ÇALIŞMA HAYATINDA BİLİŞİM, BELGE YÖNETİMİ

Doğru ve etkili bir anlatımda bulunması gereken bazı ilkeler vardır. Bu ilkeler farklı kaynaklarda benzer biçimde şöyle belirtilmektedir: Doğallık, açıklık, özlülük, akıcılık, doğruluk, tutarlılık, özgünlük.

Özlülük: Anlatımda özlülük, söz ya da yazının gereksiz biçimde uzatılmaması ile sağlanır.

Anlatımın gerçekleşebilmesi için dört öğeye gerek vardır: Kaynak (konuşan ya da yazar), alıcı (dinleyen ya da okuyan), ileti (konu) ve dil (iletişim aracı olarak ).

Kişilerin doğru ve etkili konuşabilmeleri için edinmeleri gereken alt beceriler; Türkçedeki seslerin doğru söylenmesi, konuşma sırasında vurgunun anlam yaratıcı işlevinden yararlanma, tonlamadan yararlanma, konuşmada “kavşak” ve “durak” gibi anlamı belirleyici söyleyiş özelliklerinden yararlanma ve akıcılığı sağlamak için ulamadan yararlanma olarak sıralanabilir. (Sever, 2013)

Baltaş ve Baltaş (2006) beden dilinin özellikle sözlü anlatımda olumlu izlenim yaratabilmesi için dikkat edilmesi gereken kuraları şöyle özetlemişlerdir:

Yazılı anlatımda izlenecek adımlar; konunun belirlenip sınırlarının çizilmesi ve konuyla ilgili ana düşünce ile yardımcı düşüncelerin belirlenmesi ve yazılı anlatımın planlanması olarak sıralanabilir (Özdemir, 2014; Gündüz ve Şimşek, 2011; Akalın, 2013).

Deyim ve atasözünün yanlış kullanımı: Deyim ve atasözleri kalıplaşmış söz varlıklarıdır. Deyimler cümle içinde kullanılabilirler ancak sözcükleri değiştirilemez. Atasözleri ise yargı bildirirler ve tek başlarına cümle olarak da kullanılabilirler.

Bir cümlede özne ile yüklemin tekillik – çoğulluk yönünden uyumlu olması gerekir. Bu uyumu yakalayamayan cümlelerin anlatımında eksiklik ya da bozukluk olur. Özne yüklem uyumunda aşağıdaki kurallara dikkat etmek gerekir: • Bir cümlede özne tekil ise yüklem de tekil olur. Annem bahçedeki çiçekleri suluyordu. • Birinci tekil kişi böbürlenmek ya da alçakgönüllülük göstermek amacıyla kullanıldığında özne de yüklem de birinci çoğul olur. Boş ver sen, biz onun gençliğini biliriz. (böbürlenme) • İkinci tekil kişi saygı ve nezaket bildirmek için kullanıldığında özne de yüklem de ikinci çoğul olabilir. Siz beni dışarda bekler misiniz? (saygı) • Üçüncü tekil kişi anlatıma saygı katmak için kullanıldığında özne tekil olduğu halde yüklem üçüncü çoğul olabilir. Müdür Bey acaba saat kaçta gelirler? • Organ, bitki, hayvan, zaman adları ile cansız varlıkların çoğulları özne olduklarında yüklem tekil olur. Yaşlandıkça gözlerim de görmez olmuştu. Sonbaharın gelmesiyle bütün kuşlar göçtü. • Özne belirsizlik zamiri ise yüklem tekil olur. Herkes bu durumdan çok tedirgindi. • Özne topluluk isminden oluşuyorsa, yüklem tekil olur. Ordu, yeni silahlar almıştı. Halk, meydanda toplanmıştı. • Özne tekil veya çoğul ikinci ve üçüncü kişilerse yüklem ikinci çoğul kişi olur. Sen ve Ahmet yarın bize gelir misiniz? • Özne tekil veya çoğul birinci, ikinci ve üçüncü kişiler ise yüklem birinci çoğul kişi eki alır. Ben, sen ve Oya sabahlara kadar sohbet ederdik. Siz de biz de bu günleri atlatacağız. Geçen haftaki toplantıya da sen ve ben katılmıştık. Bu konuyu ben ve Selma biliyoruz . • Özneleri çoğul olsa da “var”, “yok”, “gerek”, “lazım” gibi sözcükler yüklem görevinde tekil olur. En sevdiğim pastalar burada var. • Özne çoğul ve bütün bireyleri karşılıyorsa yüklem çoğul olur. Nil, Sema ve ablası bu akşam birlikte sinemaya gittiler.

Cümle temelli anlatım bozuklukları; eksik ya da fazla öge kullanımı, eksik ya da yanlış tamlama kurulumu, eksik ya da fazla ek kullanımı, özne yüklem uyumsuzluğu, fiilimsi eksikliği, ek fiil eksikliği, çatı uyumsuzluğu olarak sınıflandırılabilir.

Anlamca çelişen sözcüklerin bir arada kullanımı: Anlam bakımından birbiriyle ters düşen bazı sözcükler veya sözlerin cümlede bir arada kullanılmasıyla ortaya çıkan anlatım bozukluklarıdır.

Özlülük; , söz ya da yazının gereksiz biçimde uzatılmaması ile sağlanır. Gereksiz sözcük kullanımı anlaşılmayı güçleştireceği için anlatımda kısa ve özlü ifadeler tercih edilmelidir.

Anlatımın temel ögeleri; kaynak, ileti, alıcı ve dildir. Doğallık temel ilkelerden biridir.

Kaynak anlatımı başlatan kişidir. Sözlü anlatım için konuşan kişi iken yazılı anlatım için yazardır kaynak. Kaynak tarafından gönderilen sözlü ya da yazılı iletiyi anlayan ve anladığını göstermek yoluyla ortak anlam paylaşımını gerçekleştirmeye çalışan kişidir. Dil, farklı işaret sistemlerinin oluşturduğu sistemli bir dizge ve insanlar arasında anlaşmayı sağlayan doğal bir araçtır. İleti; herhangi birisiyle iletişim kurma amacında olan bir kişinin tasarılarının, düşüncelerinin ya da duygularının sözlü ya da yazılı biçimidir.

Konuşmanın bir anlatım etkinliği olarak değer taşıyabilmesi için bu eylemin niteliğini etkileyen alt becerileri edinmek gereklidir. Kişilerin doğru ve etkili konuşabilmeleri için edinmeleri gereken alt beceriler; Türkçedeki seslerin doğru söylenmesi, konuşma sırasında vurgunun anlam yaratıcı işlevinden yararlanma, tonlamadan yararlanma, konuşmada “kavşak” ve “durak” gibi anlamı belirleyici söyleyiş özelliklerinden yararlanma ve akıcılığı sağlamak için ulamadan yararlanma olarak sıralanabilir.

İki       heceli   yer       adlarında         vurgu   ilk        hecede yapılır. Ağrı, Niğde, Rize, Bursa, Artvin gibi.

Sözcük sonlarındaki ünsüzlerin kendilerinden hemen sonra gelen ve ünlü ile başlayan sözcüklere ses yönünden bağlanarak söylenmesi konuşmada akıcılığı sağlamak için ulamadan yararlanma alt becerisidir.

Etkili konuşma ilkeleri; nefesi doğru kullanma, dinleyen ile göz teması, durak, kavşak, ulama gibi akıcılığı sağlayan özellikleri kullanma, vurgu ve tonlamaya dikkat etme, sözcükler doğru ve anlaşılır biçimde ifade etme, asalak ses ve sözcüklerden yerel söylem ve argodan kaçınmadır.

A şıkkında  “ayrıntı” sözcüğünün yerine “ayrım” sözcüğü kullanılmalıydı, B şıkkında ücret sözcüğü fiyat yerine yanlış kullanılmıştır, D şıkkında “ve” bağlacı yerine “ama, fakat, lakin, ancak” gibi karşıtlık durumunda kullanılabilecek bir bağlaç olmalıydı, E şıkkında“çok” sözcüğü aslında fiili niteleyen zarf görevinde bir sözcüktür. Oysa burada “diş” sözcüğünden önce gelerek anlatım bozukluğuna neden olmuştur. C şıkkında            “fısıldamak”   sözcüğü zaten alçak    sesle    konuşmak anlamında olduğu için “alçak sesle” sözcüğünün kullanımı gereksizdir.

“Kitaplar çok pahalı, alınabilecek gibi değildi.” cümlesi ortak özneli iki cümledir. Birinci cümlenin sonundaki “pahalı” sözcüğü bir yargı bildirmediği için ikinci cümlenin yüklemiyle kullanıldığında “Kitaplar çok pahalı değildi, alınabilecek gibi değildi.” gibi olur. Bu kullanımdaki anlatım bozukluğunu gidermek için cümlenin “Kitaplar çok pahalıydı, alınabilecek gibi değildi.” biçiminde olmalıdır.

“Şekeri az, çikolatayı hiç sevmem.” Cümlesi bu haliyle “ Şekeri az sevmem, çikolatayı hiç sevmem.” olarak anlaşılıyor. Oysaki bu sıralı cümlenin yüklemlerinin ilk cümlede olumlu, ikinci cümlede olumsuz olması gerekir. Cümlenin doğrusu “ Şekeri az severim, çikolatayı hiç sevmem.” olmalıdır. B şıkkı gereksiz sözcük kullanımı, C sözcüğün yanlış anlamda kullanımı, D anlamca çelişen sözcüklerin bir arada kullanımı, E mantıksal tutarsızlık