Sözlü ve Yazılı Anlatım ile İlgili Kavramlar

Anlama, bir olayın, nesnenin; duyulan, okunan, görülen olayların, bilgilerin kavranmasıdır.

Anlatma, birinin bir konuyu ya da şeyi anlamasını sağlamak için söz ya da yazı ile bilgi vererek açıklamadır.

Doğru ve etkili bir anlatımda bulunması gereken bazı ilkeler vardır. Bu ilkeler şöyle belirtilmektedir:

• Doğallık,
• açıklık,
• özlülük,
• akıcılık,
• doğruluk,
• tutarlılık,
• özgünlük

Anlatımın gerçekleşebilmesi için dört ögeye gerek vardır:

• Kaynak (konuşan ya da yazar),
• alıcı (dinleyen ya da okuyan),
• ileti (konu)
• dil (iletişim aracı olarak)

Kaynak anlatımı başlatan kişidir. Sözlü anlatım için konuşan kişi iken yazılı anlatım için yazardır kaynak. Anlatım süreci yapısı gereği öncelikle duygu, düşünce, görüş, bilgi ve gereksinimlerini iletmek isteyen bir kaynağı gerektirir.

Anlatımın istenilen düzeyde olması için kaynağın bazı özellikleri taşıması gerekir. Bu özelliklerin başında karşı tarafa uygun, açık ve anlaşılır ileti oluşturmak ve bu iletiyi en iyi en etkili biçimde karşıya ulaştırmak ve karşı taraftan gelen bildirimi doğru anlayıp değerlendirmek gelir.

Kaynak tarafından gönderilen sözlü ya da yazılı iletiyi anlayan ve anladığını göstermek yoluyla ortak anlam paylaşımını gerçekleştirmeye çalışan kişidir.

Herhangi birisiyle (alıcı) iletişim kurma amacında olan bir kişinin (kaynak) tasarılarının, düşüncelerinin ya da duygularının sözlü ya da yazılı biçimidir.

Dil, farklı işaret sistemlerinin oluşturduğu sistemli bir dizge ve insanlar arasında anlaşmayı sağlayan doğal bir araçtır.

Sözlü anlatım insanın karşısındakine dileklerini, duygularını, düşüncelerini sözlü olarak anlatması eylemidir. Ana dilinde sözlü anlatımın anlatma boyutunu konuşma, anlama boyutunu ise dinleme oluşturur.

İnsan için temel gereksinim olan konuşma, kişinin toplumsal ilişkilerinde de başat değişkenlerdendir. Konuşma, insanın duygularını, düşüncelerini sese dayalı bir dizge hâlinde sunması, başka bir deyişle anlamlı parçalara dönüştürülmüş seslerden yararlanarak düşüncelerini ifade etmesidir.

İnsanın çıkarttığı seslerin sözcük seslerine dönüşmesine boğumlanma denir.

Konuşma sesleri, akciğerlerden başlayıp ağız ve burunda sona eren solunum yollarında sıralanmış organlara çarpıp veya sürtünüp seda hâline geldikten sonra en son olarak bir kalıptan, engelden geçip ağızdan çıkan titreşimlerdir.

Vurgu, sözcüklerde ve sözcük öbeklerinde bazı hecelerin, cümlenin bütününde de bazı sözcüklerin diğerlerine göre daha yüksek tonda seslendirilmesidir

Sözcük içerisinde hecelerin sesletiminde alçalan veya yükselen tona karşılık, cümle düzeyinde sözcüklerin, sözcük gruplarının da alçalan veya yükselen tonda sesletildiği görülür. İletilmek istenen mesaja, oluşturulmak istenen duygu değerine bağlı olarak konuşmacının cümle düzeyinde yaptığı tonlamalara ezgi denir.

Konuşmanın amaca uygun bir niteliğe kavuşabilmesi için uyulması gereken bazı ilkeler vardır. Bu ilkeleri şöyle özetleyebiliriz:

• İşitilebilir bir sesle konuşma
• Sözcükleri doğru ve anlaşılır bir biçimde söyleme
• Nefesi doğru kullanma
• Vurgu ve tonlamaya dikkat etme
• Akıcılığı sağlayan söyleyiş özelliklerinden yararlanma
• Asalak ses, sözcük ve ifadelerden kaçınma
• Dinleyenle göz teması kurma
• Tekrarlardan kaçınma
• Olabildiğince yerel söyleyişlerden ve argodan kaçınma
• Konuşma ile beden dili uyumunu sağlama

Dinleme, en genel anlamıyla kulağa gelen seslerin doğru algılanması, anlamlandırılması ve uygun tepkinin verilmesini içeren yoğun bir zihinsel süreç olarak ifade edilebilir. Bu süreçte işitme, dikkate alma, anlamlandırma ve tepki verme aşamaları vardır.

Etkin bir dinlemenin gerçekleşebilmesi için dinleyenin etkin ve katılımcı olması ve bazı ilkelere uyması gerekmektedir. Bu ilkeler şunlardır:

• Etkili dinlemede konuşanın sözü kesilmemeli ve konuşmasını tamamlaması beklenmelidir.
• Dinleyici rahat olduğunu konuşmacıya hissettirmeli ve karşısındakini tedirgin etmemelidir.
• Ortam uygunsa ve gerekli ise not tutulmalıdır.
• Sözel olmayan iletişimsel işaretler (beden dili) ile konuşanı takip etmelidir.
• Anlaşılmayan yerler uygun bir dille sorulmalı ve konunun açılımı sağlanmalıdır.
• Karşı taraf empatik bir biçimde dinlenmeli ve karşı tarafın duygu ve düşüncelerini anlamaya yönelik bir çaba içinde olunmalıdır

Bir duygunun ya da düşüncenin yazı ile anlatılmasına yazılı anlatım denir. Yazılı anlatım, günlük yaşamda pek çok amaç için kullanılır. İnsanlar, bir olay ya da bir konuyla ilgili görüşlerini yazılı olarak kaydetmek ve bunları başkalarıyla daha sonra paylaşmak için yazılı anlatımı seçebilir.

Anlatım bozukluğu olmayan bir cümle; mantık ve bilgi bakımından doğru, dil bilgisi bakımından doğru, açık, duru, yalın ve akıcıdır. Bu özelliklerden bir ya da birkaçının eksik ve kusurlu olması yazının anlaşılırlığını ve dolayısıyla değerini düşürür.

Yazılı anlatımda yaygın olarak görülen yanlışlar için farklı adlandırmalar yapılmaktadır. Bu yanlışları; sözcük temelli anlatım bozuklukları ve cümle temelli anlatım bozuklukları olmak üzere iki temel grupta ele alınabilir.

Sözcük temelli anlatım bozuklukları şunlardır:

• Gereksiz sözcük kullanımı
• Sözcüğün yanlış anlamda kullanımı
• Sözcüğün yanlış yerde kullanımı
• Gereksiz yardımcı fiil kullanımı
• Anlamca çelişen sözcüklerin bir arada kullanımı
• Mantıksal tutarsızlık
• Deyim ve atasözünün yanlış kullanımı

Cümle temelli anlatım bozuklukları şunlardır:

• Eksik ya da fazla öge kullanımı
• Eksik ya da yanlış tamlama kurulumu
• Yanlış ek kullanımı
• Özne yüklem uyumsuzluğu
• Fiilimsi eksikliği
• Ek fiil eksikliği
• Çatı uyumsuzluğu