ÇALIŞMA EKONOMİSİ

ILO tarafından sendikal hareketin tarihsel sorumluluğu üç fonksiyon etrafında tartışılmaktadır: Bunlardan ilki ekonomik fonksiyondur. Ekonomik fonksiyon, işyeri, işkolu (sektör) ve ulusal düzeyde yaratılan ekonomik değerin, toplu pazarlık sürecinde adalet ve eşitlik anlayışı içerisinde paylaşılmasını anlatır. İkinci olarak, demokratik temsil fonksiyonu emeğin işyeri düzeyinde çalışma koşulları ve toplumsal düzeyde de ekonomik ve sosyal politikalar üzerine söz hakkını ve kimlik sahipliğini işaret eder. Son olarak, sosyal fonksiyon emeğin dayanışma bilincinin güçlenmesini, ortak değerlerin ve amaçların tanımlanmasını, işgücünün sosyal risklerinin kontrol altına alınmasını, sosyal risklerin olası sonuçlarının yönetilmesini ve sosyal dışlanma ve fakirlikle mücadeleyi ifade etmektedir. Tüm fonksiyonlar birbirleriyle ilişkili bir bütün oluştururlar ve bu nedenle işçi sendikaları hem toplumsal hayatın hem de toplumsal mücadeleler sürecinin ayrılmaz parçasıdır.

Hyman, işçi sendikalarının sadece işveren ve çalışanlar arasında değil; işçiler arasında da kazanç ve kayıpları yeniden dağıtan örgütler olduklarını söyler. Bu anlamda, sendikaların kimlerin çıkarlarını temsil ettikleri, hangi çıkarları temsil ettikleri ve bu çıkarları nasıl savundukları arasındaki kuvvetli bağlantıya dikkat çeker. Sendikaların toplumsal tabanıyla ilgili olarak seçkin kesim, çekirdek işgücü, çeper ve dışarıda kalanlar olarak dört gruptan bahseder. Tarihsel olarak işçi sendikalarının vasıflı, yüksek ücretli ve iş güvencesine sahip kesimleri örgütleyerek geliştiği ve özellikle 20. yüzyılın kitlesel sendika tabanını daha çok imalat sanayinin çekirdek işgücünde bulduğu söylenebilir.

İşçi sendikalarının hangi çıkarları temsil ettiğini Hyman dört grup altında incelemektedir:

Çıkarlar nasıl temsil ediliyor? Hyman bu konuda dörtlü sınıflandırma yapar: “Söz konusu sınıflandırma, örgütsel yapıyla ilgili bir dizi soruyu içerir. Sendikalar ve sendikal hareketler bu sorulara tarihsel olarak farklı (ve genellikle birbiriyle çelişen) yanıtlar vermişlerdir. Yatay ve düşey olmak üzere başlıca iki tür örgütsel yapı vardır. Yatay yapılar işçileri işgücü piyasasındaki konumuna göre (meslek insanları, diğer beyaz yakalılar, zanaatkârlar, vasıfsız kol işçileri), düşey yapılar ise sektör ya da işverenlere göre (işkolu ya da işyeri sendikacılığı) bir araya getirir. Katışıksız modellerin sayısı sınırlı olmakla birlikte, çoğu ulusal sendikal hareket bu modellerden birini ya da diğerini yansıtır. Bunun dayanışma açısından sonuçları karmaşıktır: Sendikacılığın mesleki biçimleri, zanaatkâr ya da meslek insanlarının çıkarlarından oluşan dar bir repertuvarı öne çıkarabilir ama bazı işkolu sendikalarında gözlenen bir eğilim olan- işverenlerle özdeşleşmenin risklerinden kaçınabilir”. 

Diğer seçenekler farklı ekonomik teorilerin temsilcileridir.

Tekel yaklaşımı, sendikaların ücretleri rekabetçi düzeyin üstüne çıkardığı varsayımına dayanır. Zira, sendikaların, üreticinin kâr ya da tüketicinin fayda maksimizasyonuna dayanan modellerde olduğu gibi çok iyi tanımlanmış amaç fonksiyonuna sahip örgütler olduğu varsayılır. Sendikalar genellikle, sadece ücret ve çalışma koşulları açısından değil, aynı zamanda üyelerinin istihdam koşulları açısından da iyileştirme hedefler. Sonuç olarak, işgücü talep eğrisinin konumu ve ücret esnekliği, sendikaların amaçlarına ulaşmaları açısından en önemli kısıtlar olarak görülür. Sendikaların ücretleri yükseltme yeteneği, mal piyasasındaki tekel ya da “ricardocu rantların” varlığına dayandırılır ve bu rantın sendikanın faktör arzını kısıtlamasından -yani toplu sözleşmelerle çalışan sayısının sınırlanması ya da ücret artışı sonrası firmanın işçi çıkarması yoluyla- kaynaklandığı kabul edilir. Sendikaların yol açtığı ücret artışları sonucu, firmalardan öngörülebilir fiyat artışları ile sermaye/işgücü oranlarında yükselme ve işgücü niteliğinde artış meydana geldiği düşünülür. Bunun sonunda, toplumun, sendikaların yol açtığı net refah kayıplarına maruz kaldığını iddia ederler.

Göç etmek zorunda kalanlar, global rezerv işgücü ordusu olarak dünya piyasalarına üretim yapan sermaye için, yeni ve daha düşük maliyetli yatırım alanları fırsatı yaratmaktadır.

Ancak, emek piyasasına yeni girenler için çok az “formel/iyi” iş olması ya da yeni girenlerin çok küçük sermayeyle iş kurması, verimlilik ve kazanç kaybı nedeniyle dengenin emek aleyhine bozulmasını hızlandırmıştır. Bu anlamda, emeğin gittikçe korumasız kalmasını sağlayan en önemli mekanizmalardan birisi de emek piyasalarının kuralsızlaştırılmasında yani emek mevzuatına ait koruyucu kapsamın daraltılmasında ulus-devletlerin oynadıkları roldür. Kuralsızlaştırmanın derecesi, sektör, piyasa ya da ülke bazında farklılık göstermesine rağmen, piyasaların müdahalelerden bağımsız kılınması izlenen yapısal uyum/istikrar politikalarının temel aktörü durumundadır; bu durum piyasalardaki göreli güçlerini kaybeden emekçilerin ve sendikaların muhalefetini ve itirazlarını gündeme getirmektedir.

Emeğin pazarlık gücünün zayıflatmak için: Sendikal örgütlenmeye hiç izin vermemekten, sendikaların etkinliğini azaltan bir dizi kurumsal/örgütsel düzenlemelere, esnekliği artıran önlemlere, göçmen işçinin yerli işçinin yerine ikamesine kadar uzanan çeşitli düzenlemeler sayılabilir. Ücretleri düşüren ve çalışma koşullarını kötüleştiren üçüncü mekanizma ise artan uluslararası ekonomik rekabet gerekçesiyle devletin emek lehine yeniden düzenleyici kapasitesinin zayıflatılmasıdır. Serbest bölgelerin geliştirilmesi, dolaysız yabancı sermaye girişini kolaylaştıracak vergi, altyapı, finansman ve diğer teşvikler; iş kanunlarının belirlediği temel çalışma standartlarında sermaye lehine değişiklikler, istisnalar ya da sosyal güvenlik sisteminin kapsamının daraltılarak, ücret dışı maliyetlerin azaltılması şeklindeki düzenlemelerden bahsedilebilir.

Kadın emeğinin dönüşümü de sendikaların güçsüzleşmesi süreçlerini kesen ortak  bir payda hâline gelmiştir; görünmez/karşılıksız emek olan bakım emeği (ev işleri, çocuk/yaşlı vb. bakımı) piyasaların rekabetçi baskılarına erkek emeği gibi eşit bir biçimde maruz kalmamaktadır; ülkeler/sınıflararası farklılıklara rağmen, kazançtan çok sevgi/karşılıksız verme/ görev/dinî inançlar gibi motivasyonlara tepki veren karşılıksız kadın emeğinin emek piyasalarındaki sürekliliği daha da çarpıcı şekilde belirgin hâle gelmiştir. Kadınların, artan oranda olmak üzere özellikle bakım işlerinde ücretli ya da ücretsiz olarak istihdam ediliyor olması bir genel eğilimdir.

Yapısalcı, Marksist analizlere göre, sendikal gücün değerlendirilmesinde sayısal ifadelerden çok daha önemli olan, sendikal hareketin işgücünü harekete geçirebilme kapasitesidir. “Sendikal hareketin işgücünü harekete geçirebilme kapasitesi ve güçlü bir demokratik cephe olabilme özelliği, nihayetinde örgütlü olduğu toplum içerisinde sahip olduğu siyasi destek ile yakından ilişkilidir. Bu anlamda 1970 öncesi sendikal hareketin sahip olduğu siyasi desteği dikkate aldığımızda, sendikal gücün ve etkinliğin yüksek olduğunu kabul etmek gerekir. Gerçekten sendikal hareket sahip olduğu siyasi destek ile özellikle gelişmiş ülkelerde demokratik yapının ve çalışma hayatına yönelik kurumsal yapılanmanın güçlenmesinde büyük rol oynamış ve yaratılan ekonomik değerin toplumsal paylaşımında etkin olmuştur.

Grev sendikaların en etkili mücadele aracıdır. Grevdeki işçiler sendikaya aidat ödemedikleri gibi sendikanın grev fonlarında da yardım alır. Özellikle uzun süren grevler, sendikaların fonlarının azalmasına yol açar. Bu nedenle, uzun süreli grevden çıkmış bir sendikanın pazarlık gücü zayıflar.

Toplu Pazarlık esnasında taraflar birbirleri hakkında bilgi edinememektedir. Direnme ve fedakârlık eğrilerinin eğimleri bilinmemektedir. Ancak bu eksik bilginin, taraflarca giderilmesi grev esnasında mümkün olmaktadır.

Hicks’e göre, rasyonel davranan yöneticiler varsa ve bilgi eksikliği söz konusu değilse, grevin gerçekleşmesi mümkün değildir. Oysa tersi duruma her zaman rastlanmaktadır. Özellikle tarafların karşı tarafa blöf yapmaları Toplu pazarlık esnasında, sıkça rastlanan bir olgudur. Gerek sendika direnme gücü hakkında, gerekse işverenin ödeme kapasitesi hakkında, gerçek bilgiler karşı tarafa aktarılmak istenmeyecektir.

Sendika açısından anlaşmazlık bir dizi olumlu ve olumsuz sonuçlar doğurabilmektedir. Burada özellikle önemli olan konu anlaşmazlığın, sendikanın lider kadrosu ve özellikle sendika lideri açısından yarattığı sonuçlardır. Çünkü sendika lideri işverenle anlaşma sağlamaz ise bunun kendisine sağlayacağı politik yararları olacaktır. Ayrıca seçilmiş bir lider kendisini destekleyenleri bir şekilde tatmin etmesi gerektiğinin de farkındadır. Örnek olarak lider “güçsüz” veya sendikasını “zarara uğratan” bir konuma girmek istemeyecektir. Sendikalarda bu türden politik rakipler, hatta politik eğilimlerin temsilcileri bulunabilir. Görüşmelerde işverenle anlaşmazlığa düşmek ve uyuşmazlık anında gerilememek liderin örgütü ve kendi prestijini korumasının bir yöntemi olmaktadır. Politik avantajlara ek olarak ekonomik olarak da sendikanın anlaşmama hâlinde bazı üstünlükleri bulunabilir. İşveren sendikanın güçlü taban desteği nedeniyle, bazı ek olanaklar sağlamak zorunda kalabilir. Sendika açısından anlaşmazlığın olumsuz sonuçlarına gelince, bunların başında greve gidilmesi hâlinde sendika gelirlerinde bir azalma ve üyeler açısından da gelir kaybı ortaya çıkar. Bazı durumlarda işverenler grev nedeni ile bir bölüm işi başka yere taşımaya karar verebilir. Bu da sendika üyelerinin işlerini kaybetmesine yol açabilmektedir.

Hyman, işçi sendikalarının sadece işveren ve çalışanlar arasında değil; işçiler
arasında da kazanç ve kayıpları yeniden dağıtan örgütler olduklarını söyler.

I. II. ve III.

Bu maddeler sendika üyesi olmanın faydaları anlatmaktadır.

Sendikanın direnme eğilimi ile grevin süresi arasında ters yönlü ilişki vardır

Ücret dağıtıcı pazarlık bunlardan biri değildir.

İşverenin Sendika ile Anlaşmazlığa Düşme Maliyeti / İşverenin Sendika ile Anlaşma Maliyeti

Tekel yaklaşımı, sendikaların ücretleri rekabetçi düzeyin üstüne çıkardığı varsayımına dayanır.

I. II. ve III.

İşgücü göçünün artması etkisi vardır, azalmasına yoktur.

Toplu pazarlıktır.