistem”, işçi ve işveren temsilcileri arasındaki toplu pazarlıklara dayanan “çoğulcu pazarlık sistemi”, işçi, işveren ve devlet arasındaki pazarlıklarla ulaşılan bir sosyal anlaşmaya dayanan “korporatist model” ve taraflar arasında uzlaşmadan çok hegemonik ilişkilere dayanan “otoriter korporatizm” olarak grupluyor. Üretim ile emeğin ve sermayenin yeniden üretimi arasındaki ilişkileri temel alan Buroway (1985) ise emek süreçlerinin denetimini, “piyasa despotizmi”, “hegomonik rejimler” ve “hegemonik despotizm” olarak sınıflandırmaktadır.

Taylorizm, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında, Amerikalı mühendis F. W. Taylor tarafından geliştirilen, makine başındaki işçinin davranışlarını, birim zamanda en fazla üretimi gerçekleştirecek biçimde düzenlemeye dayanan sistemdir.

Emek sermaye karşıtlığını yönetme süreçlerinde, işçi ve işveren örgütlerinin birbirleriyle ve devletle, yapısal ve işlevsel ayrıcalıklara sahip biçimde girdikleri kurumsallaşmış işbirliğine neo-korporatizm adı verilir.

Fordizmin birinci krizinin nedeni satın alma gücünün düşüklüğü idi. Fordizmin ikinci krizinde, gümrük duvarları ve sermaye kontrolleri ile bölünmüş iç pazarlar doygunluk aşamasına geldiği için üretim, kitlesel tüketimde karşılığını bulamıyordu.

1970’lerin ortalarından sonra dünya ekonomisinin gelişme hızı dramatik bir şekilde yavaşladı. 1970’li yılların başında ilk petrol şoku sonucu, petrol ve ham madde fiyatları ani bir artış gösterdi. Dünya büyüme oranı yüzde 3,5’ e indi; sanayileşmiş ülkelerin büyüme oranı, 1973 ve 1979 yılları arasında yüzde 2,7’ ye düştü.

1980 sonrası dönemde küresel çapta yaşanan ekonomik ve toplumsal dönüşümün tümünü anlatmak için yaygın bir biçimde kullanılan deyim küreselleşmedir.

Jenerik teknoloji ile kastedilen ekonomik faaliyet alanlarını bütünüyle değişime uğratan, daha önce mevcut olmayan yeni ekonomik faaliyet alanları, sektörler yaratabilen teknolojilerdir. Jenerik teknolojiler kapsayıcıdır, yayılgandır, üretimin yanı sıra tüm toplumsal yaşamı etkileyen güce sahiptirler. Sadece enfermasyon değil, tüm alanlarda jenerik teknolojiler mevcuttur.

Esnek çalışma biçimleri, sayısal esneklik, zamana bağlı esneklik, işlevsel esneklik, ücret esnekliği ve uzaklaştırma stratejileri olarak sınıflandırılabilir. Sayısal esneklik, işçi alımının ve işten çıkarmaların piyasa koşullarına hızla uyarlanmasıdır. Bu uyarlanmanın yapılabilmesi için yasalarla işçilere sağlanan iş güvencesinin sınırlanması gerekecektir. Kısmi sürelerle çalışma, geçici işler, belirli süreli çalışma ve çağrı üzerine çalışma sayısal esnekliği gerçekleştirmenin araçlarındandır. Zamana bağlı esneklik, firma içindeki işçilerin çalışma saatlerinin esnekleştirilmesini ifade eder. Kayan iş süreleri, vardiyalı çalışma, telafi edici çalışma, yoğunlaştırılmış iş haftası, izin sürelerinin esnetilmesi; zamana bağlı esnekliği gerçekleştirmenin araçlarındandır. İşlevsel esneklik, çalışanların firma içinde farklı faaliyetlere ve görevlere aktarılabilmelerindeki esnekliktir. Ücret esnekliği, ücret düzeylerinin toplu sözleşmelerle değil bireysel sözleşmelerle belirlenmesi ve performansa dayalı ücret sistemlerine geçilmesi demektir. Mekân esnekliği de denilen uzaklaştırma stratejilerinde ise çalışanlar, normal iş yerinin dışında, taşeron veya fason firmalarda ya da evlerde istihdam edilirler.

1980 sonrası dönemin temel özelliği çalışma ilişkilerinde esnekliğin ve kuralsızlaşmanın güçlenmesidir.

2821 Sayılı Sendikalar Kanunu, sendika ve konfederasyon dışında işçi kuruluşu kurulmasını engelleyici niteliktedir.

2822 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu, toplu iş sözleşmesi yetkisi için oldukça ağır sınırlamalar getirmiştir

1982 Anayasası, 1961 Anayasası’ndan farklı olarak lokavta yer vermiştir.

4688 Sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu ile kamu görevlileri sendikalarının faaliyetleri düzenlenir.

1961 Anayasasının yerini alan 1982 Anayasası sendikal haklara önemli sınırlamalar getirmiş, bu sınırlamalar 2821 ve 2811 sayılı sendikal yasalarla pekiştirilmiştir.