ÇALIŞMA EKONOMİSİ

1960 ve 1970’lerde artan ve 1980’lerde hız kesen okullaşma oranlarına ait bu eğilim sonucu, 1990’ların başında OECD ülkelerinde, Latin Amerika’da, Uzak Doğuda ve Pasifik ülkelerinde, merkezî planlamaya sahip ülkelerde, okul çağındaki nüfusun tamamı ilköğretimi tamamlamıştı (Alt-Sahra ve Güney Asya ülkeleri hariç).

Ortodoks iktisat teorisine göre eğitim ve sağlık hizmetlerinin ortak  özelliklerinden en önemlisi, her ikisinin de dışsallıklar yaratması ve yarı-kamu malı olmalarıdır.

Ücret beşerî sermayenin bir fonksiyonudur:
W = r. H
r = beşerî sermeye yatırımının getirisi,
H = beşerî sermaye stokudur.

Temel varsayımlar şu şekilde sıralanabilir:
1. İşçiler ve işverenler rasyoneldir ve tam rekabetçi işgücü piyasası etkin çalışır. İşçiler, kendi kişisel donanımlarını (örneğin, eğitim düzeyi ve iş tecrübesi), kısıtlarını (örneğin, bakıma muhtaç küçük çocuk) ve tercihlerini (örneğin düzgün çalışma ortamı) dikkate alarak en yüksek ücretli işleri ararlar. İşverenler ise işgücü verimliliğini artırarak ve üretim maliyetlerini mümkün olduğunca aşağıya çekerek kârını maksimize etmeye çalışır ancak etkin çalışan piyasa ve rekabetten dolayı, işveren işçiye marjinal ürününe (MP) eşit ücret öder.
2. Ücret beşerî sermayenin bir fonksiyonudur:
W = r. H
r = beşerî sermeye yatırımının getirisi,
H = beşerî sermaye stoku
3. Beşerî sermaye yatırımı fiziksel sermaye yatırımı gibidir, yani makine ve teçhizata yapılan yatırıma benzer. Birey, eğitim, işyerinde eğitim ya da tıbbi bakım yoluyla beşerî sermaye yatırımı yapabilir; bireyin üretimi bir ölçüde sahip olduğu beşerî sermaye donanımının getirisine bağlıdır. Yani, beşerî sermaye, ilave yatırımın ilave üretim artışına yol açtığı bir üretim aracıdır. Beşerî sermayenin ikamesi mümkündür ancak, toprak, sabit sermaye ya da emek gibi transfer edilemez.
4. Beşerî sermaye yatırımı, verimlilik ve ücret/kazanç düzeyi arasında, doğru orantılı ve kuvvetli bir ilişki vardır.

Birey; eğitime yaptığı ilave yatırımın marjinal getirisini, bu ilave yatırımın marjinal maliyetiyle karşılaştırır. İlave eğitim yatırımı harcamasının marjinal getirisi, marjinal maliyetine eşit olana kadar da bu harcamaya devam  edecektir. Marjinal getiri, işgücü piyasası koşullarına, eğitime ayrılan kaynaklara ve bireyin yeteneklerine bağlı olacaktır. Marjinal maliyet ise eğitimin dolaysız maliyetine ve bireyin bilişsel kapasitesine bağlıdır.

Eğitimle ilgili başat söylemleri oluşturan üç farklı kurumsal yapıdan söz edilebilir: Birincisi, Birleşmiş Milletler (UN), OECD, Dünya Bankası (DB) vb. hükûmetler arası kuruluşlar hayat boyu eğitim, beşerî sermaye ve çok kültürlülükten oluşan global eğitim gündeminin yaratıcısı ve yaygınlaştırıcısı kuruluşlardır. İkinci yapı olarak, özellikle çevre sorunları ve insan hakları konularıyla uğraşan global sivil toplum kuruluşları (STK) eğitim  müfredatlarını etkilemeye uğraşmaktadır. Üçüncü olarak, özellikle basın-yayın, bilgisayar, enformasyon ve kâr amacı güden eğitim sektörlerinde faaliyet gösteren çok uluslu şirketler de eğitimle ilgili gündemin parçasıdır.

Kurumcular, eğitim ile kazanç arasındaki pozitif ilişkiyi açıklayan, eğitimin “sinyal” fonksiyonunu analiz ederler. Bu görüşe göre, işverenler,  işçinin  verimliliği ile ilgili eksik enformasyona sahiptir; bu yüzden işe  almadan önce, adaylar arasında bir eleme yaparlar. İşveren daha verimli,  daha yetkin olan adaylar için ilave işyeri eğitim maliyetini daha düşük (daha az yetkin olanlara göre) hesaplar; bu nedenle öz geçmişinde daha iyi eğitim kayıtları olan adayların işverene daha yüksek verimlilik için “sinyal” verdiği kabul edilir. Bu nedenle eğitimin, yetkinliği/verimliliği artıran bir araçtan çok kimin daha çok ya da daha az yetkin olduğunu belirleyecek bir sinyal olarak ele alınmasında yarar görürler.

SLM teorisyenleri, beşerî sermaye modelinin eğitim ve işyerinde mesleki eğitim yatırımının, beklendiği gibi yoksulluğu azaltmadığını vurgularlar, gelir dağılımındaki adaletsizliğin artışına dikkat çekerler: SLM araştırmaları, kentli işgücü için eğitim harcamaları ile gelecekteki istihdam ve gelir beklentileri arasında bir ilişki olmadığını göstermektedir.

Marksistlere göre, eğitimin işlevleri kapitalist toplumdaki gelişmelerden bağımsız ele alınamaz. Sermayenin aşırı birikim eğilimi, eğitimin özel sektöre açılmasına ve teknoloji-yoğun üretim de eğitim-istihdam ilişkisinin güçlendirilmesi taleplerine yol açmıştır. Bir yandan eğitim kurumlarını özel sektörün  işletimine açarak eğitimin sermayeleştirilmektedir, ticarileştirilmektedir. Bu anlamda bilgi metalaşmakta, bilgiyle ilgili her türlü üretim, aktarım ve edinim, insanın özerk bir etkinliği olma özelliğini yitirmektedir; böylece bilgi evrensel eş değer olan parayla eşitlenir ve parayla benzer dolaşım çizgilerine sahip olur (enformasyon toplumu, diploma ve sertifika fetişizmi, üniversitelerde Bologna süreci).

Yeni Ekonomide Aracılar Büyük Ölçüde Ortadan Kalkacaktır: Özel ve kamu sektöründe bir çok kurum tüketicileriyle ağlar aracılığıyla doğrudan temas kuracaklar ve aracılarını büyük ölçüde elimine edeceklerdir.

Yeni Ekonominin Hakim Sektörü Üçlü Bir Oluşumdur: Sanayi ekonomisinde otomotiv anahtar sektör konumundayken, yeni ekonomide hakim ekonomik sektör diğer tüm sektörlerin refah yaratmasına giden yolu teşkil eden bilgisayar, iletişim ve eğlence sanayilerinin bütünleşmesiyle oluşan yeni medya sektörüdür.

hayat boyu eğitim, 1970’lerde UNESCO’nun yayınladığı bir raporda “bireysel kültürel büyümenin” bir parçası olarak daha insani boyutta ele alınmıştı. 1980’ler ve 1990’larda geçerli olan tartışmalar sürecinde, OECD bu kavramı yeniden kavramsallaştırdı ve hayat boyu eğitimi beşerî sermaye yatırımının bir parçası hâline getirdi. Ardından Avrupa Birliği (AB) hayat boyu eğitimi, bilgi ekonomisinin beşerî sermaye gereksinimi olarak baş köşeye oturttu.

Eğitim, sağlık gibi her şeyden önce uluslararası yasalarla teminat altına alınan, evrensel insan hakları arasında sayılan ve kendine has özellikleri olan bir hizmet türüdür. Eğitim ve sağlık hizmetlerinin ortak yanları olduğu gibi farklılıkları da önemli boyuttadır.  Farklılıkların büyük bir kısmı, bilgi ve öğrenmeye (ya da hastalık ve tedavi) ilişkin niteliklere dayanmaktadır; diğer farklılıklar ise toplumların eğitim sistemini ve tıbbi bakımı nasıl organize ettiğine bağlı olarak ortaya çıkar. Örneğin, sağlık sorunları genelde öngörülemeyen ve kişinin kararından bağımsız olarak ortaya çıkan sorunlarken, eğitim kararı ya da okula/üniversiteye gitmek öyle değildir. Okula gitmenin maliyeti önceden kestirilebilir ve okul masrafları cari bütçeden, tasarruflardan ya da kamu kaynaklarınca veya gönüllü yardım kuruluşlarınca karşılanabilir.

Ortodoks iktisat teorisine göre eğitim ve sağlık hizmetlerinin ortak özelliklerinden en önemlisi, her ikisinin de dışsallıklar yaratması ve yarıkamu malı olmalarıdır. Hem tıbbi bakım hem de eğitim için yapılan harcamalar, beşerî sermaye yatırımı olarak adlandırılır ancak bu yatırımların yaratacağı gelir akımının hesap- lanması oldukça zor ve tartışmalı bir konudur. Zira potansiyel gelirin bir bölümü yatırımı yapan bireye ve topluma “fayda/tatmin” sağlar ve bu tatminin piyasadaki ortalama ücret oranı üzerinden ölçülmesi yeterli bulunmaz.

1950’lerde eğitim harcamaları, üretim artışının ve ekonomik büyümenin nedenlerinden birisi olarak ele alınmıştı. Büyümenin kaynakları olarak sermaye ve emeğin katkılarının yanı sıra, büyümenin açıklanmayan kısmı önce teknoloji olarak ele alınmıştır. Daha sonra Shultz, sermayenin niteliğindeki gelişme ve insana yapılan yatırımı içerecek şekilde bu açıklanmayan kısmı yeniden tanımladı. Becker ile birlikte Şikago Üniversitesinde geliştirilen beşerî sermaye modelinin ilk versiyonlarında, eğitim harcamaları, aynen makine, teçhizata yapılan yatırım harcamaları gibi ele alındı. Beşerî sermaye yatırımının amacı da gelecekte daha yüksek gelir elde etme olarak formüle edildi. 1980’ler ve 1990’larda yeni büyüme teorilerinde eğitim, bire- yin verimliliğini artırmasından öte, diğer iktisadi birimlerin etkinliğini yükselten ve böylece millî gelirdeki artışa kaynaklık eden bir unsur olarak ele alınmıştır.

Beşerî sermaye tanımsal olarak, fiziksel sermayeye benzer bir şekilde yatı- rım kararı ve geleceğe dönük verimlilik ve kazanç beklentisi içerir. Bu anlamda, lise ya da üniversiteye gitmek, bilgisayar kursuna yazılmak kadar, çek-up yaptır- mak, röntgen çektirmek ya da yabancı dil, bilgisayar, liderlik kurslarına katılmak da beşerî sermaye yatırımı olarak kabul edilir. Çünkü bu tip harcamalar, bireyin gelecekteki gelirini artırır, daha sağlıklı yaşamasına ve daha yetkin bir biçimde hayatını sürmesine yardımcı olur.

İşçiler ve işverenler rasyoneldir ve tam rekabetçi işgücü piyasası etkin çalışır. İşçiler, kendi kişisel donanımlarını (örneğin, eğitim düzeyi ve iş tecrübesi), kısıtlarını (örneğin, bakıma muhtaç küçük çocuk) ve tercihlerini (örneğin düzgün çalışma ortamı) dikkate alarak en yüksek ücretli işleri ararlar. İşverenler ise işgücü verimliliğini artırarak ve üretim maliyetlerini mümkün olduğunca aşağıya çekerek kârını maksimize etmeye çalışır ancak etkin çalışan piyasa ve rekabetten dolayı, işveren işçiye marjinal ürününe (MP) eşit ücret öder. Ücret beşerî sermayenin bir fonksiyonudur:W = r. H r = beşerî sermeye yatırımının getirisi, H = beşerî sermaye stoku olarak ifade edildiğine göre işçinin ücretini arttıracak olan temel nedenler beşeri sermaye stokunda meydana gelen artış, beşeri sermaye yatırımının getirisinde meydana gelen artış, üretime en son dahil olan işçinin toplam verimliliğe katkısı olarak ifade edilen marjinal ürün değerinde artış olarak ifade edilebilir.

Kariyer ilerlemesin- de, şirket kültürü çerçevesinde, işyerinde aldığı eğitim, performans kriterleri vd. göstergelere göre çalışanın verimliliğini, üretime katkısını değerlendirilir. Zira iş- veren için çalışanın potansiyel verimlilik düzeyine ilişkin her zaman bir risk söz konusudur ve işveren bu maliyeti minimize etmek ister. İşte “eleme” yaklaşımı, işverenin söz konusu maliyetleri azaltmak için, çalışanın beşerî sermaye dona- nımını bir tür eleme aracı olarak kullandığını vurgular. Arrow, eğitimle büyüme arasında doğrudan bir ilişki olmadığını, eğitimin işverenler tarafından doğru işe doğru insanı yerleştirmede bir filtre görevi üstlendiğini belirtir.

Beşerî sermaye birikiminin, bireysel değil, toplumsal bir süreç olduğunu söylerler. Zira Kurumculara göre, insanlar bilgi edinme, öğren- me süreçlerinde her zaman belirli bir kültürün lenslerinden bakarak bu bilgiyi alırlar ancak bu öğrenme sürecinde kültürlerarası ortaklıklar/benzerlikler var- dır. Kurumcular, eğitim ile kazanç arasındaki pozitif ilişkiyi açıklayan, eğitimin “sinyal” fonksiyonunu analiz ederler. Bu görüşe göre, işverenler, işçinin verimli- liği ile ilgili eksik enformasyona sahiptir; bu yüzden işe almadan önce, adaylararasında bir eleme yaparlar. İşveren daha verimli, daha yetkin olan adaylar için ilave işyeri eğitim maliyetini daha düşük (daha az yetkin olanlara göre) hesaplar; bu nedenle öz geçmişinde daha iyi eğitim kayıtları olan adayların işverene daha yüksek verimlilik için “sinyal” verdiği kabul edilir.

Marksist Teori, kapitalist sistemi sınıf, sömürü, sermaye birikim süreci, artı değer ve toplumsal yeniden üretim gibi kavramlarla analiz eder. Meta, bu anlamda ka- pitalist toplumun temel yapı taşıdır, piyasada alınıp satılan her şey metadır. Ser- mayenin değerlenmesi için ve sermaye devir hızının kesintisiz işleyebilmesi için, 1980’lerden itibaren eğitim ve sağlık gibi daha önce kamu tarafından üstlenilen ve parasız olan hizmetlerin piyasalaşma ve ticarileşme süreçlerine dikkat çekerler.

Genç insanların eğitim talebinin ve meslek seçiminin, bireysel, özgür ve ras- yonel seçimler olarak değil, sınıfsal konumlarına göre şekillendiğini savunurlar. Eğitimin toplumsal işlevinin, “eleme” işlevinden daha önemli olduğunu kabul ederler. Eğitimin bir temel hak olduğunu ve sadece servet sahiplerinin edineceği bir özel mülk olmaktan çıkarılması gerektiğini savunurlar.

Yeni Ekonomide Sanallaşma Önemli Rol Oynamaktadır, Yeni Ekonomi Moleküler Bir Ekonomidir, Yeni Ekonomi Bir Ağ Ekonomisi ve Yeni Ekonominin Hakim Sektörü Üçlü Bir Oluşumdur:Bilgisayar, İletişim ve Eğlence olarak ifade edilen temel özellkleri yeni ekonomi tanımı kapsamında yer alırken, yeni ekonominin geleneksel olduğu ifadesi yeni ekonominin genel tanımı ile örtüşmemektedir.

Dünya Bankasının raporlarına göre, bilgi ekonomisi ile ekonomik büyüme arasındaki dolaysız bağlantının anahtarı hayat boyu öğrenmedir, yani insanların okul öncesi yaştan başlayarak emekli olana kadar süren dönemde, global ekonominin ve teknolojinin değişen ihtiyaçlarına uygun biçimde eğitim almasıdır. Ayrıca beşerî sermaye yatırımı için borçlanma mekanizmalarının geliştirilmesi yanında, DB özelleştirme ve eğitim sisteminin yeniden yapılanmasını önermektedir.