ÇALIŞMA EKONOMİSİ

ILO tarafından sendikal hareketin tarihsel sorumluluğu üç fonksiyon etrafın- da tartışılmaktadır: Bunlardan ilki ekonomik fonksiyondur. Ekonomik fonksiyon, işyeri, işkolu (sektör) ve ulusal düzeyde yaratılan ekonomik değerin, toplu pa- zarlık sürecinde adalet ve eşitlik anlayışı içerisinde paylaşılmasını anlatır. İkinci olarak, demokratik temsil fonksiyonu emeğin işyeri düzeyinde çalışma koşulla- rı ve toplumsal düzeyde de ekonomik ve sosyal politikalar üzerine söz hakkını ve kimlik sahipliğini işaret eder. Son olarak, sosyal fonksiyon emeğin dayanışma bilincinin güçlenmesini, ortak değerlerin ve amaçların tanımlanmasını, işgücü- nün sosyal risklerinin kontrol altına alınmasını, sosyal risklerin olası sonuçlarının yönetilmesini ve sosyal dışlanma ve fakirlikle mücadeleyi ifade etmektedir. Tüm fonksiyonlar birbirleriyle ilişkili bir bütün oluştururlar ve bu nedenle işçi sendi- kaları hem toplumsal hayatın hem de toplumsal mücadeleler sürecinin ayrılmaz parçasıdır.

Sendikalar genellikle, sadece ücret ve çalışma koşulları açısından değil, aynı zamanda üyelerinin istihdam koşulları açısından da iyileştirme hedefler. Sonuç olarak, işgücü talep eğrisinin konumu ve ücret esnekliği, sendikaların amaçlarına ulaşmaları açısından en önemli kısıtlar olarak görülür. Emeğin marjinal fiziki ürünü de yine emek talep eğrisi ile yakından ilgili olduğu için Ld= MPPxPx=MRP olduğundan emeğin marjinl fiziki ürünü de dolaylı olarak sendka üyelerinin hklarının iyileştirilmesinde öncelikli olarak gözönünde bulundurlması gereken kısıtlar arasında yer alır . Bu nedenle doğru seçenek A seçeneğidir.

1970’lerin sonundan itibaren dünya ekonomisinin içinden geçtiği dönüşüm süreci, dünyanın değişik bölgelerinde yaşayan, farklı sınıf, milliyet, etnisiteye ait ve farklı yaşlardaki pek çok kadın ve erkeği derinden etkiledi ve etkilemeye de devam etmektedir. Bir yandan ekonomik liberalleşme, özellikle ticaretin ve sermayenin serbestleşmesi ve özelleştirme, öte yandan emek piyasalarının kuralsızlaştırılması, küreselleşmenin en önemli bileşenleri olarak irdelenmektedir. Öte yandan bilişim ve iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişim ve bu gelişmelerin üretimin uluslarara- sılaşması ve böylece piyasaların bütünleşmesi üzerinde etkilerinden söz edilebilir. Mal ve mali piyasaların sınırsız serbestleşmesi ve bu yolla dünya ekonomilerinin ekonomik entegrasyonunun yanı sıra, kapitalist sistemde bir meta olan emeğin serbest dolaşımı üzerinde hâlen kısıtlamalar söz konusudur.

Özellikle niteliksiz emeğe dönük kısıtlamalar, emek piyasalarının küreselleş- mesi ve giderek ulus-devletlerin kontrol alanından çıkma süreci; büyük ölçüde daha çok işsiz, daha büyük ücret farklılığı ve daha çok güvencesiz iş sonucunu vermektedir; artan eşitsizlik ve yoksullukla çalışma hayatının iç içe girmesi; ser- bestleşmenin herkes için daha çok iş/daha iyi iş getireceğini iddia eden neo libe- ral ideolojik dayanağın sorgulanmasına yol açmaktadır.

Emek piyasalarının dönüşümünün önemli bir bileşeni olan sendikal etkinliğin azalması, çeşitli boyutları ile tartışılmaktadır. Özellikle gelişmiş ülkelerde II. Dün- ya Savaşı sonrası dönemden başlayıp 1970’lerin ortasındaki küresel krize kadar devam eden dönem, yüksek sendikalaşma eğilimi ve yoğunluk oranları ile sadece kapitalizmin değil, sendikal hareketin de Altın Çağı olarak adlandırılır. Keynes- yen politikalar, yüksek büyüme, yüksek yatırım ve kârlılık/verimlilik oranları, ar- tan reel ücretler, artan dış ticaret hacmi ve özellikle Avrupa’da yoğunlaşan sosyal refah devleti politikaları bu dönemin belirgin köşe taşları olarak irdelenebilir.

ILO 154 sayılı Sözleşmesi’nde, toplu pazarlığı şu şekilde tanımlar: “Bir tarafta bir işveren veya bir ya da birden fazla işveren örgütü ile diğer taraftan işçileri tem- sil eden bir veya birden fazla işçi örgütü arasında;

çalışma koşulları ve istihdam ilişkisinin belirlenmesi ve/veya

işçiler ve işverenler arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi ve/veya

işveren veya onların örgütleriyle işçilerin örgüt veya örgütleri arasındaki

ilişkileri düzenlemek konusunda giriştikleri bütün görüşmelerdir.

Sendika üyeliği talebi ya da sendika hizmetleri talebi aşağıdaki faktörlere bağlı bir fonksiyon olarak ele alınır:

Sendika hizmetleri fiyatı: Sendika üye aidatı ve bireylerin sendikal faaliyet için harcamayı planladıkları zamanın değeridir.

Sendika üyeliğinin net faydası: Sendika üyesi olmanın fayda ve maliyetleri arasındaki farktır.

Sendika üyesi olmanın faydaları şunlardır:

i)  Bireyin pazarlık gücünün artması: çalışan her zaman işveren karşısında bi- reysel olarak güçsüzdür, işverene bağımlıdır ve çalışma hayatında eşitsiz bir güç dağılımı vardır. Sendikalar, grev, iş yavaşlatma ve işgücü arzını sınırlan- dıran çeşitli uygulamalarla işverenlere taleplerini kabul ettirebilir.

ii)  Daha adil ücret yapısının sağlanması: Sendikalar eşit işe, eşit ücret prensi- bine dayanarak, işkolu düzeyinde ücret farklılıklarını azaltıcı yönde toplu pazarlık sürecine müdahale ederler.

iii)  Çalışma hayatında güvence: Çalışma saatleri, fazla mesai, ücretli izin, terfi, tazminat vb. hakların toplu sözleşmelerle güvence altına alınması bireyin çalışma hayatında daha fazla güvence kazanmasına neden olur.

Liberallere göre; “1980’lere, işçi maliyetlerinin artmasıyla ortaya çıkan krize kadar, sendikalar geleneksel rollerini sürdürmüşlerdir. Günümüzde ise durum oldukça değişmiştir ve değişmeye devam etmektedir. Nitekim 1980’lerden sonra başlayan ekonomik ve sosyal alandaki gelişmelerin etkisiyle artık ileri sürülen senaryolarda sendikalar ya yoktur ya da çok az bir role sahiptir. Zira bütün bu gelişmeler sendikalar aleyhine bir durum yaratmıştır. Dayanışmayı ve toplu hareketi kuvvetlendiren, canlı tutan sendikal örgütlenmenin modern ücret yöntemlerinin ve uyuşmazlık çözümlerinin ağırlık kazandığı çağdaş toplum sistemi içerisinde önemli bir belirleyiciliğe sahip olamayacağını ortaya koyan çok sayıda araştırma yapılmış ve bu konuda neredeyse bir konsensüs oluşmuş bulunmaktadır”.

İşçi sendikalarının hangi çıkarları temsil ettiğini Hyman dört grup altında incelemektedir:

Sendikaların ekonomik etkileri ile ilgili iki temel yaklaşımdan söz edilebilir: Tekel Yaklaşımı ve Kolektif Ses-Kurumsal Tepki Yaklaşımıdır.

Dolaysız yabancı sermaye yatırımlarındaki artış, uluslararası göç, işgücü piyasalarını birbirine dolaysız olarak bağlayan bir diğer mekanizmadır. Sovyetler Birliği ve Doğu Bloku ülkelerinde 1980’lerin sonunda yaşanan dönüşümle, Sosyalist Bloka ait ülkelerin geçiş ekonomileri hâline gelmesi ve Çin, Hindistan gibi büyük nüfuslu ülkelerin dünya ekonomisine entegrasyonu da sermaye- emek arasındaki global dengede kaymalara neden olmuştur.

Ücretleri düşüren ve çalışma koşullarını kötüleştiren üçüncü mekanizma, artan uluslararası ekonomik rekabet gerekçesiyle devletin emek lehine yeniden düzenleyici kapasitesinin zayıflatılmasıdır. Serbest bölgelerin geliştirilmesi, dolaysız yabancı sermaye girişini kolaylaştıracak vergi, altyapı, finansman ve diğer teşvikler; iş kanunlarının belirlediği temel çalışma standartlarında sermaye lehine değişiklikler, istisnalar ya da sosyal güvenlik sisteminin kapsamının daraltılarak, ücret dışı maliyetlerin azaltılması şeklindeki düzenlemelerden bahsedilebilir.

Emek piyasalarının esnekleşmesi, işgücü göçünün artması, enformelleşme; yani sosyal güvencesiz, düşük ücretli, geçici istihdam biçimlerinin yaygınlaşması, işin niteliğinin ve çalışma koşullarının standart dışına doğru değişmesi ve sendikal etkinliğin zayıflaması şeklinde ifade edilen eğilimler; küreselleşmenin emek piyasaları üzerindeki en genel etkileri olarak özetlenebilir.

Sendikal gücün ve etkinliğin değerlendirilmesinde öne çıkan kurumsal etkinlik kavramı ile ifade edilmek istenen, işçi sendikacılığının emek piyasasının yönetimini etkileyebilme gücüdür.

1980 sonrası ortaya çıkan iktisadi politikalara Neo-liberal iktisadi politikalar adı verilmektedir.

Toplu pazarlık, bir tarafta bir işveren veya bir ya da birden fazla işveren örgütü ile diğer taraftan işçileri temsil eden bir veya birden fazla işçi örgütü arasında, ücret ve diğer çalışma koşullarına ilişkin yapılan pazarlık ve görüşmelerdir.

Bu analiz, toplu pazarlığı tek bir süreç olarak değil, birbirleri ile bütünleşen farklı süreçler olarak ele almıştır. Bu süreçler şunlardır;

Pazarlık gücünün kavramsal açıdan en iyi açıklandığı Chamberlaine tarafından ileri sürülen “Chamberlaine Pazarlık Gücü Teorisi”dir.

Demokratik temsil fonksiyon; emeğin iş yeri düzeyinde çalışma koşulları ve toplumsal düzeyde ekonomik ve sosyal politikalar üzerine söz hakkını ve kimlik sahipliğini işaret eder.

İş kolu veya iş sendikacılığı düşey örgütsel yapıda iken digger seçeneklerde yer alanlar ise yatay yörgütsel yapıdır.

Chamberlaine, pazarlık gücünü kavramsal olarak en iyi açıklayan iktisatçıdır.