ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 4

İş Kanunu, grev-lokavt yasağı ve hakem kurullarına ilişkin düzenlemeleriyle, toplu iş uyuşmazlıklarının çözümü konusunda zorunlu tahkim sistemini getirmiştir.

1938 tarihli Cemiyetler Kanunu, sınıf esasına veya adına dayanan cemiyet kurma yasağıyla, sendikaların kurulmasını yasaklamıştır.

Amele Birliği ve İhtiyat ve Teavün Sandıkları Talimatnamesi 1923 yılında çıkarılmıştır.  Amele Birliği ve İhtiyat ve Teavün Sandıkları Talimatnamesi ile Amele Birliği adıyla bir kuruluş oluşturulmuştur. Talimatname’de, her madende bir ihtiyat ve teavün sandığı kurulacağı ve bunların tümünün Amele Birliği adını alacağı belirtilmiştir.

İmparatorluk’ta, devletin sınai tesisler kurarak iktisadi yaşama aktif biçimde katılması da söz konusu olmuştur. Bu katılım, çok eski tarihlere kadar uzanır. Ülkede “devletin ilk sınai tesisi, harp silahları imal maksadıyla II. Bayezid devrinde (1505?) vücuda getirilen Tophane’dir”

Osmanlı İmparatorluğu’nda ücretliler değerlendirilirken hizmetler kesiminin göz ardı edilmemesi gerekir. Bu kesimi diğerlerinden ayıran çok önemli bir özellik, yatırımların büyük ölçüde yabancı sermaye tarafından gerçekleştirilmesidir. 1914 yılı itibariyle, yabancı sermayenin %63.1’i demiryolları, %12.0’si bankacılık alanındaydı. Sanayinin payı %5.3, ticaretin payı ise %5.8’di

Sosyal güvenlik alanında çok sınırlı düzenlemeler yapan Borçlar Kanunu ise sosyal güvenliğin temel ilkelerinden biri olan “zorunluluk”a dayalı düzenlemeler olmamakla birlikte, işçiler yararına bazı koruyucu hükümler içermektedir. Yapılan düzenlemelerle, işçinin yargı yoluyla hak arayabilmesine ve tazminat alabilmesine ilişkin hükümler getirilmiştir. Ancak, Borçlar Kanunu’nun sosyal güvenliğe ilişkin en önemli hükümleri, işverenin iş kazalarına karşı gerekli koruyucu önlemleri almasına ilişkindir. Böylece, işveren iş kazalarına karşı gerekli önlemleri almaya yöneltilmektedir ve bu önlemleri almadığı takdirde, kazadan kaynaklanan zararları tazmin etmekle yükümlü tutulmuştur

Genel çizgileriyle ücretler 1934’e kadar artarken, 1934-1936 dönemi gerçek ücretlerin düştüğü bir dönem olarak belirginleşmektedir. 2. Dünya Savaşı’nın etkilerinin hissedilmeye başlandığı 1939’dan sonra ise 1944-1945 yıllarına kadar süren bir gerileme sürecine girilmekte, gerçek ücretler yarı yarıya düşmektedir. Bu düşme üzerinde, savaş yıllarında ortaya çıkan yüksek oranlı enflasyon etkili olmuştur.

2. Dünya Savaşı yıllarında, sınırlı olmakla birlikte, ücret düzeyleri üzerinde etkili olabilecek bazı oluşumlar vardır. İK’nda yer alan asgari ücret belirlenmesi bunlardan biridir. Ancak, yasada yer alan bu ilke dönem içerisinde uygulamaya geçirilemediğinden ve bunun için 1951 yılını beklemek gerektiğinden; inceleme dönemimiz içerisinde asgari ücret belirlemelerinin ücret düzeyleri üzerinde herhangi bir etkisi olmamıştır.

İK haftalık çalışma sürelerini istisnalar dışında 48 saat olarak belirlemiştir. Ancak, İK’nun yürürlüğe girmesinden sonraki dönemlere ilişkin olarak değişik yöreler ve işkolları itibariyle yapılan gözlemler, yasanın bu konudaki belirlemelerine sıklıkla uyulmadığını ortaya koymaktadır.

İş Kanunu, çalışma ilişkilerinde başat aktörün devlet olduğu bir sistem kurmuş ve diğer aktörler devlet karşısında geri planda kalmışlardır.

1908 grevlerinde, ücretler yanında, diğer çalışma koşullarının iyileştirilmesi yolunda taleplerde de bulunulmuştur. Bu taleplerin bir bölümü karşılanmıştır. Bu grevlerin, başta ücretler ve çalışma süreleri olmak üzere, bağımlı çalışanların çalışma koşulları üzerinde önemli iyileştirmeler getirdiği söylenebilir.

Türkiye çalışma ilişkileri tarihinde, toplu iş ilişkileri konusunda dolaysız bir biçimde düzenlemeler yapan ilk kanundur. Ancak, önemi, sadece “ilk” oluşundan kaynaklanmamaktadır. Tatil-i Eşgal Kanunu, içeriği itibariyle de, çalışma ilişkilerinin o tarihe kadar düzenlenmeyen temel konuları üzerinde önemli hükümler getirmiştir. Bu konular; “sendikalar”, iş uyuşmazlıkları konusunda bir “uzlaşma” süreci ve “grev”dir.

1867 tarihli Dilaver Paşa Nizamnamesi, Havza’daki en temel sorunlardan biri olan işgücünün sürekliliğini sağlama açısından düzenlemeler yaparken, daha önceki dönemlerde büyük ölçüde kuralsız olarak yürütülen “zorunlu çalıştırma”yı düzenleyen hükümler getiriyordu

TEK’nun temel düzenlemeleri, Cumhuriyet dönemine
de sarkarak, 1936 tarihli İş Kanunu’na kadar
yürürlükte kalmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu’nda modern anlamdaki
sosyal güvenlik uygulamaları öncelikle asker ve sivil
bürokrasiden başlamıştı.

İmparatorluk’ta çalışma
ilişkileri alanındaki hukuksal düzenlemeler de genel
çizgileriyle otoriter ve sınırlandırıcıdır ve bu
niteliklerin, 1876 tarihli Kanun-u Esasi’ye kadar
olan dönemde “mutlak monarşi”, sonrasında ise
“meşruti monarşi” olarak nitelenebilecek siyasal
rejimin izlerini taşıdığı söylenmelidir

Kurulan ilk işçi
örgütlerinden biri, 1894-1895 yıllarında Tophane
fabrikalarında kurulan Osmanlı Amele Cemiyeti’dir.

Kısmi bir Medeni Kanun olma niteliğini taşıyan
Mecelle, çalışma ilişkileri alanını düzenlemek
için çıkarılmış olmamakla birlikte, bu konuda
içerdiği sınırlı hükümlerle, bireysel çalışma ilişkilerinin
hukuksal çerçevesini çizmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu’nda gerçekleştirilen ilk grev eylemleri esas olarak ekonomik amaçlıydı ve doğal örgüt yapısı içerisinde gerçekleştirilmişti.

İşgücü, “Bir ülkedeki nüfusun üretici durumda bulunan, iktisadi faaliyete katılan kısmı”dır.